Tíminn - 28.10.1994, Síða 4

4
9íraitm
Föstudagur 28. ágúst 1994
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: ]ón Kristjánsson
Ritstjórn og auglýsingar: Stakkholti 4, 105 Reykjavík
Inngangurfrá Brautarholti.
Sími: 631600
Símbréf: 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Prentun: Prentsmibja
Frjálsrar fjölmiölunar hf.
Mánaöaráskrift 1400 kr. m/vsk. Verb í lausasölu 125 kr. m/vsk.
Siðferðisbrestur
Úfar rísa hátt í samfélaginu vegna siörænna vanda-
mála, sem upp eru komin og varða meðferð á op-
inberum fjármunum. Alþingi fjallar um málin á
næsta sérkennilegan hátt, og ríkisstjórnin riðar og
er ekki á vetur setjandi nema fyrir það að varla þyk-
ir taka því að rjúfa þing vegna þess hve skammt er
eftir af kjörtímabilinu.
En siðferðisbresturinn á sér dýpri rætur í þjóðfé-
laginu en svo að hann verbi afgreiddur með því að
fjalla um yfirsjónir eins eða tveggja ráðherra, sem
berir eru að misbeitingu valds og áhrifa.
Skattsvik eru mikil og almenn og er sú skoðun
ótrúlega útbreidd ab þau séu sjálfsögð, sé hægt ab
plata skattinn. Sama lögmál gerir ekki upp á milli
hvort svikið sé undan skatti eða skattpeningum
beinlínis stolið, eins og þegar ekki er staðið skil á
viröisaukaskatti eða staðgreiðslu af tekjum.
Skattrannsóknarstjóri ríkisins gaf glöggar upplýs-
ingar um umfang skattsvika á þingi BSRB. Haföir
eru 11 milljarðar af ríki og sveitarfélögum árlega og
þar við bætast milli 2 og 3 milljarða afskrifaðar
skattaskuldir.
Þetta eru 10% allra fjárlaga ríkisins. Ekki er nema
von að þeir sem borga, kvarta um skattaáþján og
að ríkisreksturinn er á heljarþröm.
í ræðu skattrannsóknarstjóra kom fram að hann
kærði sig ekki um fleiri starfsmenn en þá sautján
sem vinna við embætti hans. Það er vegna þess að
umfang skattsvika er svo gífurlegt að her manns
gerði varla meira gagn við að rannsaka og upplýsa
skattsvik en tiltölulega fámennur hópur sem gríp-
ur niður hér og hvar í frumskógi framtalanna.
Er leitast við að þeir, sem staðnir eru að verki,
verði öðrum víti til varnaðar. En hængurinn á því
er sá, að sjaldnast berst nema takmörkuð vitneskja
af upplýstum málum og viðurlögum sem skattsvik-
arar eru beittir þegar þeir eru staðnir að verki.
Almenn vitneskja um hve alvarleg skattsvik eru
berst ekki út, og svifaseinir dómstólar bæta þar síst
úr skák. Þessi mál eru öll tekin slíkum vettlingatök-
um að kannski er eðlilegt að ekki sé litið á skattsvik
sem þjófnað eða glæpsamlegt athæfi.
í því felst sá magnaði siðferðisbrestur sem gegn-
sýrir allt samfélagið. Undanskot og óheiðarleiki
eru aðeins sjálfsbjargarviðleitni þeirra, sem ræna
samborgara sína í formi skattsvika.
Skattsvik eru m.a. rakin til lögmanna, bókhalds-
ráðgjafa og endurskoðenda, sem veita skjólstæð-
ingum ráðgjöf um hvernig telja beri fram. Engin
lög ná til slíkra ráðgjafa, þótt þáttur þeirra í skatt-
svikum sé augljós. I öðruvísi tilvikum er hvatning
til lögbrota refsiverð.
En einhvern veginn virðist þjóðarsálin ekki líta á
skattsvik sem lögbrot og framkvæmdavaldið tæp-
ast heldur. Verði ekki breyting á þeim þankagangi,
munu undanskot frá skatti og þjófnaður á inn-
heimtum skattpeningum enn magnast og bágbor-
in siðferðiskennd mola undirstöður þess samfé-
lags, sem menn eru undarlega tómlátir um hvort
fær staðist til langframa eða ekki.
