Tíminn - 27.10.1993, Qupperneq 5

Miðvikudagur 27. október 1993
Tíminn 5
Gunnlaugur Júlíusson:
Sameining
sveitarfélaga
Aft undanfornu hafa komift fram í dagsljósið tillögur umdæmisnefnda
um sameiningu sveitarfélaga vítt um land. TUlögur þessar eru byggftar á
þeirri grunnvinnu sem fram fór í svoköUuðum sveitarfélaganefndum,
sem skipaöar voru af félagsmálaráftherra á sínum tíma. Ákveðið er aft
ganga til kosninga um fyrrgreindar tiUögur þann 20. nóvember n.k.
Umræða hefur
verið lítil
Umræða um þessi mál í fjölmiðl-
um og á opinberum vettvangi hef-
ur verið fremur lítil fram til þessa,
en fer þó vaxandi, enda stutt til
kosninga. Hér er þó um afar stórt
mál að ræða, sem varðar hags-
muni og umhverfi mikils hluta
þjóðarinnar.
Þegar verið er að tala um að gjör-,
bylta öðru stigi stjómskipunar
hérlendis, sveitarstjómarstiginu,
þá hlýtur þess einhverstaðar að
sjást merki. Skipan sveitarfélaga
hefur mótast eftir landfræðilegum
aðstæðum og félagslegum í gegn-
um aldimar. Það liggur Ijóst fyrir
að allvíða hafa þær forsendur
breyst, sem núverandi skipan
sveitarfélaga byggðist á, td. vegna
bættra samgangna. Því hafa þau
verið sameinuð á nokkmm stöð-
um, þar sem íbúamir hafa verið
sannfærðir um að breytt skipan
þjónaði hagsmunum þeirra betur.
Það hefur þó verið grunntónninn í
skipan sveitarfélaga til þessa að
þéttbýli hefúr verið skilið frá dreif-
býli, þorp og bæir frá sveitum. Það
helgast fyrst og fremst af því að
íbúar í þéttbýli gera aðrar kröfur
til þjónustu sér til handa en íbúar í
dreifbýli, til dæmis er varðar dag-
heimili, leikskóla, öldmnarþjón-
ustu, íöggæslu, samgöngur og
ýmsa félagslega þjónustu.
Hvað hefur samein-
ing í för með sér?
Tilgangur hins opinbera með
sameiningu sveitarfélaga er að efla
sveitarstjómarstigið á þann hátt
að það geti tekið við auknum verk-
efnum frá ríkinu. Það er í sjálfu sér
gott markmið og gagnlegt, en að-
ferðin verður að ganga upp til að
settum markmiðum verði náð.
Þegar lögð er til stórfelld samein-
ing sveitarfélaga, eins og til dæmis
að Skagafjörður verði eitt sveitar-
félag eða Eyjaljörður allur, Suður-
Þingeyjarsýsla eða Fljótsdalshér-
aðið, þá kemur í Ijós að hlutimir
em kannske ekki svo einfaldir. Til
viðbótar kemur að enn munu
standa eftir sveitarfélög, sem yrðu
áfram svo lítil að þau gætu vart
tekið við meiri verkefhum en þau
annast í dag.
Gmnnmarkmið sveitarfélaga-
nefndar var að við sameiningu
sveitarfélagayrði það ráðandi sjón-
armið að sveitarfélagið yrði eitt at-
vinnusvæði og fjarlægð íbúanna
frá þeirri þjónustu, sem veitt væri
af hálfu þess, yrði innan hóflegra
marka. Það þekkja hins vegar allir
sem vilja vita að á íslandi er ein-
faldara að ferðast á summm en
vetmm. Það, sem er innan seiling-
ar á sumrin, getur verið torsótt á
vetuma. Má nefna Óshlíðina milli
ísafjarðar og Bolungarvíkur sem
dæmi um það. Fjölmörg önnur
slík dæmi má tína til ef vill.
