Lesbók Morgunblaðsins - 14.01.2006, Blaðsíða 9

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 14. janúar 2006 | 9
er að beisla náttúruna. Við heimsækjum viðkom-
andi staði og reynum að upplifa þá við ólíkar að-
stæður, áður en við ráðumst í að móta nýtt um-
hverfi. Reynum að skilja eðli náttúrunnar sem
þar ríkir og sjá fyrir þá menningu sem þar getur
blómstrað. Hlutverk okkar er að hafa mótandi
áhrif í umhverfinu – breyta því og vonandi bæta
í þágu þeirrar menningar sem þar á að þrífast og
í sem bestri sátt við þá náttúru sem þar er til
staðar.
HA: Í okkar nútíma þjóðfélagi, stendur
NÁTTÚRAN berskjölduð gagnvart manninum.
Örlög hennar eru ráðin af ráðherrum, sveitar-
og bæjarstjórnum. Hver er ykkar staða sem
arkitektar í þessu víðfeðmi?
VA: Í þessu samhengi skiljum við ekki alveg
orðið víðfeðmi, viljum heldur kalla það sam-
hengi. Samfélagsleg uppbygging þjóðfélagsins
fylgir ákveðnu mynstri. Við tilheyrum einum af
þeim hópum sérfræðinga sem eiga að geta leið-
beint ráðamönnum í ákvarðanatökum í umhverf-
ismálum sem leiða til breytinga á náttúrulegum
aðstæðum. Í því stöndum við okkur ef til vill ekki
sem skyldi. Við öxlum ábyrgð á útfærslu hug-
mynda, sem oft er búið að taka ákvarðanir um í
grundvallaratriðum þegar við komum að málinu.
Uppbygging nútímasamfélags er flókin flétta
þar sem vegast á ólíkir hagsmunir, völd og póli-
tískar ákvarðanir sem eru oft teknar áður en við
arkitektar fáum að láta til okkar taka. Eðlilegra
væri að við kæmum strax inn, værum leiðbein-
andi í hinu pólitíska samhengi og renndum
styrkari stoðum undir mikilvægar ákvarðanir
sem snerta okkar fag. Þetta á auðvitað við um
fleiri stéttir menntamanna. Mistökin verða oft af
því að pólitískar ákvarðarnir eru ekki byggðar á
faglegum niðurstöðum og/eða faglegri þekkingu.
Þessu ættum við að breyta og taka á okkur meiri
ábyrgð í stað þess að skjóta okkur á bak við
ákvarðanir stjórnmálamanna þegar niðurstöð-
urnar bera þess vott.
Nú liggur fyrir barátta um hverjir eigi að ráða
ferðinni hjá sveitarfélögum landsins. Þá er tími
nýrra hugmynda sem oft verða að engu ef fag-
legan grunn vantar, s.s. mat á gæðum umhverf-
is, rannsóknir á samfélagslegum þörfum, rann-
sóknir á líf- og náttúruríki og þær breytingar
sem viðkomandi hugmynd kæmi til með að
valda. Þessi undirbúningur er því miður of oft
vanmetinn. Umræðan verður ómarkviss og al-
menningur getur átt erfitt með að taka virkan
þátt, jafnvel erfitt með að móta sér skoðun til að
síðan geta haft áhrif á mótun á umhverfi sínu.
Erlendis eru hugmyndasamkeppnir gjarnan
notaðar í þessu skyni. Þær eru n.k. útkall til sér-
fræðinga á þessu sviði til að varpa ljósi á valkosti
fyrir ráðamenn og hinn almenna borgara á skilj-
anlegu myndformi.
HA: Endurvinnsla, sparneytni á vatn, nýting
sólar-, vatns- og vindorku eru hugtök sem hafa
bæst við orðaforða almennings, og sífellt meira
er talað um mikilvægi þess að öðlast sjálfbært
umhverfi, sem grunngerð skipulags. Í þessu
samhengi, á hverju byggjast hugmyndir ykkar
gagnvart umhverfinu?
VA: Hér á Íslandi hafa kraftar okkar farið í að
byggja upp og nýta náttúruvæna, hagkvæma
orku frá vatns- og gufuaflsvirkjunum okkar. Því
hafa þessir þættir sem þú nefnir orðið útundan í
umræðunni og eru þar af leiðandi ekki að skila
sér í okkar byggða eða áformaða umhverfi, né
sýnilegir í húsum hér á landi. Við eru því á eftir
nágrannaþjóðum okkar hvað þessa þætti varðar.
