Lesbók Morgunblaðsins - 29.04.2006, Qupperneq 2

2 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 29. apríl 2006
!
Ég tók þátt í bókmenntarút-
unni um daginn. Síðasta vetr-
ardag. Fékk að sitja fremst af
því ég átti að lesa upp, en var
þannig haldin af flensu að í tví-
gang lá nærri að ég léti stöðva
rútuna útaf skyndisvima í
maga. Af því varð ekki, sem
betur fór, enda kalt úti. Og súld.
Nú, ef þetta hljómar ekki gæfulega í
frásögn er það mikill misskilningur því
rútuferðin var algjör snilld. Bókmennta-
rútan er – eins og ítrekað hefur komið
fram – ekki Bókabíllinn, heldur er rút-
unni beinlínis ekið á
markverða og minna
þekkta staði í bók-
menntalandslagi
Reykjavíkur með tilheyrandi leiðsögn og
upplestrum. Hver dugandi borg verður
að eiga tilefni til skipulagðra menningar-
ferða, og að engum skuli hafa dottið
þessi skáldskapartenging í hug fyrr er
stórfurðulegt. En skutlurnar hjá Borg-
arbókasafni Reykjavíkur hafa nú komið
fólki á bragðið og það var sannanlega
áhrifaríkt að lúsast upp að Kleppi og
heyra lesið úr Englum alheimsins, krúsa
um Grafarholt undir beinafundarlýs-
ingum Arnaldar/Erlendar í Grafarþögn
og hlusta eftir „gullinbrúvu“ í ljóði
Bjarna Thorarensen, þegar Gullinbrú
blasti við úr rútuglugga.
Þetta var stórfræðandi. Og sem ég sat
þarna og sveiflaði fótunum minnti þetta
mig allskyndilega á Sex And The City-
leiðangurinn sem ég sat eitt sinn í gegn-
um í New York. Það var líka rúta, gott ef
ekki gulllituð, og ferðin geysivel útfærð
af áhöfn On Location Tours. Í stað Úlf-
hildar Dagsdóttur með míkrófóninn
fremst var mætt ekki síður skemmtileg
fararstýra, Holly líklega að nafni, sem
reyndist vera atvinnuuppistandari. Hún
var með beðmáls-kjaftinn út á öxl (að
hætti Samönthu) og leiddi farþega í allan
sannleik um landslag þáttanna, meðan
þeir voru og hétu, en þeir höfðu þá sér-
stöðu að vera að miklu leyti teknir þar
sem þeir áttu að gerast. Og eiga því sér-
stakan stað í hjarta New York-búa. „Hér
er inngangurinn að Tiffany & Co. þar
sem Charlotte bað Trey að kvænast sér
og hann sagði ‘Alrighty’,“ hrópaði Holly
þegar ekið var eftir 5. breiðgötu. „Á
þessum róló kraup Miranda með Brady í
kerrunni þegar Steve kom gangandi með
nýju kærustuna, muniði.“ Og: „Hér var
húsgagnaverkstæði Aidans, sjáiði skiltið
í glugganum?“ Á skiltinu stóð að Aidan
elskaði Carrie enn, handskrifað af
náunganum sem í veruleikanum á húsið.
Góður.
Inni á milli sögufrægra Sex-staða
spurði Holly léttra og níðþungra spurn-
inga úr þáttunum, og guð minn góður
hvað fólkið vissi. Ætli ég verði ekki að
taka fram að áhugi minn á þáttunum var
í vandræðalegu meðallagi – okkur fannst
bara fyndið, mér og þremur breskum
vinkonum, að mynstra okkur í þessa túr-
istaferð um furðulíf fjögurra tálkvenda.
Einnig var í boði The Sopranos-túrinn,
en við slepptum honum.
Og sem sagt, þökk sé þessum eftirmið-
degi þekki ég nú helstu menningar-
einkenni Manhattan, hvers lags fólk býr
hvar, hvar tískubylgjur hafa risið og
hnigið. Inn í sjónvarpsviskuna var nefni-
lega fléttað „alvöru“ fróðleik. Auk þess
horfi ég nú á þættina með allt öðrum
augum því ég bý yfir svo miklum inside
info. Ég veit hvernig eigandi gallerísins
þar sem Charlotte vann okraði á HBO-
mönnum í hvert sinn sem þeir fengu að
filma innandyra, þar til þeir fengu nóg
og skrifuðu galleríið út. Ég veit að tröpp-
urnar að íbúð Carrie eru ekki við 73.
stræti, þar sem hún er sögð búa, heldur
hinum megin í bænum. Ég veit að sonur
Aidans var leikinn af syni Söru Jessicu
Parker sjálfrar. Og ég hef komið inn í
búðina þar sem Charlotte keypti „kan-
ínuna“ (fastur liður í túrnum).
