Tíminn - 27.11.1993, Síða 12

Laugardagur 27. nóvember 1993
12
Efnahagsveldið sem hraðast vex
Kínverjar frekar en Kína
BAKSVIÐ
Dagur Þorleifsson
A' FLUGVELLINUM við
Bangkok bíður fólk í
langri röð eftir flugi með
Uzbek Airlines til Tasjkent, höf-
uðborgar fyrrverandi sovétlýð-
veldisins Úsbekistans. Með sér
hefur það heilmikið af famaði og
ýmsum varningi öðrum sem það
hefur keypt ódýrt í Tælandi og
hyggst selja með drjúgum hagn-
aði í fyrrverandi sovétlýðveldum.
Með frásögn á þessá leið hefst
grein í Svenska dagbladet um
nýja tíma í Austur- og Suðaust-
ur-Asíu. Og greinarhöfundur
bætir við: .Rússland, sem fyrir
aðeins nokkrum árum var vold-
ugt heimsveldi, er orðið annars
flokks ríki, meðal annars í þriðja
heiminum.'
„Eðlilegri" átök
Umskipti þessi hafa haft sírí
áhrif á valdajafnvægið í Austur-
löndum fjær. Þar höfðu Sovét-
ríkin svo að segja fram á sína síð-
ustu stund mikil áhrif. Nú stynja
fréttaskýrendur með vissri eftir-
sjá: Þá var þetta allt ofur einfalt.
öðrum megin stóðu Sovétríkin
og bandamenn þeirra, Víetnam,
Laos, Kambódía og Afganistan,
hinum megin Bandaríkin, Japan,
Kína (vegna þykkjunnar milli
þess og Sovétríkjanna) og minni
ríki á svæðinu sem ekki voru
undir stjórn kommúnista. Ind-
land reyndi að standa mitt á
milli þessara blakka.
Johan Galtung, kunnur norsk-
ur fræðimaður um friðarmál,
skrifaði fyrir mörgum árum að
þegar hræðslan við kommúnis-
mann væri liðin hjá myndu eldri
og .eðlilegri' átök aftur koma
upp á yfirborðið. Það hefur sýnt
sig allvíða, t.d. í Austurlöndum
fjær. Varla verður því haldið
fram að dregið hafi úr spennu og
árekstrahættu á því svæði þótt
kalda stríðið geisi ekki lengur,
þvert á móti er spennan þar nú
flóknari og óútreikanlegri en
fyrr.
Þijú stórveldi hafa um þessar
mundir mest áhrif á svæðinu,
Bandaríkin, Japan og Kína. Það
fyrstnefnda vill halda í forræði
sitt þar á sviðum stjóm-, her- og
efnahagsmála, en er ekki eins
einbeitt og fyrr í þeim efnum,
vegna vandkvæða í efnahags-
málum og fleiru heima fyrir og
minnkandi fúsleika margra
Bandaríkjamanna til að leggja í
mikinn kostnað við að halda
Bandaríkjunum í hlutverki for-
ustuveldis heimsins. Það stafar
bæði af efnahagsörðugleikum og
vöntun á sameinandi óvini. ítök
Japans erlendis eru að lang-
mestu leyti efnahagslegs eðlis, en
þar í landi vex fylgi aðilum sem
vilja að það verði á ný stórveldi á
sviði stjórnmála með ekki ein-
ungis efnahagsvald, heldur og
þervald, að baki. Kína, segja
sumir fréttaskýrendur, gerir nú
allt hvað það getur til að fylla
það tómarúm sem varð til er ítök
Sovétríkjanna á sviðum stjórn-
og hermála í Austur- og Suður-
Asíu hurfu. Því er haldið fram að
Kína leitist nú við að koma sér
inn í sitt forna hlutverk sem
svæðisstórveldi; aðrir bæta
kannski við að sú viðleitni af
hálfu þess hafi þegar hafist um
leið_ og kommúnistar komust þar
til valda.
