Tíminn - 08.12.1992, Síða 5

Þriöjudagur 8. desember 1992
Tíminn 5
MagnúsH. Gíslason:
Sérkennileg málblóm
Undra oft má sjá í blöðum og heyra í útvarpi og sjónvarpi orð og orðatil-
tæki, sem maður fellir sig ekki allskostar við, vægast sagL Nýlega sá ég
það Ld. í einu dagblaðinu, að talað var um „söluaðila". Kom þetta orð
aftur og aftur fyrir í fréttinni. Á sama hátt yrði þá væntanlega talað um
kaupaðila, en sá viðskiptamaður kom reyndar ekkert við sögu í fréttinni.
Lengstaf hafa menn nú látið sér nægja að tala um kaupendur og seljend-
ur, en kannski þykja þau orð ekki nógu frumleg lengur.
Og nú eru menn steinhættir að
líta á eða athuga eitt eða neitt,
heldur er nú „kíkt“ á alla skapaða
hluti. FVrrum merkti orðið að
kíkja að horfa í sjónauka til þess að
greina betur það, sem á var horft
Eg held að engum hafi þá dottið í
hug að ná sér í sjónauka, — kíki,
— til þess að „kíkja“ á eitthvert
mál eða viðfangsefhi, sem þeir
voru að athuga. En nú mætti
halda að enginn gæti lengur
glöggvað sig á neinu nema með
aðstoð kíkis.
Mörgum virðist tamt að nota orð-
ið „ferðaiðnaður" þegar rætt er um
ferðamál. Ekki er ýkja langt síðan
ég sá og/eða heyrði þetta orð fyrst,
en fram að því létu menn sér
nægja orðið ferðaþjónusta, enda
sýnist það óneitanlega fremur vera
þjónusta en iðnaður að taka á móti
ferðamönnum og veita þeim fyrir-
greiðslu. Við tölum að sjálfsögðu
um iðnaðarvörur, en ég fæ ekki
séð að ferðaþjónusta falli undir þá
merkingu, sem almennt er lögð í
það orð.
Fyrir kemur að bílstjórar aki út af
vegi og geta ýmsar orsakir Iegið til
þeirra óhappa. En nú er ekki leng-
ur nóg með það að menn fari út af
vegum, heldur er þetta og þetta
„út af“ þessu og þessu. Eg segi
þetta „út af ‘ því, ég gerði þetta „út
af‘ því, ég ákvað þetta „út af‘ því,
o.s.frv. o.s.frv. Einhverntíma hefðu
menn nú látið sér nægja orðin
„vegna þess“ í stað hins stöðuga
útafaksturs.
Orðið „allavega" er í miklu uppá-
haldi hjá mörgum. Það er auðvitað
ekkert nýyrði, heldur gamalt og
gott orð þar sem það á við. En nú
er farið að nota það mjög í annarri
merkingu en áður. Þetta er „alla-
vega“ þannig, mér finnst „alla-
vega“, ég tel „allavega" o.s.frv. Áð-
ur notuðu menn, í þessu sam-
hengi, orðin „að minnsta kosti“ í
stað „allavega“ og ég kann að
minnsta kosti, — en ekki allavega,
— betur við það.
Fyrir nokkru heyrði ég talað um
það í útvarpinu að „þvera vegi“.
Ekki minnist ég þess að hafa áður
heyrt þetta orð, en mér skilst, að
hér sé átt við það, sem áður hefur
verið kallað að þverskera. En
kannski er orðið að „þvera“ bara
viðkunnanlegra þegar maður fer
að venjast því. Mér finnst allt
skurðartal frekar óviðfelldið.
Og svo eru það nú öll blessuð „at-
vinnutækifærin", sem sí og æ er
verið að staglast á og mér finnst
blátt áfram hræmulegt orð. Hvers-
vegna í ósköpunum geta menn nú
ekki lengur notað orðið starf, svo
sem lengst af hefur verið gert, í
stað þessa ianga, Ieiða og Ijóta orð-
skrípis?
Stundum heyrist tekið svo til
orða að þessi eða hinn hafl ekið, —
í bíl væntanlega, — „hringinn í
kringum landið“. Ferðaþjónusta
bænda er komin „hringinn í kring-
um landið" og ég tala nú ekki um
fiskvinnslufyrirtækin og þannig
áfram með þessa hringa-vitleysu.
Hvemig má þetta eiginlega gerast?
Ég hef staðið í þeirri meiningu, að
ísland væri eyja, umgirt sjó á alla
vegu. Ég fæ ekki betur séð en að
þeir bílar, sem ekið er þessa hring-
leið, hljóti að vera einskonar sjó-
eða vatnabílar. En er það nú ekki í
rauninni svo, að bílunum sé ekið
um landið, t.d. hringveginn, en
ekki umhverfis það? Við siglum
umhverfis landið, en ökum það
naumast, enn sem komið er a.m.k.
Ég hef heldur ekki frétt af neinni
bændagistingu, — ferðaþjónustu
bænda, — úti á sjó, þótt hana sé
hinsvegar að finna víðsvegar á
landinu.