Kannski ráb að biskup fari þess á leit að beðið
verði fyrir skattsvikurum í kirkjum landsins.
Ljósib og endurskiniö
Davíb Oddsson hefur veriö
heldur afundinn upp á síð-
kastið og flest virðist fara í
skapið á honum. Frávísunar-
tillaga hans á vantraustið var
sérstaklega geðvonskuleg,
enda er hún orðin heimsfræg
og verbur eflaust til þess að
bætt verður við einum kafla í
kennslubækur um þingræði
og þingræðislegar leikreglur.
Ekki virtist Davíð einvörð-
ungu pirraður á stjórnarand-
stööunni, því eins og bent hef-
ur veriö á hér á þessum vett-
vangi áður, jós hann beinlínis
af geðvonsku sinni yfir forseta
Alþingis og utanríkisráðherra í
umræðunum. Síðan hefur
hann verið með einhVer ónot
út í Steingrím Hermannsson
út af vaxtamálum og er forsæt-
isráöherrann alltaf jafn pirrað-
ur.
Pirraður á sínum
mönnum
Garri skilur að Davíð geti verib
orðinn þreyttur á stjórnarand-
stöðunni og jafnvel á krötun-
um og samstarfinu við þá og
jafnvel er skiljanlegt að hann
svari Steingrími einhverju, þó
viðbrögðin hafi ekki verið í
nokkru hlutfalli við það sem
Steingrímur var að segja. Slík-
ur pirringur á að vera til staðar
og hlutverk stjórnarandstöð-
unnar er að gera forsætisráð-
herra sem pirraðastan.
Hins vegar eru það í raun
merkilegri tíðindi hversu
þreyttur Davíð virbist vera á
samflokksmönnum sínum í
Sjálfstæðisflokknum og
hversu litla kalla hann virðist
telja þá vera. Þab, hvernig
hann skammaði Salóme opin-
berlega í umræðunum um
vantraust, vakti mikla athygli.
Þó svo að forsætisráðherrann
hafi verib kurteis í ónotum
sínum og ekki beint orðum
sínum beint til þingforseta,
duldist engum auömýkingin.
Og í gær kemur svo opnugrein
í málgagninu Mogganum — í
leiðaraopnunni — um próf-
kjörið í Reykjavík, þar sem
rætt er við alla frambjóðendur
um þeirra áhugamál og
stefnumið. Alla nema Davíö
GARRI
Oddsson, sem lætur eina
stutta setningu duga: „Ég vísa
til starfa minna í ríkisstjórn."
Eg er ekki einn
af þeim
Davíð nennir greinilega ekki
að taka þátt í þessu prófkjörs-
rugli og vill ekki láta bendla
sig of mikið við þessa fram-
bjóðendur. Hjá því verður ekki
komist að fá á tilfinninguna
að forsætisrábherranum þyki
hjörbin ekki merkileg. Þaraf-
leiðandi tekur hann ekki þátt í
umfjöllun af þessu tagi og er
augljóslega allur hinn önug-
asti. En það er ekki nóg með
ab Davíö snúi baki við karpinu
í flokksfélögum sínum og
nenni ekki ab skipta sér af því
í hvaða röð þeir raða sér í hala-
rófunni sem fylgir honum eft-
ir. Davíð er líka búinn að snúa
baki við Mogganum, eins og
sést einna best á myndum af
forsætisráðherra í þessu blaði
„allra landsmanna". En á
Morgunblaðsmynd sem birtist
í gær, einmitt af baki Davíðs,
sést hverjir það eru, sem Davíð
hefur hug á ab tala við þessa
dagana, það eru börnin. For-
sætisráðherrann er búinn að
finna í börnunum áheyrendur
sem honum leiðast ekki og
hafa eitthvaö að segja honum,
ekki síður en hann þeim. Dav-
íð mun vera ab segja börnun-
um á myndinni frá endur-
skinsmerkjum. Garra er þó
ekki kunnugt um hvort hann
notaði sjálfan sig og Sjálfstæð-
isflokkinn til að útskýra hvað
slík merki eru. Hitt er þó víst
að samlíkingin hefði verið
ágæt: Davíb sjálfur væri sá sem
lætur ljós sitt skína, en fram-
bjóðendurnir í prófkjörinu,
þessir sem eru tæplega sam-
boðnir Davíð, eru endurskin
þessa ljóss, dimmir fylgihnett-
ir sem aðeins vakna tii lífsins
og öðlast mikilvægi með því
að tengjast ljósgjafanum sjálf-
um.