Bandaríkjasinnaö
Víetnam
Af þessum sökum vex nú æva-
fom þykkja milli tveggja menn-
ingarlega náskyldra granna, Kína
og Víetnams. Meðal undarleg-
heitanna (miðað við ástandið
eins og það var „í gær') í Aust-
urlöndum fjær um þessar mund-
ir er að af öllum ríkjum þar kvað
nú hið kommúníska og fyrir
skömmu sovétsinnaða Víetnam
sækjast hvað mest eftir áfram-
haldandi bandarískri nærveru í
heimshlutum þessum. Víetnam,
sem tekið hefur upp kapítalisma,
telur sig berskjaldað eftir missi
pólitískrar og hernaðarlegrar
vemdar Sovétríkjanna og treystir
Bandaríkjunum best til að
vemda sig í staðinn.
„Ef Bandaríkin mæltust til þess
að fá aftur flotastöðina sína
gömlu í Danang myndu Víet-
namar samþykkja það,' er haft
eftir vestrænum kaupsýslumanni
með sambönd í Hanoi.
Laos, sem síðan 1975 hefur
verið víetnamskt fylgiríki, er far-
ið að opna landið fyrir kínversk-
um ítökum til mótvægis við þau
víetnömsku. Enn meira hafa
aukist áhrif Kína í Búrma (er nú
heitir opinberlega Myanmar),
sem þegar er að mati sumra
fréttaskýrenda orðið kínverskt
fylgiríki.
Kambódía, sem var til skamms
tíma víetnamskt fylgiríki, er enn
á ný komin í andstöðu við erfða-
óvin sinn Víetnam og farin að
gera á hendur því landakröfur.
Kambódíustjórn hefur einnig
þungan hug á Tælandi, öðrum
erfðaóvini Kambódíu, sem styð-
ur Rauða kmera. Á bak við það
er bæði viðleitni Tælendinga frá
fomu fari til að hafa Kambódíu
sem leppríki og timbur og gim-
steinar sem tælenskir kaupsýslu-
menn fá með góðum kjömm frá
yfirráðasvæðum Rauðra kmera.
Kambódíumenn tortryggja Kína
einnig vegna sambanda þess við
Rauða kmera og má vera að þeir
hafi nú helst hug á Japan sem
bakhjarli.
Ekki lengur litli bróðir
Um stórveldin þrjú, sem hér
eiga hlut að máli, skrifar Bill Po-
well í Newsweek að þau séu öll
haldin „slíkum hroka af menn-
ingu sinni að maður stendur á
öndinni.' Meðal þess sem nú
hefur breyst í samskiptum þeirra
er að Japan er farið að þreytast á
hlutverki sínu sem „litli bróðir'
Bandaríkjanna í alþjóðastjórn-
málum og þá sérstaklega í Aust-
urlöndum fjær. Japanir líta svo á
(eins og þeir raunar þegar gerðu
á árunum milli heimsstyrjalda)
að óhjákvæmilegur grundvöllur
öryggis þeirra sé að utanríkis-
verslun þeirra og efnahagslegir
hagsmunir erlendis séu tryggðir
og helst að í þessu verði áfram-
haldandi þensla. Nú er mat jap-
ansfræðinga að Japanir telji að
áhrif með efnahagslegan styrk
eingöngu að baki dugi ekki leng-
ur til að viðhalda þessum meinta
öryggisgrundvelli; þar þurfi áhrif
á sviðum stjóm- og hermála að
bætast við. Japan notaði þátt
sinn í gæsluvernd Sameinuðu
þjóðanna í Kambódíu með góð-
um árangri til að koma sér upp
ítökum þar og í Japan em margir
þeirrar skoðunar að ráðamenn
þeirra eigi að nota þátttöku í
þessari starfsemi S.þ. áfram í
sama tilgangi.
Japönum hefur vaxið sjálfs-
Fró Víetnam — þar blómstrar nú kapítalisminn.
siglingaleið verði hertar. Japan á
fjölmörg olíuskip, sem eru svo
traustlega byggð að sáralítil
hætta er á að olía leki úr þeim.
Olíufloti Kína er ekki eins vist-
hæfur.