En. Eins og það var nú ágætt að
þvæla í sig kosmópólítan á miðjum
sunnudegi og horfa á sæt klipp úr Sex
And The City í rútusjónvarpi amerísku,
þá fannst mér nú snöggtum notalegra að
þokast í gegnum reykvísk úthverfi með
Breiðholtssögur í eyrunum og vorrign-
inguna á rúðunum. Trúiði því?
Sexí rúta
Eftir Sigurbjörgu
Þrastardóttur
sith@mbl.is
S
ú var tíð, segir í bókum, að ís-
lenska þjóðin átti aðeins eina
sameign sem metin varð til fjár.
Það var klukka.“ Á þessum orð-
um hefst Íslandsklukkan Hall-
dórs Laxness. Fyrsti kaflinn
greinir síðan frá því að böðull konungs og fangi
hans fara að Þingvöllum til að brjóta með
steinsleggju þessa einu sameign þjóðarinnar
og flytja í Hólmskip en
konungur þurfti allan eir
og kopar sem hægt var
að fá til að endurreisa
Kaupinhafn eftir styrj-
öld. Það var reyndar
löngu kominn brestur í þessa klukku og þóttust
elstu menn muna hljóm hennar skærari en
samt „undu gamlir menn enn þessari klukku“.
Hvers vegna að þusa um löngu skrifaða
skáldsögu í dýrmætu plássi sem á að fjalla um
fjölmiðla. Fyrir utan það að margt er sannara í
skáldsögum en fjölmiðlum þá er þessi frásögn
rifjuð upp vegna nýrra laga um ríkisútvarp.
Þessa sameign þjóðarinnar. Þessa klukku
þjóðarinnar. Og hvenær slekkur maður á út-
varpi og hvenær slekkur maður ekki á útvarpi?
Ríkisútvarpið er enginn venjulegur fjölmið-
ill. Ríkisútvarpið er ein af grundvallarstofn-
unum íslensks samfélags. Fáar ef einhverjar
stofnanir hafa haft viðlíka áhrif og þýðingu fyr-
ir íslensku þjóðina. Ríkisútvarpið er ekki bara
tvær fréttastofur. Það er menningarstofnun
sem rekur öfluga menningardeild, eigið leik-
hús, einn fjórða úr sinfóníuhljómsveit og svo
mætti lengi telja. Það er ekki eins og þetta
menningarlega hlutverk skipti einhverju máli
ef marka má umræður síðustu missera. Tveir
síðustu útvarpsstjórar hafa kveinað mikið yfir
bókhaldi. Helsta baráttumál Markúsar Arnar
Antonssonar, fyrrverandi útvarpsstjóra, og
eitt af baráttumálum Páls Magnússonar hefur
verið að létta byrði Sinfóníuhljómsveitar Ís-
lands af Ríkisútvarpinu. Af því má sjá að það er
ekki gaman að eiga Sinfóníuhljómsveit. Miðað
við kveinið þá hlýtur það eiginlega að vera
bölvað vesen. Og auðvitað er það dýrt að eiga
Sinfóníuhljómsveit. Það er líka dýrt að reka út-
varpsleikhús og það hefur stundum heyrst að
það væri ekki þess virði. Svo er það auðvitað
líka dýrt að reka tvær sjálfstæðar fréttastofur.
Það er bara ein alvöru sinfóníuhljómsveit á Ís-
landi, eitt útvarpsleikhús en fimm ágætis
fréttadeildir fyrir utan Efstaleitið og sums
staðar eru meira að segja vandaðir íslenskir
fréttaskýringaþættir í sjónvarpi. Samt hefur
maður aldrei heyrt efasemdir um rekstur
fréttastofa Ríkisútvarpsins. En kannski er
fréttastofa eitthvað sem allir stórir strákar
þurfa að eiga.