Og svo er það þetta dæmalausa
snillyrði „ársgrundvöllur". Leng-
staf hafa menn látið sér nægja að
segja „á ári“, en nú er það orðalag
allt í einu orðið úrelt og ónothæfL
,ÁrsgrundvöIIur“ skal það vera,
hvað sem tautar og raular.
Einhvemtfma talaði dr. Helgi
Pjeturss um það, sem hann nefndi
„helvíska þróun". Skyldi þessi sér-
kennilega „málþróun", sem hér
hefur lítillega verið vikið að, ekki
vera eitthvað í ætt við hana?
Höfundur er fyrrv. blaðamaöur.
Grikklandsvinur á fomum slóðum
Slgurður A. Magnússon: Grikklands-
galdur. Undlr leiðsögn Slgurðar á fomar
og sögufrægar slóðir. Ljósmyndlr Bragl
Þór Jósefsson.
Fjölvaútgáfa 1992.
192 bls.
Sigurður A. Magnússon er kunn-
ugastur Grikklandi og grískri
menningu allra núlifandi Islend-
inga. í inngangskafla þessarar bók-
ar, sem ber yfirskriftina Ástarsaga,
greinir hann frá fyrstu kynnum sín-
um af Grikklandi og rekur síðan
tengsl sín við land og þjóð.
Á síðari ámm hefur Sigurður starf-
að mikið sem fararstjóri íslenskra
ferðamannahópa, sem sótt hafa
Grikkland heim, og m.a. staðið fyrir
menningarferðum til Grikklands,
en þar er megináhersla lögð á að
kynna ferðalöngum gríska sögu og
menningu að fomu og nýju. Þessi
bók er að hluta til afrakstur einnar
slíkrar ferðar, sem farin var árið
1991, en Fjölvaútgáfan sendi Braga
Þ. Jósefsson ljósmyndara með í ferð-
ina til að taka myndir af viðkomu-
stöðum og mannlífi. Hér er þannig
um eins konar ferðasögu að ræða.
Ferðin hefst í Aþenu, en síðan liggur
leiðin til ýmissa frægustu og þekkt-
ustu sögustaða í Grikklandi: Kórin-
þu, Mýkenu, Epídavros, Ólympíu,
Delfi', Þessalóníku, Krítar, Santór-
íní, Samos og Efesos, svo aðeins séu
nefndir nokkrir helstu viðkomu-
staðir.
Það er ekki öllum gefið að skrifa
ferðalýsingar svo vel sé. Oftar en
ekki verða slíkar lýsingar þurr upp-
talning á stöðum, líkastar ferða-
handbókum, eða þá að sögumaður
setur sjálfan sig í öndvegi, lýsingin
snýst öðm fremur um hann og hans
persónu, en lesandinn situr eftir
hundleiður og litlu nær. Svo er ekki
um þessa bók. Sigurður lýsir sögu-
slóðunum af mikilli þekkingu, frá-
sögn hans er lifandi og skemmtileg,
stórfróðleg, og þannig gerð að les-
andanum finnst
hann vera með í för.
Ágætar ljósmyndir
Braga Þ. Jósefsson-
ar gera lýsinguna enn skemmtilegri.
En bókin er ekki eingöngu ferða-
lýsing, fjarri því. Inn í frásagnir af
söguslóðum og öðmm viðkomu-
stöðum blandar höfundur miklum
fróðleik um Grikkland og gríska
menningu, foma sem nýja og
mannlífið sem þar hrærist. Árang-
urinn verður einstaklega skemmti-
leg og lifandi frásögn og að lestri
loknum er lesandinn stómm fróð-
ari.
Allur frágangur bókarinnar er með
ágætum, ljósmyndimar til mikillar
prýði og bókarkápa er einkar
smekklega gerð.
Þessi bók er gott
dæmi um vel-
heppnaða sam-
vinnu útgefanda,
höfundar og ljósmyndara og ósk-
andi að útgáfan endurtaki þetta,
sendi fróða og kunnuga menn á
fomar söguslóðir í þeim tilgangi að
semja rit um þær á íslensku. Ekki
veitir af.
Jón Þ. Þór
Hátíðartónleikar
Sinfóníuhljómsveitin og Rík-
isútvarpið stóðu fyrir hljóm-
leikum og verðlaunaveitingu í
Háskólabíói 26. nóvember. Þar
var verið að heiðra þau Jón
Nordal tónskáld og Bryndísi
Höllu Gylfadóttur knéfiðlara
— Jón fyrir farsælt ævistarf í
þágu tónlistarinnar og Bryn-
dísi Höilu fyrir að hafa sigrað í
keppni hljóðfæraleikara í sum-
ar. Flutt voru tvö verk Jóns,
Leiðsla firá 1972 og Choralis frá
1983. En Bryndís Halla spilaði
einleik í hinum fræga og vin-
sæla knéfiðlukonsert Dvoráks.
