Tíminn - 28.03.1992, Qupperneq 5

Laugardagur 28. mars 1992
Tíminn 5

Fyrsta verk ríkisstjórnarinnar var aö setja í það vinnu að mála fortíðina sem dekkstum litum.
Ríkisstj ómin er þröskuldurinn
í samningamálunum
Jón Kristjánsson skrifar
Það er um það bil ár síðan baráttan fyrir
síðustu alþingiskosningar byrjaði. í ljósi
þess, sem gerst hefur síðan, er fróðlegt
að rifja þessa daga upp. Þó að eitt ár sé
ekki langur tími, hefði sennilega fáa órað
fyrir þeirri stöðu, sem nú er uppi, miðað
við málflutning fulltrúa stjómarflokk-
anna fyrir kosningar.
Samráð sem skilaði árangrí
Síðasta ríkisstjóm rækti mjög vel sam-
ráð við verkalýðshreyfinguna og vinnu-
veitendur, og skilaði það miklum ár-
angri. Aðilar vinnumarkaðarins tóku það
djarfa skref að semja um mjög takmark-
aðar launahækkanir, en leggja þess í stað
höfuðáherslu á efnahagslegt jaifnvægi og
lága verðbólgu, sem gæti tryggt kaup-
mátt og kjarabætur þegar til lengdar léti.
Ríkisvaldið stuðlaði að þessum kjara-
samningum með ýmsum hætti og lækk-
aði útgjöld á móti þeim kostnaði, sem
það hafði í för með sér. Einar Oddur
Kristjánsson lét svo ummælt að rfkis-
valdið hefði staðið fullkomlega við sitt
við framkvæmd þeirra samninga, sem
voru kenndir við þjóðarsátt.
Kosningabarátta undir
merki skattalækkunar
Við frambjóðendur Framsóknarflokks-
ins drógum enga fjöður yfir það í kosn-
ingabaráttunni að aðhald og spamað
þyrfti í ríkisfjármálum. Hins vegar virtist
ekki vera mikill skilningur á þeim mál-
um hjá stjómarandstöðunni á síðasta
kjörtímabili. Hún talaði stöðugt fyrir út-
gjöldum og gagnrýndi harðlega alla
spamaðarviðleitni og skipulagsbreyting-
ar sem þá voru á döfinni, m.a. í heilbrigð-
iskerfmu. I kosningabaráttunni héldu
talsmenn Sjálfstæðisflokksins því fram
fullum fetum að flokkurinn myndi lækka
skatta, fengi hann einhverju ráðið eftir
kosningar.
Fulltrúi flokksins í fjárlaganefnd,
Pálmi Jónsson, missti það einhvers stað-
ar út úr sér að þetta myndi nú ekki vera
hægt strax, að minnsta kosti. En megin-
stef flokksins var skattalækkun.
Hins vegar minnist ég þess ekki að það
hafi verið minnst á velferðarkerfið í
kosningunum, né að á því ætti að gera
grundvallarbreytingar. Eg minnist þess
ekki að hafa heyrt um það að tekjutengja
ætti ellilífeyri til þess að afla ríkissjóði
tekna, eða innheimta gjöld af fólki sem
leitar læknis, eða skerða barnabætur.
Ríkisstjóm án stefnu
Sú ríkisstjórn, sem nú situr, var
mynduð í snatri eftir kosningar. Það er
enn margt óljóst um það um hvaða
stefnumál hún var mynduð. Nokkrum
almennum stefnumiðum var eftir eftir-
gangsmuni snarað saman í „hvíta bók“,
en margt er enn
óljóst um raun-
verulega stefhu
ríkisstjórnarinn-
ar.
Fyrsta verk
hennar var að
setja í það vinnu
að mála fortíð-
ina sem dekkst-
um litum, en lítið heyrðist um framtíð-
ina. Við það situr enn. Áróðurinn beinist
fyrst og fremst að samdrætti á öllum
sviðum.
Sambandsleysi í stað
samráðs
Við þessar aðstæður var gengið til
kjarasamninga á liðnu hausti. Samráð
það og samvinna, sem ástundað var í
fyrri ríkisstjóm, var nú horfið og engu
líkara var en ríkisstjórnin legði metnað
sinn í að gera ráðstafanir í ríkisfjármál-
um, sem sýnt var að kæmu illa við verka-
lýðshreyfmguna. Sparnaðurinn í opin-
berum útgjöldum var í því fólginn í veru-
legum mæli að velta útgjöldunum yfir á
almenning í landinu. Þetta hefur leitt til
þess þráteflis í viðræðum um kaup og
kjör, sem er nú þessa dagana.
Hóflegar kröfur
Kröfur verkalýðshreyfingarinnar hafa
ekki verið ósanngjarnar og sýnt er að for-
ingjum hennar er ljóst að ekki verður
samið um stórfelldar launahækkanir við
núverandi aðstæður. Hins vegar hefur
þróunin verið sú að samningarnir snúast
um réttindi, sem hafa ekki verið í sviðs-
ljósinu um langa hríð. Samningarnir
snúast um hvort verkalýðshreyfingin
lætur yfir sig ganga lækkun barnabóta,
gjöld á sjúklinga, og einnig snúast kjara-
samningarnir um réttinn til atvinnu.