Því er það afskaplega teygjanlegt
hvað hægt er að skilgreina sem eitt
atvinnu- og þjónustusvæði sam-
gangnalega séð. Er miðað við sól-
skinsdag á sumri eða vetrardag?
Mismunandi staða
íbúanna
Eins og áður hefur verið minnst
á, þá er íbúunum veitt mismun-
andi þjónusta eftir því hvort þeir
búa í sveitahreppum eða þéttbýlis-
stöðum. Það helgast bæði af því að
þarfir íbúanna em misjafnar og
geta sveitarfélaganna sömuleiðis.
Því kemur upp í hugann sú spurn-
ing hvemig þessum málum verður
háttað eftir að þéttbýlisstöðum og
sveitahreppum hefur verið steypt
saman í eina sæng. Munu allir íbú-
ar sveitarfélagsins eiga rétt á sömu
þjónustu af hálfu þess, og má til
dæmis líta á Fljótsdalshérað í því
sambandi og Eyjafjörð? Verður
íbúunum skipt í fyrsta flokks og
annars flokks íbúa eftir því hvar
þeir búa? Munu allir greiða sama
útsvar, en eiga rétt á mismunandi
þjónustu? Munu íbúamir sætta sig
við það?
Ólík fjárhagsstaða
sveitarfélaga
Fjárhagsleg staða sveitarfélaga er
allmisjöfn. Sum sveitarfélög, fyrst
og fremst útgerðarbæir, hafa verið
tilneydd að leggja mikið fjármagn í
rekstur útgerðarfélaga og em iðu-
lega illa stödd fjárhagslega. Sveita-
hreppar em hins vegar oft tiltölu-
lega betur staddir fjárhagslega,
enda umsvifm og áhættan minni.
Maður veltir fyrir sér hvemig verði
tekið á þessum málum, sérstaklega
þar sem fleiri en eitt bæjarfélag,
með afar misjafna fjárhagsstöðu,
sameinast í einu og sama sveitarfé-
lagi.
Réttarstaða einstakra
sveitarfélaga
Nú liggur það fyrir að íbúar ein-
stakra sveitarfélaga hafa misjafnan
aðgang að ýmsum gögnum og
gæðum landsins. Veiðilendur,
veiðiréttur, upprekstrarlönd og
hitaréttindi em dæmi um slík at-
riði. Það vaknar því spuming um
hvemig yrði farið með slík mál eft-
ir stórfellda sameiningu sveitarfé-
laga, þar sem allt valdajafnvægi
yrði annað eftir en áður og þéttbýl-
isstaðimir réðu í raun því sem þeir
vildu ráða.
Er til annar
valkostur?
Það er eðlilegt að spurt sé eftir
framangreindar vangaveltur, hvort
sameining sveitarfélaga sé eini
möguleikinn til að flytja verkefni
frá ríki til héraðanna. Þegar litið er
til Norðurlandanna, þá kemur í
ljós að þau hafa öll komið á fót
þriðja stjómsýslustiginu, millistigi
á milli sveitarfélaga og ríkis, svo-
kölluðu héraðavaldi. Til þess er
kosið beinni kosningu, því reynsl-
an hefur leitt í ljós að héraðs-
nefndafyrirkomulagið, þar sem
sveitarstjómir tilnefna fulltrúa til
setu, reyndist ekki sem skyldi, var
bæði þungt í vöfum og áhrifalítið.
Sveitarfélögum hefur ekki fækkað
um neitt sem nemur í Noregi og
Finnlandi á liðnum áratugum, en
aftur á móti nokkuð í Svíþjóð og
Danmörku. Við fækkun sveitarfé-
laga í þeim löndum var þriðja
stjómsýslustigið jafnframt eflt
vemlega.
Það vekur nokkra furðu í þessari
umræðu allri að ekki skuli hafa
verið í störfum sveitarfélaganefnd-
ar skoðuð til hlítar sú leið, sem ná-
grannalöndin hafa valið til að flytja
völd og áhrif frá ríki til héraða.