„Einn dag munu allar línur
enda í hnút,“ sagði skáldið, og
á þessum tónleikum tengdust
eftirfarandi þræðir, þótt tæp-
lega komist á hinn háleita pall
lögmáls endurtekningarinnar,
Gesetz der Serie: Haustið 1962
eða ‘63 fór undirritaður á Edin-
borgarhátíðina í þeim tilgangi
að heyra píanógoð sitt Svjatósl-
av Richter spila. Richter kom
þó ekki — hafði fengið heila-
blóðfall, að því er sagt var —
en í staðinn var þarna sovéskt
[TÓNLIST
stórmenni eins og David Oist-
rakh fiðlari, Mstislav Rostróp-
óvitsj sellisti, Rostvestvenskí
stjómandi og sjálfur Sjostak-
óvitsj tónskáld. Samnefnarinn í
þessu dæmi er Rostrópóvitsj,
því á þessari hátíð spilaði hann
knéfiðlukonsert Dvoráks, eins
og Bryndís Halla nú, og það var
Rostrópóvitsj sem pantaði
verkið Choralis hjá Jóni Nordal
til að flytja í Washington. Laus-
ar flækt í hnút þennan er það,
að í sumar var frú Ágústa,
söngkona í Holti í Önundar-
firði, á kúrsus hjá Galínu Vis-
hnévskæju, konu Rostróp-
óvitsj, en Rostrópóvitsj sjálfur
byrjaði einmitt daður sitt við
Vesturlönd með tónleikaferð til
Reykjavíkur og ísaljarðar, ná-
grannabyggðar Önundarfjarð-
ar, fyrir 40 ámm.
Bryndís Halla Gylfadóttir spil-
aði konsert Dvoráks stórkost-
lega vel og með miklum tilþrif-
um. Vafalítið á hún erindi út á
einleikarabraut, ef hún kýs það
— þótt hinu sé ekki að leyna,
að á þeirri braut mun hún
finna fyrir fjölmennan hóp
knéfiðlara, sem ekki geta síður
spilað þennan fræga konsert
vel og með tilþrifum.
Jón Nordal er fyrst og firemst
„borgaralegt tónskáld", eins og
Tómas Guðmundsson var
borgaralegt skáld. Hann kann
sitt fag, semur vel og fagmann-
lega, svo engan löst má á finna,
en veldur hvorki deilum né
tímamótum. Tónskáld og tón-
listarmaður sem allir geta sam-
einast um að veita verðlaun fyr-
ir dyggðugt og samviskusamt
starf í garði íslenskra tón-
mennta. Stjómandinn Thomas
Baldner — fæddur 1928 í Berl-
ín og menntaður f Þýskalandi,
en búsettur í Bandaríkjunum
frá rúmlega tvítugu — tók
þetta allt mjög alvarlega og
leysti fagurlega af hendi. Sann-
ir hátíðartónleikar.
Sig.St.
Auðar tóptir
Tveir íslendingar fóru til
Brússel og ætluðu að fara að
skoða efnahagsbandalagið, en
sér til mikillar furðu uppgötv-
uðu þeir, að það var á bak og
burL Hin mikla höll var að
vísu ekki horfin, en byggingin
var algerlega mannauð og eng-
ir þar að störfum. Þó fundu
þeir einhvern, sem þeir gátu
spurt hvar
herra Delors
væri, og var
þeim sagt frá
vinnustað hans úti í bæ. Eitt-
hvað er farið að halla undan
fæti.
Þetta hefur víst hvergi komið
í fréttum hér á landi, og má
vera að aldrei verði sagt frá því,
en það er jafnsatt fyrir því. Þó
að enginn tryði, getur hver
sem er farið á staðinn að gá að
þessu. Það er nefnilega komin
upp eitrun í eínahagshöllinni,
og allir flúnir. Asbesteitrun
mun það vera kallað og talið
tilviljun, en ég hygg þetta vera
afleiðingu hugarfarsins, og
samskonar aðvörunarmerki
forsjónarinnar og jarðskjálft-
inn mikli í Maastricht.
Það er eitt af því sem erfiðast
er að skilja, að menn skuli ekki
sjá, að gjaldeyrishrunið mikla í
Svíþjóð kom eins og skyndi-
svar við því, að Ríkisdagurinn
samþykkti sig inn í EBE. Ekki
jókst traustið á sænsku efna-
hagslífi og sænskum gjaldeyri
við þá „skyn-
s a m 1 e g u “
ákvörðun,
heldur á hinn
veginn. Enginn sá þetta fyrir,
af hinum vísdómsfullu ráð-
gjöfum. í Asíu, þar sem þeir
vita sínu viti, við skjáina, sáu
menn um leið, að innganga í
EBE þýðir auðn og dauða. Og
þeir dæmdu sænska EBE-
krónu, einhvern besta gjald-
miðil um áratuga skeið, til
stórtaps á stundinni.
Stígi sá fram, sem vill kalla
hið sama yfir okkur íslend-
inga, með inngöngu í auðar
tóptir. Segi hann til sín.
Þorsteinn Guðjónsson
(Lesendur sktifa