Lesbók Morgunblaðsins - 08.04.2006, Blaðsíða 5

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 8. apríl 2006 | 5
hægt að neita að við höfum verið að setja
meiri þrýsting á þátttakendur en við gerðum
áður. Þegar Big Brother hóf göngu sína sett-
um við bara fullt af fólki saman í hús og
fylgdumst með því sem gerðist. Núna búum
við til miklu meira af þrautum og látum fólk
plata hvort annað o.s.frv. Við reynum að láta
alltaf óvænta hluti gerast með vissu millibili
og það getur farið á marga vegu. Það getur
verið mjög fyndið eða það getur orðið til þess
að allt springur í loft upp. Ég held að hvoru
tveggja muni gerast. Fólk fær leið á brögð-
um og rifrildum eitt árið en vill svo fá þannig
hluti aftur þegar það fær leið á því að allir
séu góðir vinir. Samhliða því að öfgakenndari
þættir eins og Space Cadets njóta hér meiri
vinsælda hafa einnig þættir sem margir
myndu segja að væru leiðinlegir og óspenn-
andi, gengið rosalega vel. Það er ómögulegt
að vita hvað áhorfendur vilja og því erfitt að
spá fyrir um framhaldið. Það er ekki endi-
lega gefið að þú þurfir sífellt að framleiða
öfgakenndari þætti til að grípa athygli fólks.
En það er mikið framleitt af þannig þáttum í
dag.“
Nú hefur raunveruleikasjónvarp verið
harðlega gagnrýnt og orð eins og „lágmenn-
ing“ verið notuð til að lýsa framleiðslunni.
Þið sem framleiðið Big Brother hafið til
dæmis verið sakaðir um að reyna að fá fólk
til að stunda kynlíf í húsinu, því ef eitthvað
slíkt gerist margfaldist öll umfjöllun slúð-
urblaðanna um þáttinn ykkar og áhorf eykst.
Hvað segir þetta um hinn almenna áhorf-
anda? Er þetta það sem hann vill sjá? Er
hann gluggagægir?
„Hann er það mögulega. Ég held hins veg-
ar að þetta segi meira um vinnubrögð slúð-
urpressunnar í dag en viðhorf almennings.
Flestar rannsóknir sem við höfum gert sýna
að fólk vill ekki sjá þátttakendur stunda kyn-
líf í sjónvarpinu. Það sem áhorfendur hafa
áhuga á er að sjá rómantík og ástarsögu.
Fólk hefur gaman af daðri og öðru slíku en
sjálft kynlífið er ekki eitthvað sem fólk vill
endilega horfa á. Slúðurpressan er hins veg-
ar með kynlíf á heilanum. Það kom bersýni-
lega í ljós þegar við vorum að sýna Space
Cadets. Slúðurblöðin fjölluðu frekar lítið um
þáttinn, því þar var ekkert kynlíf. Hin blöðin
fjölluðu hins vegar ítarlega um þátttinn af
því að þetta var áhugaverð tilraun, jafnvel á
akademískan hátt, og mikið var verið að rök-
ræða um raunveruleikasjónvarp út frá alls
kyns sjónarhornum sem komu kynlífi ekkert
við. Það er vinsæl mýta að Big Brother sé
einungis framleiddur til að reyna að láta fólk
stunda kynlíf. Ég veit ekki hvort þú hefur
reynt að láta fólk stunda kynlíf, en ég held að
það sé ekki hægt. Við höfum aldrei reynt að
gera það.“
Brenglað frægðarhugtak
Í tengslum við „lágmenningargagnrýnina“
sem ég minntist á áðan hefur einnig verið
áberandi sú skoðun að raunveruleikaþættir
hafi brenglað hugtakið „frægð“ í augum
bresks almennings. Nú snúist hlutirnir ekki
lengur um að skara fram úr á einhverju sviði
og að frægð sé fylgifiskur þess, heldur vilji
fólk bara verða frægt, punktur. Það skipti
ekki máli fyrir hvað. Hvernig svarar þú
svona gagnrýni?
„Ég verð sífellt meira var við þvílíkt snobb
í sumum fjölmiðlum og hjá vissum hópum í
samfélaginu varðandi það að fólk þurfi að
hafa einhverja hæfileika til þess að mega
vera frægt. Það er nokkurs konar elítismi í
kringum þetta allt saman. Ég veit ekki hver
bjó til þá reglu að þú verðir að hafa einhvern
hæfileika til að mega koma fram í sjónvarpi
og verða frægur. Það sem er frábært við
þætti eins og Big Brother er einmitt það að
þeir gefa venjulegu fólki, sem undir öðrum
kringumstæðum myndi aldrei fá tækifæri til
að vera þekkt úti á götu, möguleika á því. Ef
fólk vill grípa það tækifæri og er nógu full-
orðið til að mega taka sínar eigin ákvarðanir,
af hverju má það þá ekki?“
Einn helsti andstæðingur raunveruleika-
sjónvarps á opinberum vettvangi er John C.
Beyer, yfirmaður Media Watch U.K. Í nýleg-
um sjónvarpsþætti á BBC hélt hann því fram
að þið væruð að notfæra ykkur veikleika
fólks, ekki bara þátttakenda heldur einnig
áhorfenda. Hann sagði þar að þeir sem vilji
búa til gæðasjónvarpsefni fái ekki tækifæri
til þess vegna þess að markaðurinn segi nei.