Allar rannsóknir benda til þess og það er
löngu tímabært að bregðast af fullri alvöru við
kalli tímans í þessum efnum. Lítið svigrúm hef-
ur verið til að þróa og raungera hugmyndir um
umhverfisvænt, sjálfbært skipulag. Við verðum
að horfa til þessara hluta í samhengi allra þátta
skipulags og hönnunar. Við þróun og útfærslu á
umferðarkerfum landsins eru umhverfissjón-
armiðin ekki lögð á vogarskálar á móti öryggis-
málum og skilvirkni.
Litlu hlutirnir komast aftur á móti fyrr inn í
umræðuna, t.d. hvað varðar tæknilega útfærslu
og efnisnotkun; endurnýtanleg, náttúruleg efni,
vistvænt rafmagn í húsum svo dæmi séu nefnd,
en í hinu stóra samhengi skipulagsmálanna er
þessi umræða skammt á veg komin.
Reykjavík er nú að verða með óhreinni borg-
um Evrópu hvað umgengni snertir og þó að
þetta sé ekki sú ímynd landsins sem við vildum
sjá þá er það staðreynd sem er umhugsunar
verð.
HA: Hver staður, bær, sveit, land hefur sitt
einkenni. Þegar þið hugsið út í byggingarlistina,
og til þess að finna jafnvægi milli þessara ein-
kenna og ykkar eigin bakgrunns, hver eru þau
hugtök sem hjálpa ykkur að ná sáttum?
VA: Það eru þá helst hugtök eins og forvitni,
nærgætni og virðing. Hver og einn hefur auðvit-
að sinn reynslubanka að sækja í. Það ræðst
nokkuð af persónu hvers og eins með hvað hætti
hann gengur til verka. Þetta gerist meira ómeð-
vitað en meðvitað. Við erum öll alin upp í mis-
munandi umhverfi og það hefur svo aftur mótað
afstöðu okkar til þess umhverfis sem við leit-
umst við að skapa og móta. Í þessu felast átök
sem geta verið jákvætt afl til framfara. Íslenskir
arkitektar hafa sótt menntun sína víða og hafa
orðið fyrir umhverfisáhrifum frá mjög ólíkum
stöðum. Það getur skapað ákveðinn vanda en er
um leið mjög spennandi og margbreytilegur
pottur ólíkrar reynslu og hugmynda.
HA: Byggingarlist vísar ekki lengur eingöngu
á sjálfa sig. Hún leggur út á áður ókunn mið inn-
an þjóðfélagsins og staðbundinnar menningar,
auk þess að beina sjónum sínum að persónu-
legum aðstæðum viðskiptavinanna. Á hvern hátt
endurspeglast þetta viðhorf – fjölgreina eig-
inleikar byggingarlistarinnar – í tillögum ykkar?
VA: Þetta auðveldar ekki starf okkar heldur
gerir meiri kröfur til þess um leið og það getur
orðið meira spennandi; að finna samhljóminn
eða samræminguna á milli þessara fjölgreina
kvísla allt frá umhverfi til náttúru eða ein-
staklingi til veraldarvefjarins.
Þegar við erum valin inn í verk á grundvelli
fyrri verka þá endurspegla þau viðhorf sem okk-
ur mæta, sýn viðskiptavinarins sem er byggð á
okkar fyrri verkum. Það getur auðveldað vinn-
una þar sem um gagnkvæman skilning er að
ræða. Þróunin hefir þó verið að leiðin að notand-
anum eða að njótandanum er að lengjast. Það
þýðir að erfiðara er að uppfylla draum við-
skiptavinarins þar sem hann er óþekktur. Þetta
umhverfi getur verið mjög vandasöm staða sem
sprettur upp úr tilbúinni skriffinnsku og kröfu
um styttri framkvæmdartíma. Spurningin er
hvort við erum orðin fjölgreinafræðingar eða
meiri sérfræðingar í þessu sérfræðisamfélagi?
HA: Þróun húsnæðisins hefur verið gagnrýnd
fyrir að haldast ekki í hendur við tækniþróunina,
andstætt því sem gerist í bílaiðnaðinum sem
býður viðskiptavinum sínum að persónugera
kaup sín. Eruð þið sammála þessu þegar þið
minnist óska og samræðna við viðskiptavini ykk-
ar?
VA: Með aukinni kröfu um styttri fram-
kvæmdartíma hefur undirbúningstíminn einnig
styst og um leið svigrúm til þróunar á nýjungum
og nýhugsun.
