Tíminn - 15.06.1995, Page 4

4
Fimmtudagur 15. júní 1995
HfíIfflfW
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: jón Kristjánsson
Ritstjórn og auglýsingar: Brautarholti 1, 105 Reykjavík
Sími: 5631600
Símbréf: 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Mynda-, plötugerb/prentun: ísafoldarprentsmibja hf.
Mánaöaráskrift 1550 kr. m/vsk. Verb í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Verðmyndun
soðningarinnar
Verömyndun á fiski er þaö ágreiningsefni, sem veldur
illvígum deilum milli útgeröarmanna og sjómanna og
verkfalli sem bindur fiskiskipaflotann í höfn yfir há-
bjargræöistímann. Þaö fer ekki dult aö sáttatillagan,
sem felld var af sjómönnum, var illa kynnt og vissu
verkfallsmenn ekki um hvað þeir voru aö greiða at-
kvæði. Þeir botnuðu ekkert í því verðmyndunarkerfi
sem þeim var boöiö upp á. Sennilega skilur þorri þeirra
heldur lítiö í þeirri verðmyndun sem ráöiö hefur tekj-
um þeirra til þessa.
Þegar fiskverö og gengisskráning var ákveðin ein-
hliða eftir þörfum sjávarútvegsins á hverjum tíma, voru
málin einfaldari og enginn þurfti aö skilj'a neitt nema
sexmannanefnd og skuldakóngar. Kvóti og fiskmarkað-
ir breyttu þessu og þeir, sem skipta hlut á milli sín, eru
fullir tortryggni og hræddir viö aö semja af sér, vegna
þess hve verömyndun á fiski er flókin.
Margir eru þeir fiskkaupendur sem aldrei velta fyrir
sér hvernig verö á fiski verður til. Þeir bara borga þaö
sem upp er sett, og enginn þarf aö gera grein fyrir hvers
vegna verö á soðningunni í búö á íslandi er svipaö og á
mörkuðum heimsborganna þúsundir mílna í burtu.
Þaö þarf ekki öldunga til aö muna þegar fiskur var
ódýr á íslandi og efnalítið fólk átti kost á góöri og hollri
fæöu án þess að ganga nærri fjárhag sínum. Nú er fisk-
ur rándýr lúxusvara þar sem verðmyndunin er óútskýrö
og neytendur og samtök þeirra gera engar athugasemd-
ir eöa biðja um skýringar.
Þessu er öðruvísi farið meö landbúnaðarvörur, en á
þeim er sífellt kvartaö yfir háu verölagi og heimtaðar
nákvæmar útlistanir á hvernig þaö veröur til.
En enginn biöur um súlurit eöa grafískar kökur sem
útskýra hvernig stendur á að fiskur, sem seldur er á
markaöi eöa frá boröi fyrir svo sem 100 krónur, er seld-
ur á 500 krónur í verslun steinsnar í burtu.
Enn síöur dettur nokkrum í hug aö athuga hvaö hiö
háa fiskverð á smásölumarkaði innanlands hefur á kjör
og afkomu fólks. Hins vegar sitja ótal hagrannsóknar-
deildir og verndarar neytenda viö aö reikna út kjara-
rýrnun vegna verölags á kjöti og mjólkurvörum.
Verömyndun á fiski til innanlandsneyslu er ósvífin
og næsta furðulegt aö samtök launþega og neytenda
skuli láta þetta yfir'sig ganga athugasemdalaust.
Þaö er léleg afsökun að soðningin á innanlandsmark-
aöi eigi í einhverri samkeppni viö ýsuna, sem búiö er að
koma með ærnum kostnaði og nokkrum milliliðum í
fiskborö stórmarkaða í París eöa New York. Þaö á ekkert
upplogiö heimsmarkaösverö við um fiskinn sem veriö
er aö selja okkur í útgerðarbæjum þessa lands.