Hann heldur því fram að þið séuð að gera
áhorfendur að „gluggagægjum“ sem hafi ein-
ungis áhuga á því að fylgjast með uppá-
tækjum fólks sem ekki sé heilt á geði fyrir og
tapi svo vitinu gjörsamlega eftir að hafa tek-
ið þátt í raunveruleikaþáttum. Nú hefur
þessi gagnrýni verið mjög áberandi síðustu
ár. Eruð þið að notfæra ykkur veikleika
fólks?
„Þessi maður hefur nú ekki heilbrigða
skoðun á mannlegu eðli. Nei, við erum ekki
að notfæra okkur veikleika fólks. Þegar við
veljum þátttakendur pössum við okkur að
reyna að útskýra eins vel og mögulegt er
hvað þetta getur reynst þeim erfitt og við
meira að segja reynum að sannfæra fólk um
að taka ekki þátt. Við útskýrum hvað það er
erfitt að taka þátt og hvað lífið getur reynst
þeim erfitt eftir að þáttunum lýkur. Flestallir
eru ekki frægir eftir að þeir koma út, alla-
vega ekki í langan tíma, og græða ekki mik-
inn pening. Við erum ekki að biðja fólk að
taka þátt. Fólk vill taka þátt. Það kemur til
okkar. Og varðandi áhorfendur trúi ég því nú
að ef fólki líkar ekki það sem það sér einfal-
dega skipti það um stöð eða slökkvi á sjón-
varpinu.“
Þunglyndi, sjálfsvíg, ofbeldi og aftaka?
Í sama þætti heldur John C. Beyer því fram
að það sé einungis tímaspursmál þar til ein-
hver þátttakandi muni svipta sig lífi. Nú eru
mörg dæmi þess að fólk hafi þjáðst af miklu
þunglyndi og hótað sjálfsvígi eftir að hafa
tekið þátt og eitthvað hefur verið fjallað um
sjálfvígsmál í fjölmiðlum sem þó hafa ekki
tengst þátttöku beint. Er það tímaspursmál
hvenær keppandi mun svipta sig lífi vegna
þátttöku?
„Nei, ég er engan veginn sammála því. Það
er rétt að sumt fólk kemur út eftir svona þátt
og er frægt í smátíma og svo hverfur frægðin
skjótt og það er örugglega miklu erfiðara að
hafa haft hana í smátíma og svo misst, frekar
en að hafa aldrei haft hana. Ég hef persónu-
lega orðið vitni að því að fólki hefur gengið
mjög illa að sætta sig við það. Við reynum að
hafa öryggisnet til staðar fyrir okkar þátt-
takendur eftir að þáttunum lýkur. Þeir geta
talað við sálfræðing hvenær sem þeir vilja og
ég tala oft við þátttakendurna í símann og við
reynum að vinna úr þeirra málum í samein-
ingu. En það er auðvitað aldrei hægt að
tryggja að það verði í lagi með fólkið. Það
eru yfirleitt sömu týpurnar sem sækja um að
taka þátt. Þetta er iðulega fólk sem þráir at-
hygli, hefur átt erfiða æsku, og vill að fólk
elski sig og dái. Við reynum eftir bestu getu
að sigta út fólkið sem er of viðkvæmt til að
þola álagið. Ég veit auðvitað að allt getur
gerst en að halda því fram að það sé beinlínis
óhjákvæmilegt finnst mér fáránleg fullyrðing
og óábyrg.“
Nú hef ég oftsinnis rekist á hugrenningar í
fjölmiðlum hér þar sem fólk er að spá því að
óhjákvæmilegur endapunktur á „öfgaþróun-
inni“ sé að sýna aftöku á besta tíma í sjón-
varpi og að fundin verði einhver leið til að
réttlæta þá sýningu. Nú hefur til dæmis ver-
ið sýnd mjög ítarleg krufning í beinni út-
sendingu sem vakti frekar hörð viðbrögð.
Eru að þínu mati til einhver siðferðismörk
sem framleiðendur eiga eftir að virða?
„Ég vona að það séu til einhver mörk sem
fólk fari ekki yfir. Ég vona að við eigum aldr-
ei eftir að sjá einstaklinga tekna af lífi í
beinni útsendingu á laugardagskvöldi í sjón-
varpinu. En ég held að það muni örugglega
gerast í Bandaríkjunum, og ég veit að fólk á
eftir að horfa. Framleiðendur þar fara
örugglega að fylgjast með föngum á dauða-
deildinni og mynda svo aftökuna. Þeir munu
reyna að finna leiðir til að færa rök fyrir því
að sýning aftökunnar sjálfrar sé nauðsynleg
sögunni. En ég vona innilega að það gerist
ekki. Ég vona að við öll höfum einhver sið-
ferðisleg mörk og að við förum aldrei yfir
þau. Ef venjulegt fólk fer að verða fyrir lík-
amlegu ofbeldi sem það hlýtur varanlegan
skaða af í vinsælu skemmtiefni í sjónvarpi
held ég að við verðum að fara að velta því
fyrir okkur hvað hafi eiginlega gerst.“
Þátttakendur í Space Cadets „Við pössuðum okkur líka á því að velja fólk sem hefur sótt um að taka
þátt í öllum raunveruleikaþáttum sem eru framleiddir í landinu. Þessu fólki er í raun sama hvað gert
er við það, svo lengi sem það kemst í sjónvarpið.“
Höfundur er blaðamaður í London.