Þessi aðferð er í einni skýrslunni
afgreidd í tveim setningum á þann
veg að líklega yrði hún flókin og
gæti orðið dýr vegna fámennis
þjóðarinnar. Það er varla hægt að
segja að það séu mjög gild rök,
þegar um er að ræða valkost við að
umbylta sveitarfélagastiginu á
þann veg að innan einstakra sveit-
arfélaga yrði erfitt ef ekki ómögu-
legt að ná fram félagslegri einingu
og jafhffamt óframkvæmanlegt að
ná fram viðunandi jafnvægi í stærð
þeirra.
Að hverju er stefnt?
Það hafa komið fram hugmyndir
um að þar sem sveitarfélög myndu
ná yfir víðáttumikil svæði, eins og
í Eyjafirði og Suður-Þingeyjar-
sýslu, yrðu stofhaðar staðbundnar
„heimastjórnir" til að fara með af-
mörkuð verkefni í „gömlu“ sveit-
arfélögunum. Til þeirra yrði kosið
pólitískri kosningu. Það er því í
raun og veru verið að stofna þriðja
stjómsýslustigið með sameiningu
sveitarfélaga, enda þótt það hafi
aldrei verið ætlunin. Hér er því um
nokkurs konar afturfótafæðingu
að ræða.
Það er afar slæmt að nákvæm út-
færsla á því sem við tekur, verði
sameiningarhugmyndimar sam-
þykktar á hverjum stað, liggi ekki
fyrir. Fólk virðist vera ráðvillt, þar
sem erfitt er að taka afstöðu á efn-
islegum gmnni. Þetta er kannske
ekki síst áhyggjuefni þegar verið er
að beita beinum og óbeinum hót-
unum, eins og komu nýverið fram
hjá félagsmálaráðherra í sjónvarp-
inu í umræðuþætti um þessi mál,
þegar hún sagði að ffamkvæmdir í
vegamálum myndu taka mið af því
hvar sameiningin yrði samþykkt.
Óþæga fólkinu yrði nógu gott að
skrölta á malarvegunum áfram.
Höfundur er hagfræðlngur og formað-
ur Byggðahreyfingarinnar Útvarðar.
Amnesty International:
Akall um hj álp!
Brasilía
Sjö „götubörn" og ungur maður,
sem með þeim bjó, voru skotin til
bana — að því er sagt er af lögregl-
unni — í miðborg Rio de Janeiro
hinn 23. júlí sl. Að minnsta kosti
328 böm og unglingar féllu í val-
inn í fylkinu Rio de Janeiro á
fyrstu sex mánuðum ársins.
í dagrenningu hófu byssumenn
skothríð á hóp 50 bama og ung-
linga, sem sváfu undir bemm
himni nálægt Candelaria-kirkju.
Fimm þeirra voru drepin á staðn-
um, öðmm tveimur var banað á
lóð Nýlistasafnsins. Áttunda fóm-
arlambið lést af sámm sínum fjór-
um dögum síðar.
í kjölfar háværra mótmæla frá
innlendum og erlendum aðilum
gegn Candelaria-blóðbaðinu, ein-
sog það er nefnt, hafa fjórir menn
— þeirra á meðal þrír lögreglu-
þjónar — verið ákærðir fyrir glæp-
inn; aðrir, sem gmnaðir em, er
leitað.
Þeir, sem létu
lífið, vom:
Paulo Roberto
de Oliveira (11
ára), Anderson
Thome Pereira
(13 ára), Marc-
elo Candido de
Jesus og Vald-
erino Miguel
de Almeida (báðir 14 ára),
Gambazinho og Nogento (báðir 17
ára), Paulo José da Silva (18 ára)
og Marcos Antonio Alves da Silva
(22 ára).