Stundum er veriö að telja fólki trú um aö þjóöin eigi
eitthvaö í fiskinum í auölindalögsögunni. Þaö er ótrú-
legt aö svo sé, þegar tillit er tekiö til þess að verið er aö
selja þeirri sömu þjóö fiskinn á okurverði í smásölu.
Þar sem verðmyndunarkerfi sjávarfangs er sjómönn-
um óskiljanlegt og skipum er haldið í höfn vegna þess
arna, er eölilegt aö skilningur landkrabba á verömynd-
un fisks til innanlandsneyslu sé úti í hafsauga.
En eins og sjómennirnir eiga kröfu á aö vita hvernig
grundvöllur þeirra hlutar er fundinn, hljóta fiskkaup-
endur í landi aö eiga einhvern rétt á aö vita hvernig
verömyndun á soðningunni þeirra er háttaö.
GATT og Garðar Hólm
«AÍnarmenn begSjjaj
FramsoKnani
flokkafagnas.gnr
, - sogir Jón i <ramW*"><Á ^ ^ „ þ»
[ innflutningurverö1 m* ,, 'unu
sa^áAIÞWðf
GATT-frumvarp ríkisstjórnarinnar
er nú komib í gegnum þingib, vib
litla hrifningu stjórnarandstöbunn-
ar. Mikill munur er þó á tónbrigb-
um gagnrýnisraddanna, allt frá því
ab vera nokkub hljómfagur söngur
yfir í þab ab vera meira í ætt vib
öskur Garöars Hólm, þegar hann
hélt móbur sinni loksins átakanlega
einkatónleika í Dómkirkjunni.
Óneitanlega er þab þó gagnrýni
kratanna sem hljómar líkast-söng
Garöars. Þeir hafa hæst og nota
svæsnustu oröin, tala um svik viö
neytendur og samsæri framsóknar-
manna til ab útiloka innflutning og
tryggja einokun landbúnaöar þvert
á yfirlýst markmib samningsins.
Þeir standa upp á torgum og segja
aö neytendur séu því hlunnfarnir
um ávinning þessa stórmerkilega
samnings, vegna þess aö heimsins
ráb brugga vondir menn sem ýmist
eru framsóknarmenn, landbúnaöa-
reinokarar eöa gamaldags bænd-
amafía. Þegar kratarnir ætla ab vera
sérstaklega snibugir, kalla þeir
menn Höllustaba-Pál eba Egil á
Seljavöllum.
Heimsmarkabsverbib
Eflaust gengur þeim gott eitt til,
blessuöum krötunum. En ef menn
vilja taka mark á fyrri málflutningi
þeirra, þá getur þab tæplega veriö
hinn eini sanni hreini tónn sem frá
þeim heyrist núna. Nú kemur fram
í röksemdafærslum þeirra, þegar
þeir eru ab gagnrýna hvernig toll-
arnir eru ákvebnir, ab þaö dugi
skammt ab miöa við heimsmark-
aösverö á landbúnaöarafuröum,
vegna þess aö ekkert heimsmark-
aösverb sé í raun til. Þeir benda á ab
þó hægt sé ab fá einhverja kjötsneib
á svimandi lágu verbi í einhverjum
afdal heimsbyggöarinnar, þá sé frá-
leitt aö miöa vib þaö, því íslending-
ar muni aö sjálfsögöu kaupa land-
búnaðarvörur frá löndum þar sem
gæöi væru trygg og verðið því
nokkub hátt. Heimsmarkaðsverð
væri því fráleitt ab miba viö.
Þessir sömu menn voru fyrir ári
síðan í svipaðri herferð gegn bænd-
amafíum, framsóknarmönnum og
Höllustaöa-Pálum og Öglum á
Seljavöllum, vegna þess að þeir
kæmu í veg fyrir að neytendur gætu
notið 18 milljarða ávinnings af inn-
flutningi á landbúnaðarvörum.