Krókur Kínverja á móti því
bragði er að efla sem hraðast
verslun sína og samgöngur við
Búrma, með það fyrir augum að
innflutningsverslun Kína fari að
drjúgum hluta fram yfir það
land.
Baksvið valdataflsins í Austur-
löndum fjær einkennist hvað
helst af svo mikilum efnahags-
vexti margra ríkja þar að sumum
þykir furðu gegna. Til skamms
tíma var Víetnam á botninum
efnahagslega, en nú bregður svo
við að hagvöxtur þar er hraðari
en í flestum öðrum löndum Suð-
austur-Asíu. Á bak við það eru
fjárfestingar fyrirtækja frá Frakk-
landi, Singapúr og Hongkong í
fataiðnaði, raftækni og ferða-
mannaþj ónu stu.
Nú er algengt að spáð sé að
Kyrrahafssvæðið verði þunga-
miðja efnahagslífs heimsins á
næstu öld í stað Norður-Atlants-
hafssvæðisins. Og almennt er
gert ráð fyrir að innan Kyrra-
háfssvæðisins haldi Austur-Asía
áfram að eflast hlutfallslega.
1983 var verslunin yfir Kyrrahaf
f fyrsta sinn meiri en yfir Atl-
antshaf. 1991 var verslunin inn-
an Austurlanda fjær í fyrsta sinn
meiri en yfir Kyrrahaf. Síðast en
ekki síst eru ófáar spár á þá leið
Clinton og Hillary — bandarisk nólægð almennt talin draga úr hættu ó átökum.
traust — og þar með þjóðemis-
hyggja á ný — vegna mikils ár-
angurs í efnahagsmálum, og
mikill efnahagsvöxtur í Kína er
einnig undirstaða vaxandi sjálfs-
trausts þar. í Kína virðist vera al-
menn skoðun að það hafi á al-
þjóðavettvangi lítið upplifað
annað en niðurlægingu frá óp-
íumstríðinu við Breta 1839-42
(er Bretar tóku af því Hongkong)
og jafnvel á síðustu áratugum
jafnan átt undir högg að sækja
gagnvart Bandaríkjunum, Sovét-
ríkjunum og Japan. Nú sé tími til
kominn að Kína hefjist til ekki
minna veldis en var á tímum
fyrri Qingkeisara.
Þegar er út frá þessu í gangi þrí-
hliða keppni milli Bandaríkj-
anná, Japans og Kína og er lík-
legt að hún fari harðnandi.
Hætta er talin á að hraðvaxandi
harka færist í keppni tveggja síð-
amefndu stórveldanna ef Banda-
ríkin draga sig að talsverðu leyti
tilbaka af svæðinu. Þar af leið-
andi virðist vera á svæðinu
nokkur samstaða (einnig í Kína
og Japan) um nauðsyn þess að
Bandaríkin verði þama nálæg og
alláhrifamikil áfram.
Malakkasund, Búrma
Keppni Japans og Kína er þegar
orðin alláberandi, t.d. um Ma-
lakkasund. Um þá sjóleið fær
Austur-Asía olíu, sem er henni
einkar mikilvæg, frá Austurlönd-
um nær. Nú leggja Japanir til af
riddaraskap í anda umhverfis-
yerndar að öryggisráðstafanir
gegn olíuleka á þessari fjölfömu
að Kína verði „efnahagslegt risa-
veldi 21. aldar'.
„Stór-Kína"
Meðal ástæðna til þess, er sagt,
má nefna að hollusta og sjálfs-
ímynd Japana eru nátengdar
Japan sem landi og ríki, hjá Kín-
verjum, sem varla eru síður
þjóðhverfir, hinsvegar öllu frem-
ur Kínveijum sem þjóð eða kyn-
þætti. Hollusta við fjölskyldu og
ætt er og trúlega enn meira at-
riði hjá Kínverjum en Japönum.
Þessi munur á Japönum og Kín-
verjum kann að hafa aukist á
þessari öld, er talsvert mtl hefur
að ýmissa ætlan komist á holl-
ustu Kínveija gagnvart Kína sem
ríki af völdum.afnáms keisara-
dóms og ýmislegs sem fylgdi yfir-