Tíminn - 03.03.1994, Síða 5

Fimmtudagur 3. mars 1994
iwiiiygjij-
5
Ari Skúlason:
Vanþekking, hlutdrægni og
ofstæki hagfræbiprófessorsins
Hugleiöing vegna
greinar Þorvaldar
Gylfasonar í Fjár-
málatíöindum
„Eigi aö síöur verða hagfræðing-
ar að gæta þess vandlega að láta
ekki málflutning sinn eða ráð-
gjöf stjómast af stjómmálasjón-
armiðum eða sérhagsmunum."
Þessi seming var lokaorð í grein
prófessors Þorvaldar Gylfason-
ar, sem birtist í Fjármálatíðind-
um nú nýverið og fjallaði um
Norðurlönd í kreppu.
Ég er hagfræðingur. Ég er
reyndar ekki prófessor og vinn
fyrir pólitísk samtök. Ég er ekki
flokksbundinn, en samt dettur
mér ekki í hug aö halda því
nokkum tíma fram að ég sé
hlutlaus hagfræðingur. Ég er
vinstrisinnaður og vinn fyrir
ASÍ. Ég er félagshyggjumaður og
þar af leiöandi er ég auðvitað
ekki hlutlaus. Ég held því líka
fram að prófessor Þorvaldur
Gylfason sé ekki hlutlaus frekar
en ég. Umrædd grein hans í
Fjármálatíöindum og ýmis fyrri
skrif segja mér aö hann sé frjáls-
hyggjumaður. Þessi grein hans
sýnir blákalt að hann er á móti
verkalýðshreyfingunni óg telur
starf hennar og áherslur valda
ýmsu þjóðfélagslegu böli. Skrif
Þorvaldar em ekki hagfræði.
Þau em ekki hlutlaus. Þau em
pólitísk. Þetta vita allir hagfræð-
ingar hér á landi. Okkur hag-
fræðingum innan verkalýös-
hreyfingarinnar hefur aldrei
dottið í hug að taka Þorvald al-
varlega sem hagfræðing. Til
þess er hann allt of pólitískur.
Tað merkilega er að ég þekki
engan hagfræðing innan at-
vinnurekendasamtakanna sem
tekur hann alvarlega heldur.
Skoðanir og skrif Þorvaldar um
landbúnaðarmál og málefni
vinnumarkaðar sýna okkur klár-
lega að hann hefur mjög á-
kveðnar skoöanir í stjómmál-
um. Það er auðvitað gott og
blessað, en þá er ekki heiðarlegt
aö koma fram undir nafni ó-
háðrar hagfræði. Það geri ég
ekki og það dettur Vilhjálmi Eg-
ilssyni heldur ekki í hug að gera.
Fyrir utan að snúast um
stjómmálaskoðanir lýsir grein
Þorvaldar mikilli vanþekkingu á
VETTVANGUR
málefnum vinnumarkaðar og
þá kannski sérstaklega íslensks
vinnumarkaðar. Raunvemleiki
Þorvaldar kemur úr kennslu-
bókum og því er ekki að undra
aö málflutningur hans sé með
undarlegum hætti. Það væri allt
of langt mál að rekja grein Þor-
valdar lið fyrir lið, enda yrði þar
augljóslega um pólitíska deilu
að ræða á milli sjónarmiða fé-
lagshyggju og frjálshyggju. Þar
yrði ekki um hagfræðilega deilu
að ræða. Ef kennsla Þorvaldar í
Háskóla íslands um málefni
vinnumarkaðar er í takt við það
sem hann prédikar í umræddri
grein, óska ég þess eins og Guð-
mundur J. að nemendur séu
gagnrýnir og hugsandi. Reyndar
má spyrja aö því líka hvort það
sé í verkahring Seðlabanka ís-
lands að birta slíkar kenningar í
Fjármálatíðindum. Ég hefði
ekkert á móti því að fá álíka
pláss og Þorvaldur í þessu riti til
þess að viðra mínar skoðanir.
Launaþróuná
Norðurlöndunum
Þorvaldur heldur því fram að
raunlaun hafi hækkaö svo mik-
ið á Norðurlöndunum eftir
1990 að verkalýðshreyfingin
hafi verðlagt verkafólk út af
vinnumarkaðnum.
Við hvað er Þorvaldur að
miða í þessu sambandi? Er hann
að miða við eigin óskir eða
raunveruleikann? í meðfylgj-
andi töflu má sjá þróun raun-
launa á Norðurlöndunum, í ná-
lægum EvTÓpulöndum og svo í
Bandaríkjunum og Japan á þess-
um tíma. Allar tölumar em
teknar úr ritum OECD og eiga
við um launaþróun í iðnaði.