Hvemig voru þessir 18 milljarðar
GARRI
fundnir, sem kratar og bandamenn
þeirra í stórkaupmannastétt töldu
að verið væri að svíkja af neytend-
um? Jú, meö því ab fiytja inn vörur
á heimsmarkaösverði í staðinn fyrir
að þurfa að kaupa íslenskar búvörur
á ofurverði!
Hinn kratíski tónn er því hvorki
einn né hreinn. Hann er tvítóna og
hljómar ekki þegar báðir eru slegnir
í einu.
Ömmi óhábi á Höilu-
stöðum og BSRB-
deild í framsókn á Nl.
vestra
Hitt er auðvitað augljóst að krat-
arnir eru nú í stjórnarandstöðu og
telja sig eflaust þurfa aö vera á móti
ríkisstjórninni, hvað sem á gengur
og í hvaða máli sem er. Þeir hafa þó
í leiðinni verið á móti ábyrgari
hluta stjórnarandstöðunnar, því Al-
þýðuflokkurinn er búinn að gera
Ögmund Jónasson, eða Ömma
óhába, eins og hann er jafnan kall-
aður núorðið, að Höllustaða- Páli
og framsóknarmanni. Ögmundur
hefur nefnilega ekki tekið undir
tónleikahald kratanna og sagt að
eðlilegt sé að stíga varlega til jarðar,
þegar menn eru að fóta sig á nýrri
braut. Ögmundur er raunar að túlka
og bera fram viðhorf sem BSRB
hafði mótað í málinu. Þar kemur
fram vel ígrundað viðhorf og
ábyrgt, sem ánægjulegt er að verða
vitni að. Eyrirfram hefði e.t.v. mátt
búast við að Ögmundur, sem einn
af þungavigtarmönnum stjórnar-
andstöbunnar, reyndi að beita sér
fyrir því innan BSRB og utan, að
samtökin legðust gegn GATT- frum-
varpinu. Það gerir hann ekki, held-
ur kýs ab hafa það að leiðarljósi, að
verið er að tala um lífsafkomu þús-
unda íslendinga um leið og miklu
framfaraferli aftollunar er ýtt úr vör.
Það er trúlega áhugavert fyrir Ög-
mund, sem gekk til liös við Alþýðu-
bandalagið, aö upplifa þá staðreynd
að þegar hann og félag hans gerir
sér far um að taka ábyrga afstöðu í
mikilvægu máli, er hann umsvifa-
laust stimplaöur framsóknarmaður
og BSRB nánast gert að deild í Fram-
sóknarflokknum á Norðurlandi
vestra. Garri
Kenning um grjótát stabfest
Meb ólíkindum þótti þegar sjón-
varp ríkisins sýndi kindur á beit á
móbergshellum og var frá því
skýrt að þær væru búnar að naga
grös og jarðveg niður fyrir rót og
væru nú teknar til vib ab úba í sig
grjóti, þar sem önnur næring var
upp urin.
Þetta var sýnt og svona frá skýrt
í einum af fleiri þáttum Baldurs
Hermannssonar um valdatíb
bænda, sem gengu undir sam-
heitinu „í fjötrum hugarfarsins".
Hart var deilt á þessa kvikmynd-
ubu hugarsmíb Baldurs, sem gaf
ekki rétta mynd af hugmyndum
nútímans um bændasamfélag
okkar gáfubu og verklagnu for-
febra, sem fórnubu öllu svo sauð-
kindin mætti lifa af,
Hvað sem líbur heimildagiidi
sjónvarpsþáttanna, var ótvíræbur
ávinningur fyrir mannlífsrýna ab
fylgjast meb vibbrögbunum sem
þeir ollu. Þau voru miklu fróðlegri
en sú tilraun, sem Baldur Her-
mannsson gerði til að breyta við-
teknum hugmyndum um samfé-
lag og búskaparhætti gullaldar
bændamenningarinnar.