Það er heldur ekki með neinu móti hægt
að ætlast til að samningar skili engum
beinum ávinningi fyrir þá lægst laun-
uðu.
Er vinnufriður ekki
eftirsóknarverður?
Tregða ríkisstjórnarinnar til þess að
koma með sannfærandi hætti að kjara-
samningum er lítt skiljanleg. Hóflegir
kjarasamningar og ffiður á vinnumark-
aði er eftirsókn-
arverður fyrir
hverja þá ríkis-
stjórn, sem vill
hafa jafnvægi í
efnahagsmál-
um. Það má ein-
hverju fórna
fyrir slíkan ár-
angur. En af-
skipti ríkisstjórnarinnar vekja furðu.
Spyrja má hvar þau eigi að enda. Á við-
kvæmasta stigi berast enn fréttir af því úr
heilbrigðisráðuneytinu að verið sé að
upphugsa nýjar gjaldtökuleiðir.
Það er alveg ótrúlegt að stjórnvöld
skuli vera að föndra við slíkar hugmynd-
ir á sama tíma og ríkisvaldið stendur í
kjarasamningum ásamt öðrum vinnu-
veitendum í Iandinu. Það er vitað að
breytingar á því, sem kallað er velferðar-
kerfið í landinu, fer mjög fyrir brjóstið á
verkalýðshreyfingunni, svo ekki sé meira
sagt.
Óskynsamleg tregða
Hvort og hve fljótt niðurstaða fæst í þá
kjarasamninga, sem nú standa yfir, fer
eftir því hvort rfkisstjómin dregur til
baka eitthvað af sínum umdeildustu að-
gerðum um áramótin. Tregða ríkis-
stjómarinnar til þess er óskynsamleg, en
hún er skiljanleg vegna þess að álpast var
í þessar aðgerðir í harðri andstöðu við
stjómarandstöðuna og sterkar viðvaran-
ir í maraþonumræðum á Alþingi. Það
getur stundum verið erfitt að viðurkenna
mistök sín, en þeir, sem gera það, eru þó
alltaf menn að meiri þegar fram í sækir.
Vaxtamálin sem skiptímynt
Vaxtamálin em sérkapítuli í þessum
viðræðum. Það er sameiginleg krafa at-
vinnurekenda og verkalýðshreyfingar-
innar að vextir lækki. Verðbólga hefur
verið mjög lítil hérlendis svo mánuðum
skiptir. Það er arfur frá þjóðarsáttinni,
sem tókst fyrir samráð og samvinnu fyrri
ríkisstjómar og aðila vinnumarkaðarins.
Hins vegar hafa vextir ekki lækkað í takt
við hina lágu verðbólgu. Það er einkenni-
legt að í landi þar sem vextir eiga að vera
frjálsir, er ríkisstjórnin að gefa undir fót-
inn með það að vextir lækki, en ekki fyrr
en samið hefur verið um kaup og kjör.
Vextirnir í landinu eiga með öðmm orð-
um að vera skiptimynt í kjarasamning-
um.
Víðrar fyrir uppskeruna?
Það svar, sem hefur gengið eins og
rauður þráður í gegnum allan þennan
samningaferil af hálfu ríkisstjómarinnar,
er að með fjárlögunum hafi verið lagður
gmnnur að stöðugleika í efnahagslífinu
og lækkandi vöxtum. Ríkisstjórnin hafi
sáð og síðan komi tími til að uppskera,
svo að vitnað sé til forsætisráðherra.
Það er því miður allt of snemmt að spá
um hver þessi uppskera verður. Afkoma
ríkissjóðs er mjög háð almennu efna-
hagslífi í landinu. Sú kreppu- og sam-
dráttarstefna, sem ríkisstjórnin hefur
rekið, er ekki líkleg til þess að skila
blómlegu búi fyrir ríkissjóð. Mesta at-
vinnuleysi síðustu áratuga er ekki það
veðurfar sem gefur af sér góða uppskem.
Það hefur áhrif bæði tekju- og gjalda-
megin hjá ríkissjóði. Þar við bætist að
niðurskurðurinn er mjög víða ekki
raunvemlegur sparnaður, heldur til-
færsla á gjöldum, sem kemur niður í
versnandi hag og sums staðar aukinni
lántökuþörf sveitarfélaga og einstak-
linga í landinu.
Það væri umtalsvert innlegg í kjara-
baráttuna núna að ríkisstjómin gæfi um
það fyrirheit að hverfa frá kreppu- og
samdráttarstefnunni og hvetja til at-
vinnuuppbyggingar. Slíkar aðgerðir er
hægt að gera á mörgum vígstöðvum, t.d.
að efla rannsóknir og þróunarstarf og
efla þær stofnanir sem að atvinnumálum
starfa, í stað þess að veikja þær. Hin lam-
andi hönd á atvinnulífið, sem stefha rík-
isstjórnarinnar á síðasta ári hefur verið,
er ótrúlega þung.
Ekkert af þessu var ljóst á vordögum
1991, er gengið var til kosninga. Núver-
andi stjórnarflokkar vom kosnir á allt
öðmm forsendum en þeim, sem nú em
mest áberandi í þeirra starfi.
Menn