Það hefur vakið athygli margra sem bera
taugar til Ríkisútvarpsins sem menning-
arstofnunar að það virðist sem Þorgerður
Katrín Gunnarsdóttir menntamálaráðherra og
Páll Magnússon útvarpsstjóri líti á framtíð
Ríkisútvarpsins sem sitt einkamál. Þau tala
svolítið um nauðsynlegar breytingar og mikið
um bókhald.
Mér er alveg sama um bókhald. Rík-
isútvarpið snýst ekki um bókhald. Það snýst
um dagskrá og dagskrárgerð. Spyr einhver að
því hvað það kosti að reka Alþingi? Væri
kannski hagkvæmt að gera Alþingi að hluta-
félagi? Ég veit það ekki. Það er ekki meg-
inatriðið hvernig bókhaldi er háttað á Alþingi á
meðan farið er eftir reglum. Það skiptir al-
menning mestu að lögin sem þar eru samþykkt
séu sanngjörn og eðlileg.
Mér er alveg sama hvaða bókhaldsforrit
verður keypt inn á RÚV hf. Mér þætti hins
vegar eðlilegt að þjóðin fengi að vita eitthvað,
eitthvað, um hvað menn ætluðu sér með Rík-
isútvarpið. Það á að gera það að hagkvæmari
rekstrareiningu sem á að nýta fjármuni betur,
gæti Páll eða Þorgerður hafa sagt. Það er stór-
fínt. En hvaða áherslur verða í dagskránni?
Verður meiri fréttavæðing? Verður öðrum
raunveruleikasjónvarpsþætti bætt við? Hver
er stefnan?
Ríkisútvarpið þarf að hafa sérstöðu til að
réttlæta tilvist sína. Eins og mál hafa þróast
þar síðustu árin er það eina sem hefur sérstöðu
í Efstaleiti 1 Rás 1.
Hvað á Ríkisútvarpið að vera eftir að ný lög
hafa verið samþykkt á Alþingi?
Hvernig verður Ríkisútvarpið eftir að öllum
starfsmönnum hefur verið sagt upp? Hvernig
verður Ríkisútvarpið eftir að búinn hefur verið
til nýr fjölmiðill?
Það gerist að öllum líkindum eftir örfáa
mánuði. Páll og Þorgerður hljóta að vita svörin
og þeim ber skylda til að segja þjóðinni frá fyr-
irætlunum sínum. Eða eru þau kannski bara á
leiðinni upp á Þingvelli með sleggjuna til að út-
vega meiri eir, meiri kopar fyrir kónginn í
Kaupinhafn?
Klukka Íslands
Fjölmiðlar
Eftir Sigtrygg
Magnason
sigtryggur@islenska.is
’Og hvenær slekkur maður á útvarpi og hvenær slekkurmaður ekki á útvarpi?‘
I Skiptir menning einhverju máli? Hún virð-ist hafa skipt talsverðu máli áður fyrr, til
dæmis í sjálfstæðisbaráttu Íslendinga, það eru
35 ár síðan handritin komu heim og það var
mikill, táknrænn, menningarlegur sigur okkar
yfir fyrrverandi nýlenduveldi. Á tuttugustu
öld skiptu líka skáldsögur og önnur listaverk
enn máli fyrir sam-
félagið, bækur eins og
Bréf til Láru, Alþýðu-
bókin, Sjálfstætt fólk, Atómstöðin, Skáldatími
og fleiri höfðu pólitíska þýðingu í þeim skiln-
ingi að þau höfðu áhrif á pólitískan þankagang
og umræðuna. Þessi verk voru tekin til greina.
II Milan Kundera segir reyndar í nýju rit-gerðasafni sínu, Tjöldin, sem Friðrik
Rafnsson hefur þýtt á íslensku, að það sé
löngu liðinn tími að skáldverk eða heim-
spekirit séu sett á sama plan og gríðarmiklir
pólitískir viðburðir, slíkt hafi varla gerst síðan
á nítjándu öldinni: „Erfitt er að gera sér í hug-
arlund“ segir Kundera „að fyrir þrjátíu árum
hefði einhver skrifað (til dæmis): Frelsun ný-
lendnanna, gagnrýni Heideggers og kvik-
myndir Fellinis eru táknrænar fyrir megin-
strauma okkar tíma. Slíkur hugsunarháttur
passar ekki lengur við tíðarandann.“
III En hvað með nútímann? spyr Kundera.Skiptir menningin máli núna?