Stórmennsku-
brjálæöi
Hvab sem því líður, kom mynd-
in af kindum á beit á móberginu
upp í hugann þegar sama sjón-
varpsstöö sýndi sauðfé háma í sig
sand á Mývatnsöræfum. Er fénu
haldiö til beitar á sandinn, þar
sem harður vetur og sein vor-
koma veldur því að illa grær niðri
í byggb.
Vib eftirgrennslan kemur í ljós
ab melgresissprotar eru ab gægj-
ast upp úr auðninni og eru sjálf-
sagt ágætis viðbit með sandinum.
Það var Landgræðslan sem sáði
í sandinn til ab varna jarðvegs-
foki, en aðgætti ekki að sandbeit-
in er á afrétti bænda. Þegar svo
eigendur landsins reka fé sitt á
beitarstöbvarnar, fer landgræðslu-
stjóri aö múðra eitthvað um ab
þeir séu nokkrum árum of
snemma á feröinni, því nýgræð-
ingurinn þurfi að ná nokkurri rót-
festu, ef hefta eigi sandfok.
En engin þörf er á aö varna því
ab sandurinn fjúki. Hann er á leið
Á víbavangi
nibur í sveit og það er alveg eins
gott að beita á hann þar og uppi á
afrétti, miklu styttra að fara.
Svo eru einhver ferðamálafrík
að kvarta yfir að Ásbyrgi sé að fara
á kaf í sand og Dimmuborgir
kváöu líka vera í útrýmingar-
hættu vegna ágangs túrista og
jarðvegsfoks. Kannski að besta
varðveisla þessara náttúruundra
sé að þau verpist sandi eins og
minjar í Egyptalandi, sem grafnar
eru upp lítt skemmdar eftir þús-
unda ára vernd undir sandbreib-
um. Svona getur sandfokib orðib
besta minjaverndin eftir allt sam-
an.
Eignarrétturinn
óvirtur
Ósköp er orðið þreytandi ab
hafa allt jarmið um ofbeit og
landeyöingu suðandi í eyrunum
alla tíb. Sauðfé er ofsótt af kaup-
staðarbúum, sem fást varla til að
éta það núorðiö, og Skógrækt og
Landgræðslunni sem vaða yfir
lönd bænda meb fræ og áburð og
heimta að hætt verði að nýta
landið af réttmætum eigendum
þess.
Alltaf er óviðkomandi fólk að
skipta sér af því hvert fé og hross
eru rekin og þykist hafa vit á því
hvar óhætt er ab beita og hvar
ekki. Meira aö segja landgræðslu-
stjóri, sem alltaf hefur vit á að
halda sig bændamegin í tilver-
unni, er kominn með stór-
mennskubrjálæði og heldur- sig
vita allt eins vel og bændur í Mý-
vatnssveit hvert beitarálag ný-
rækt hans þolir.
En auðvitað lætur hann í minni
pokann, þegar honum er sýnt
fram á að sandurinn á Mývatns-
heiöi er hib mesta búsílag og all-
sendis óþarfi að fara aö sá gras-
jurtum í þau góbu búdrýgindi.
Þaö liggur í augum uppi að það
er frekleg íhlutun um umráð
eignarréttarins, þegar utanað-
komandi aðilar eru að skipta sér
af bithögum og afréttum hrossa-
og sauðfjáreigenda. Þeir eiga líka
landið og ráða hvernig þeir nýta
það. Ef þeir telja hagkvæmt að
beita á sand, þá er það þeirra mál
og síðan verða neytendur að meta
hvaða smekk þeir hafa fyrir dilka-
kjöti meb sandbragbi eöa hrossa-
kjöti meö grasrótarbragöi.
Og mikiö er þaö gleöilegt aö nú
skuli bændur vera farnir aö sanna
fráleitustu kenningar Baldurs
Hermannssonar um ab kindur éti
móbergshellur meb því að beita á
örfoka sand og telja þab eölilega
búskaparhætti.
OÓ