Tölumar sýna greinilega að
raunlaun hafa hækkaö minna á
Norðurlöndunum en í flestum
nálægum löndum á sama tíma.
Bandaríkin hafa lækkað, en Jap-
an hækkað mikið. Ef meðaltal
Noröurlandanna er borið sam-
an við nálæg Evrópulönd, kem-
ur í ljós að raunlaunin hafa
hækkað mun minna. Raunlaun
hafa reyndar ekki hækkað í
Danmörku vegna launahækk-
ana. Þar er orsökin lítil verð-
bólga, sem fyrst og fremst or-
sakast af litlum launabreyting-
um. Tölurnar fyrir Finnland
gefa ekki góða mynd af ástand-
inu þar, vegna þess að útflutn-
ingsiönaðurinn þar gengur vel
og tölumar em fyrir hann. Aðr-
ar greinar hafa þurft að lifa viö
mun óhagstæðari þróun og þar
hafa laun hækkað mun minna.
Mér finnst þessi kenning Þor-
valdar því ekki standast raun-
vemleikann. Kenningin gengur
upp gagnvart Hollandi og
Bandaríkjunum, en ekki gagn-
vart öðmm löndum í þessu úr-
taki, sem auðvitað sýnir ekki
alla myndina, en þetta em ná-
læg lönd og stærstu ríkin innan
OECD. Kenningin er tekin úr
hugmyndaheimi frjálshyggj-
unnar, en raunvemlegar stærðir
sýna allt annað.
Áhrif verkalý&shreyfing-
arinnar og atvinnuleysi
Þorvaldur heldur því fram að
sterk staða verkalýðshreyfingar-
innar hafi skapað núverandi at-
vinnuleysi að meira eða minna
leyti. Hann telur að við stönd-
um frammi fyrir vali á milli ó-
jafnaðar og atvinnuleysis. Hér
er markið ekki sett mjög hátt,
hvort sem átt er við vísindi eða
pólitík, sjónarhomið er ótrúlega
þröngt.
Skrif Þorvaldar lýsa ótrúlegri
vanþekkingu á málefnum
vinnumarkaðar bæði hér á landi
og á Norðurlöndunum. Verka-
lýðshreyfingin fer greinilega
mikið í taugamar á honum og
hann telur verkalýðsforingjana
mjög sterka og ástæðu margs
ills. Reyndar er þaö nú svo bæði
á Norðurlöndunum og hér að
umsamin launaþróun er eitt og
raunvemleg launaþróun annað.
Hér á landi em lágmarkslaun
rúmlega 43 þús. kr. Taxtar
verkafólks em flestir á bilinu 45-
50 þús. kr. Meðaldagvinnutekj-
ur verkakvenna em um 70.000
kr. og meðaltekjur verkakarla
hærri. Af þessu má augljóst vera
að það em fleiri en verkalýðsfor-
ingjamir sem ákvarða tekjumar.
Lýsingar Þorvaldar um auka-
greiðslur ofan á gmnnlaun mið-
að við afköst og aðstæður, sem
helst er hægt að skilja að aðeins
tíðkist í Japan, eiga ótrúlega vel
við um vinnumarkaðinn hér á
landi. Hér em gmnnlaun lág,
ýmiss konar afkastahvetjandi
launakerfi mjög algeng og ég
hef áður bent á hve langt er á
milli umsaminna launa og
raunvemlegra launa. Hama-
gangur Þorvaldar við að finna
pólitískum kenningum sínum
stað í norrænum og sérstaklega
íslenskum vemleika er svo mik-
ill aö hann hefur ekki fyrir því
að kynna sér staðreyndir máls-
ins.
Ungt fólk og
atvinnuleysi
Þorvaldur heldur því fram að
of há laun ungs fólks skapi at-
vinnuleysi þess, eins og hann
telur að gerst hafi í Svíþjóð.
Þetta á þó ekki beint við hér á
landi. Hér á landi hefur at-
vinnuleysi ungs fólks aukist
mikið á síðustu missemm án
þess að nokkrar breytingar hafi
orðið varðandi laun og réttinda-
mál þess. Unga fólkið hér á
landi er enn á sama lága kaup-
inu og það var, og launin hafa
a.m.k. ekki farið fram úr vinnu-
afköstum þess, eins og Þorvald-
ur heldur fram.