Aftökur án dóms og laga á full-
orðnu fólki jafnt sem bömum eiga
sér stað í þéttbýli Brasilíu og em
framkvæmdar af „dauðasveitum",
sem oft em borgaralega búnir lög-
regluþjónar. Þessar sveitir em
fjármagnaðar af kaupsýslumönn-
um, sem hafa hug á að „hreinsa“
nágrenni sitt af félagslega óæski-
legu fólki, ræningjum og smáþjóf-
um, sem og götubömum sem sjálf
kunna að hafa leiðst út á glæpa-
braut.
Dómsmálaráðuneytið hefur til-
kynnt að alríkislögreglan sé að
rannsaka ffamferði „dauðasveita" í
Rio de Janeiro og öðmm fylkjum.
Hingað til hafa yfirvöld í Brasilíu
ekki lokið þvflíkum rannsóknum
né sótt sökudólga til saka.
Sendið kurteislegar áskoranir og
látið í Ijós ánægju með ráðstafanir,
sem gerðar hafa verið til að rann-
saka Candelaria-morðin, og hvetj-
ið til þess að allt verði gert til að
vemda bömin sem bera vitni í
málinu. Ennfremur að öll slík mál
verði rækilega rannsökuð og söku-
dólgar sóttir til saka.
Utanáskriftin er:
President Itamar Franco
Palácio do Planalto
Brasflia D.F.
Brazil
Egyptaland
Sa’d al-Din al-Shazli, 71 árs gam-
all fyrrverandi sendiherra og yfir-
maður egypska hersins, var hand-
tekinn 14. mars 1992 á flugvellin-
um f Kaíró eftir 14 ára sjálfvalda
útlegð í Líbýu og Alsír. ókunnugt
var um dvalarstað hans í allmargar
vikur eftir handtökuna.
Að sér fjarverandi hafði Sa’d al-
Din al-ShazIi verið dæmdur árið
1983 í þriggja ára fangelsi fyrir að
gera uppskátt um hernaðarleynd-
armál varðandi stríð Araba og Isra-
ela 1973 í bók sem gefin var út
1981.
í ágúst 1992 úrskurðaði Hæsti-
réttur öryggismála, að dómurinn
frá 1983 skyldi vera skilorðsbund-
inn. En fáum dögum eftir þann úr-
skurð staðfesti Æðsti herréttur að
dómurinn skyldi standa óbreyttur.
Æðsti stjómlagadómstóll hefúr
haft þessa tvo ósamhljóða dóma til
rannsóknar, en ekki enn getað lagt
fram úrskurð sinn. Meðan þessu
fer fram er Sa’d al-Din al-Shazli
haldið í algerri einangmn á spítala
herfangelsis fyrir utan Kaíró.
Amnesty Intemational hefur
verulegar áhyggjur af sanngirni
úrskurðarins frá 1983. Starfshætt-
ir réttarins vom ekki í samræmi
við viðteknar alþjóðlegar reglur
um hlutlausa dómsmeðferð eins
og þær em skráðar í Alþjóðasamn-
ingnum um borgaraleg og stjóm-
málaleg réttindi, sem Egyptaland
staðfesti árið 1982. Sa’d al-Din al-
Shazli var dæmdur að sér fjarver-
andi og var að sögn synjað um rétt
til að áfrýja máli sfnu. Auk þess
vom réttarhöldin haldin fyrir lukt-
um dymm og lögmanni sakbom-
ings meinað að koma í réttarsal-
inn. Egypsk stjómvöld skrifuðu
Amnesty Intemational f lok júlí
1992 og fullyrtu að réttarhöldin
1983 hefðu verið óhlutdræg og að
sakborningurinn hefði áfrýjað
málinu, en áfrýjun hans verið
synjað.
Sendið áskoranir og hvetjið til
þess að mál Sa’ds al-Dins al-Shazl-
is verði þegar í stað tekið upp að
nýju í samhljóðan við alþjóðlegar
reglur um óhlutdræga dómsmeð-
ferð, eða hann verði að öðmm
kosti látinn laus án tafar.
Utanáskriftin er: \ .
His Excellency Muhammad Hosni
Mubarak
President of the Arab Republic of
Egypt
‘Abedine Palace
Cairo
Egypt