„Hver þyrði að leggja að jöfnu menningar-
verk (listaverk, hugsun) og (til dæmis) hrun
kommúnismans í Evrópu?
Er svo mikilvægt listaverk ekki til lengur?
Eða höfum við glatað getunni til að koma
auga á það?“
Kundera heldur því fram að slíkar spurn-
ingar hafi enga merkingu vegna þess að Evr-
ópa nútímans sé ekki lengur til: „Sú Evrópa
sem við lifum og hrærumst í núna leitar ekki
lengur að sjálfsmynd sinni í spegli heimspeki
sinnar og lista.“
IV Er þetta rétt? Já, þetta er líklega rétt.Menning skiptir engu máli lengur. Þetta
birtist í stóru og smáu. 11. september 2001 yf-
irgnæfir allar tilraunir mannsandans til þess
að varpa ljósi á okkar tíma eða komast inn að
rótum hans. Og virkjun hálendis Íslands á
örugglega eftir að skyggja á allar tilraunir
listamanna til þess að lýsa tíðarandanum sem
stóð fyrir henni. Í fjölmiðlapistli hér að ofan er
bent á það hvernig menningarhlutverk Rík-
isútvarpsins virðist hafa orðið algert auka-
atriði í nýrri lagasetningu um stofnunina. Og
almennt virðist það skipta meira máli nú að
byggja sögulega minnisvarða um menningar-
starfsemi en að byggja hana sjálfa upp eins og
dæmin sanna eða bara yfirleitt taka hana til
greina. Nei, menning skiptir engu máli, hún er
ekki lengur spegillinn sem við finnum sjálfs-
mynd okkar í. En þá standa eftir tvær spurn-
ingar hjá Kundera: „Hvar er þann spegil þá að
finna? Hvar eigum við að leita að andliti okk-
ar?“
Neðanmáls
Það er gömul saga að leiðtogar vísa veginn. Efstjórnvöld láta á sér skilja að þrátt fyrir aðopinber stefna segi eitt, sé hið raunverulega
viðhorf annað, þá vitum við líka að einhverjir munu
skilja skilaboðin og fara að haga sér í samræmi við
þau. Ef stjórnvöld láta embættismenn sína skilja að
Íslenska friðargæslan megi taka upp tignarmerki og
tignarheiti og nota íslenska skjaldarmerkið sem ein-
kennismerki hermanns fest í húfu hans, þá munu
embættismenninir líka láta það gerast. Ef þögult
samkomulag er um að friðargæslan verði sérsveit
sem smátt og smátt breytist í raunverulegan her at-
vinnumanna, þá munu embættismennirnir haga störf-
um sínum í samræmi við það. Ef stjórnvöld vilja að
íslenskur her verði til, jafnvel þó að það sé ekki op-
inber stefna og aldrei viðurkennt opinberlega, þá
verður til íslenskur her.
Nú kann vel að vera að enn sé litið svo á að Íslend-
ingar séu herlaus þjóð, en það verður æ erfiðara að
fella það að staðreyndum. Getur herlaus þjóð sent
majóra, kapteina, korporála og ofursta til fjarlægra
landa?
Kannski eru allir sáttir við íslenska herinn. Það
hlýtur að minnsta kosti að vera hughreystandi að nú
þurfa menn eins og Leifur ekki að ganga í frönsku
útlendingaherdeildina – þeir geta bara skráð sig í ís-
lensku friðargæsluna og fengið kikkið af því að ganga
í einkennisbúningi, bera vopn, heilsa, marséra og svo
framvegis, með miklu þægilegri hætti. Það sem
meira er: Þeir geta hlýtt skipunum á móðurmálinu.
Jón Ólafsson
Kistan www.kistan.is
Skipanir
á íslensku
Morgunblaðið/ÞÖK
Er sjálfsmynd Íslendinga á Alþingi?
Lesbók Morgunblaðsins Kringlunni 1, 103 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Ritstjórnarfulltrúi Þröstur Helgason, throstur@mbl.is Auglýsingar
sími 5691111 netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 Prentun Prentsmiðja Morgunblaðsins