Kenningar á villigötum
Frjálshyggjukenningar Þor-
valdar Gylfasonar eiga hvorki
við um íslenskan vinnumarkað
né nokkum annan. Að byggja
kenningar á því að öll vandamál
verði til vegna launa og að aðrir
kostnaðarliðir skipti litlu er ekki
sérlega frjótt. Að segja atvinnu-
lausu fólki og fólki á launum
neðan við allt velsæmi að það
þurfi að velja á milli aukins ó-
jafnaðar og atvinnuleysis ber
ekki vott um mikinn djarfhug.
Sumir gætu kallað það raunsæi,
en aðrir uppgjöf.
íslenska þjóðin stendur nú
frammi fyrir alvarlegum at-
vinnuleysisvandamálum. Til
þess að leysa þau þurfa allir að
leggjast á eitt. Hugmyndir eins
og þær sem Þorvaldur prédikar
em hins vegar ekki neinum að
gagni.
Höfundur er hagfræftingur ASÍ.
Þróun raunlauna í nokkrum ríkjum
1989-1992, 1989=100.
1989 1990 1991 1992
Þýskaland 100,0 103,0 106,4 108,7
Belgía 100,0 102,0 104,7 106,9
Holland 100,0 100,6 101,1 102,2
Bretland íoojo 103,8 105,0 106,3
Meðaltal íoo’o 102^4 104,3 106,0
Danmörk 100,0 102,1 104,1 105,6
Finnland 100,0 104,3 105,7 104,2
Noregur 100,0 100,9 102,4 .102,7
Svíþjóð 100,0 99,8 95,0 97,0
Meöaltal 100,0 101,8 101,8 102,4
Bandaríkin 100 98,2 97,2 96,5
Japan 100 102,6 105,2 107,3
Meðaltal 100 100,1 100,1 99,4
Um æviráðningu starfsfólks í Japan
Til hins efnahagslega aft-
urkipps síðustu undan-
farinna ára hefur sagt
minna í Japan en í öðmm
helstu iðnríkjum, þótt ekki
hafi það farið varhluta af hon-
um. Hafa mörg japönsk fyrir-
tæki fækkað starfsfólki. Á
ráðningarskilmála þess reynir
þess vegna, en ýmist .er um að
ræða lausráðningu eða ævi-
ráðningu.
Uppsagnir í Japcm heyra að-
eins undir tvær lagagreinar:
627. grein réttindalaganna
svonefndu (nefndra Civil
Code í enskri þýöingu), sem
aðeins kveða á um 10 daga
uppsagnarfrest, og 20 gr.
vinnulöggjafarinnar frá 1947,
sem lengdi uppsagnarfrest upp
í 20 daga. Em ákvæði þessi að
fyrirmyndum frá Vesturlönd-
um. Að réttarvenju, sem dóm-
stólar hafa markað, hefur laus-
ráðið verkafólk í Japan þó hlot-
ið mun meiri stöðuvemd en
tíðkast á Vesturlöndum.
Snemma á 20. öld tóku sum
stærstu japönsku fyrirtækin
upp æviráöningu starfsfólks,
sem ýmist er rakin til fomra
lénshátta eða hagkvæmni.
Þótt mest sé um hana á meðal
fólks í „ábyrgöarstöðum", nær
hún niður til allra starfsþrepa.
VIÐSKIPTI
í lögum em engin ákvæði samt
sem áður um æviráðningu, né
er um hana skriflegt sam-
komulag milli samtaka launa-
fólks og fyrirtækja. Ráðning
ævilangt er þannig aö heiðurs-
mannasamkomulagi.
í endumppbyggingunni í Jap-
an á sjötta og sjöunda áratugn-
um var japönskum fyrirtækj-
um umhugað um æviráðningu
starfsfólks og buðu stighækk-
andi laun eftir lengd starfs-
tíma. Að því kann að hafa
stuðlað, að fyrst eftir stríðslok
var allmikiö um verkföll og
harðar vinnudeilur. Kveðast
fyrirtæki og samtök launafólks
vera ásátt um þrjár meginregl-
ur: Varanlega ráðningu, sam-
ráð um aðgerðir til aukningar
framleiðni og uppskiptingu
ávinnings af henni.
Um þriðjungur launafólks í
Japan hefur æviráðningu, að-
allega karlar hjá stórum fyrir-
tækjum. Fimmtungur til fjórð-
ungur launafólks mun ráðinn
til skamms tíma, þ.e. vera laus-
ráðinn. í Intemational Labour
Review, 4. hefti 132. bindis
(1993) er grein um þessi efni,
„Dismissal Protection in Jap-
an" (eiginlega Skorður við
uppsögnum í Japan) eftir Jo-
hannes Schregle.