Í æ ríkari mæli er undirbúningur einnig lagð-
ur í hendur framkvæmdaraðila, sem liður í auk-
inni þátttöku einkaaðila í framkvæmdum. Þar
getur tæplega átt sér stað huglæg þróun, nema
um það sé gerð sérstök krafa. Þar er áherslan
lögð á markaðsforsendur og því varla hlutverk
slíkra fyrirtækja að taka áhættur með nýj-
ungum í skipulagi eða nýtingu húsnæðis eða
tæknilegum útfærslum. Slík hugmyndavinna
verður að eiga sér vöggu innan mennta- eða
menningarstofnana. Þar ætti að vera vettvangur
rannsókna og hugmynda um framtíðarsýn á
húsnæði; hvernig við viljum búa árið 2020.
Hvernig verður samsetning fjölskyldunnar?
Hvernig byggð viljum við sjá á Íslandi og hvern-
ig umhverfi er líklegt að stuðla að hamingju Ís-
lendinga?
HA: Þegar hugsað er út í borgina og innra
rými hennar, þá má segja að ef framhliðar
húsanna mynda innra rými borgarinnar og sýna
svipbrigði hennar þá er innra rými húsanna ytra
byrði íbúanna. Þar af leiðandi á saga hússins
uppruna sinn í margbreytileika þjóðfélagsins
sem það byggir. Getum við séð fyrir okkur
hvernig innra rými þjóðfélagsins okkar gæti
orðið ef við hugsum út í þá gífurlegu þróun síð-
ustu ára á sviði tækni sem hefur gjörbreytt
starfsháttum okkar?
VA: Mjög áhugaverðar útópíur á síðustu ár-
um hafa verið lagðar fram um það hvernig
manneskjan muni lifa í framtíðinni. Framtíð-
arsýnin gæti verið fljótandi byggð við strendur
Íslands, sjálfbærar einingar sem taka við öllum
sjávarföllum og hugsanlegri hlýnun jarðar, í
stað þess að beina kröftunum að jarðfyllingum
út í sjó. „Vél“ sem hýsti íbúðarhverfi, skóla, at-
vinnustaði og alla þjónustu. Við erum þegar með
fljótandi fiskverksmiðjur sem var óhugsandi
fyrir einum mannsaldri. Kannski eru fljótandi
samfélög spennandi lausn fyrir lítið eyland eins
og Ísland.
HA: Eftir að hafa velt fyrir sér svo ólíkum
málefnum sem hafa áhrif á umhverfi okkar og
húsagerð, hvaða sýn hefur þú á arkitektinn? Er
hann listamaður, ljóðskáld, heimspekingur, hag-
fræðingur, umhverfissinni, sálfræðingur …?
VA: Arkitektinn þarf að vera nokkurs konar
fjölgreinafræðingur ef hann á vera starfi sínu
vaxinn. Þróun að sérfræði innan greinarinnar
hefur verið í æ ríkari mæli. Það má rekja til
flóknari og stærri verkefna, og kröfu um styttri
framkvæmdartíma. Kannski er meistaranám í
arkitektúr orðin of einhæf menntun til reksturs
á stærri verkefnum. Með sérhæfingunni fækkar
starfstækifærum nýútskrifaðra arkitekta, þann-
ig að skóli reynslunnar er ekki eins og áður fyrr.
Innanhússarkitektar, landslagsarkitektar og
skipulagsfræðingar eru nýjar sérfræðigreinar
sem áður fyrr hét bara „arkitektúr“.
Lífið er óneitanlega flóknara en þegar talað
var um arkitekta með stóru A-i.
Höfundur er listfræðingur.
Baugartangi „Þröngar aðstæður á lóð og stífir skipulagsskilmálar mótuðu verulega einbýlishúsið Baugartanga (1999–2002) en það er byggt á þremur pöllum þannig að útirými og vistarverur fjölskyldunnar séu all-
ar tengdar og njóti sólar en jafnframt næðis frá utanaðkomandi áhrifum.“
Bláa lónið „Meginhugmyndin að Heilsulindinni við Bláa lónið (1999) var að fara varfærnum höndum um þá einstöku, ósnortnu náttúru sem byggt er inn í og
fanga um leið þau sérkenni sem hún býður upp á í mannvirkjagerð og umhverfismótun.“ (Ljósmyndin er eftir Rafn Sigurbjörnsson.)
og virðing