Garri
Góbar fréttir eða slæmar
Ræða biskups íslands við setn-
ingu kirkjuþings hefur orðið
umræðuefni fjölmiðla nú síb-
ustu dagana. Biskup vék ab
þeim í ræðu sinni og það var
eins og við manninn mælt ab
þab er sá kafli ræbunnar sem
fjallað er um. Eyra fjölmiðla-
manna er þunnt þegar fjallað
er um þá sjálfa.
Biskupinn velti því fyrir sér
hvort prestar ættu að taka fjöl-
miðlafólk sérstaklega inn í fyr-
irbænir í sunnudagsmessum,
líkt og aðra ráðamenn þjóðar-
innar, og einnig taldi hann að
þar sem fjölmiðlar væru færi
fjórða valdið í þjóðfélaginu.
Það er áreiðanlega ekkert
nema gott um það að segja að
beöið sé fyrir þeim, sem hafa
þab að atvinnu ab miðla frétt-
um og láta ljós sitt skína í
blöðum og ljósvakamiölum.
Hitt hygg ég satt vera að und-
irrótin hafi verið sú að biskupi
fannst ekki vanþörf á og nokk-
ur broddur hafi verið í þessum
vangaveltum. Undirrótin er ab
kirkjan er orðin þátttakandi í
umræðum um hvernig fjöl-
miðlar skila hlutverki sínu,
hvort áherslurnar í fréttaflutn-
ingi séu einkum á vondar
fréttir eða æsifréttir, og upp-
lýsingar um hina friðsamlegu
hlið daglegs lífs sitji á hakan-
um. Þessar umræður eru alls
ekki nýjar og blossa ætíð upp
af ýmsum tilefnum með reglu-
legu millibili.
Hvaö er frétt?
Ég er þeirrar skoðunar að fjöl-
miðill, sem vill vera vandaður
og láta taka sig alvarlega í nú-
tíma samfélagi, verði að skil-
greina hlutverk sitt vandlega.
Hlutverk fréttamibils er að
segja fréttir frá gangi mála í
Á víbavangi
samfélaginu. Þær fréttir geta
verið mismunandi safaríkar,
en hins vegar er það frétt sem
fólk veit ekki fyrir. Útvarpið
hefur hins vegar þá sérstöðu
að hafa ætíb tækifæri til þess
að vera fyrst meb fréttirnar, en
blöðin verða að sýna ein-
hverja nýja hlið á málinu.
Það er einnig skylda fjöl-
miðla, sem vilja láta taka sig
alvarlega, ab vera gagnrýnir og
veita aðhald. Þarna er jarb-
sprengjusvæbið í starfi þeirra
og oftast beinist gagnrýnin að
því að þetta hlutverk þróist út
í æsifréttir og persónulegar of-
sóknir. Stéttarfélagi blaða-
manna er þessi hætta ljós og
innan vébanda þess starfar
siðanefnd. Þótt starf hennar
hafi stundum verið umdeilt, er
þessi vettvangur fyrir hendi og
tekur reglulega fyrir mál þar
sem talið er að farið hafi verið
yfir mörkin.
í þribja lagi er það hlutverk
fjölmiðía að veita fólki, sem
hefur skoðanir og eitthvað til
málanna að leggja, abgang,
annað hvort sem pistlahöf-
undar eða taka við aðsendu
efni. Þetta getur einnig verið
vandasamt verk og viðkvæmt,
svo sem dæmin sanna.
Hið þunna eyra
Ég hef nú fallið á þá gryfju,
eins og margir fjölmiðlamenn,
að skrifa um fjölmiðlaheim-
inn. Ég held ab það sé ekkert
góð blaðamennska að vera
alltaf að horfa niður á naflann
á sér. Þessi veröld á ekki að
vera innhverf eða lokast utan
um sjálfa sig. Stundum hættir
henni til þess. Viðtöl fjöl-
miðlamanna við starfsbræður
sína á öðrum fjölmiölum eru
dæmi um þab.
Fjölmiölar eiga að skilgreina
vel sín markmið og sín tak-
mörk og taka því svo með
þökkum ab beðið sé fyrir
þeim, enda er starf við þá bæði
vandasamt og ábyrgðarmikið.
Jón Kr.