Lesbók Morgunblaðsins - 01.12.2007, Blaðsíða 5

vegar séu ekki andstæðir pólar held-
ur tvær hliðar á sama peningi. Pældu
aðeins í því hvernig barn lærir að tala.
Það finnur sjálft sig upp, það býr til
sjálfsmynd sína úr ákveðnu hráefni –
tungumálinu sem er til staðar í um-
hverfi þess – en samt eignast hver
einasta manneskja sína eigin rödd.“
Og tjáningin tengist svo fleiri þátt-
um í umhverfinu? Lionel er einangr-
aður innan um bækurnar á bókasafn-
inu, en svo segir að Frank Minna og
staðurinn, Brooklyn, hafi opnað hann
og „kennt honum að tala“.
„Já, vinkona mín sem er leikskáld
og ólst upp í sömu götu og ég djókum
oft með það að krakkarnir í hverfinu
hafi annaðhvort orðið löggur, bófar
eða rithöfundar. Ég held að það sé
eitthvað við það hvernig þetta hverfi
er varanleg samsuða af ólíkri menn-
ingu, stéttum og kynþáttum sem ger-
ir það að verkum að hér verður óhjá-
kvæmilega til ákveðin leikræn
meðvitund. Tungumálið sem þú notar
úti á götu er allt annað en tungumálið
sem þú notar heima hjá þér. Í skól-
anum kemstu í kynni við röð ólíkra
tungumála sem þú gætir þess vegna
tekið upp sjálfur og notað, og nú á ég
ekki bara við ensku annars vegar og
spænsku hins vegar, heldur á ég við
ólíkar leiðir til að tjá þig og eru til
þess fallnar að ná valdi á umhverfi
þínu. Bæði í Móðurlaus Brooklyn og
Fortress of Solitude reyndi ég að
draga upp mynd af því hvernig það að
taka þátt í götulífinu í Brooklyn snýst
um að skilja og notfæra sér tungu-
málið og að miðla á milli ólíkra
„tungumála“. Þetta gerir Frank
Minna til dæmis öllum stundum. Og
ástæða þess að manni líkar svona vel
við hann er einmitt sú hvað hann er
umburðarlyndur. Hann segir: Jæja,
tungumálið þitt er enn ein útgáfan af
þessum ljótu, fáránlegu, ómögulegu,
áráttukenndu og yfirmáta sjarmer-
andi leiðum sem fólk finnur upp á til
að vera til hérna í Brooklyn. Og: Við
erum öll stórskrýtin og öll að reyna
að finna okkar litla reit, okkar litla
svæði til að athafna okkur á. Þannig
var það í raun að alast upp hérna,
þetta var stöðug samningaumleitan.
Allt þetta leiðir af sér verulega
áhugaverða hegðun og talsmáta því
maður áttar sig á því að hvorki hegð-
unin né tungumálið verða til sjálf-
krafa, þau eru ekki náttúrleg, heldur
eru þau valin, þau eru búin til.“
Glæpasöguformið var öryggis-
net fyrir óreiðukenndan efnivið
Hvers vegna valdirðu að skrifa um
þetta efni í glæpasöguformi?
„Ég leitaði í glæpasöguformið sem
einskonar öryggisnet. Glæpasögur
hafa mjög ákveðinn og öruggan
strúktúr. Þær virðast kannski fjalla
um kaos og glæpi, en fjalla í raun um
mynstur, skipulag og það að finna
svör. Ég vissi að efniviðurinn sem ég
hafði í höndunum – tungumálið,
ákveðin innri meðvitund sögunnar, og
Brooklyn – væri í eðli sínu mjög kaót-
ískur. Þess vegna varð ég – burtséð
frá lesandanum, bara fyrir sjálfan
mig sem höfund sem er að vinna með
þessi ólíku form ringulreiðar – að
finna öruggan strúktúr til að byggja
á. Ég leit því í raun á formið eins og
ílát til að koma mér í höfn.“
Hvað finnst þér um flokkanir og þá
merkimiða sem settir eru á bækur.
Er þetta eitthvað sem þú hugsar um
þegar þú sendir frá þér bók?
„Ég varð einu sinni að hugsa tals-
vert um þessa hluti – fyrstu bækur
mínar gáfu til kynna að ég væri að
skrifa vísindaskáldskap og síðan
skrifaði ég glæpasögu – en ég er mjög
heppinn að þurfa ekki að spá í þetta
lengur. Ég get einfaldlega sagt, jú,
þetta er svona bók en svo er hún allt
þetta líka. Ég hef áhuga á efniviðnum
sem liggur í hinum ólíku bókmennta-
greinum, og það sama á við um áhuga
minn á rokktónlist og myndasögum
og ég vil ítreka að ég er ekki að agí-
tera fyrir samsuðu á hámenningu og
lágmenningu á einhverskonar hug-
myndafræðilegum forsendum. Þegar
ég sé teiknimyndir, myndasögur,
glæpasögur, þá stend ég frammi fyrir
hlutum sem ég elska. Og ég er hrein-
lega og algjörlega blygðunarlaust að
endurskapa þann kraft sem ég finn
þar, púsla efninu saman, og setja síð-
an saman við annað, og þá kannski
hefðbundnari bókmenntaform, sem
ég er líka mjög áhugasamur um.“
Mörk skilgreindra einkenna
andlegra kvilla og persónu
leikans sjálfs
Eitt af því sem ég tók eftir við lestur
bókarinnar er hversu margt Tourette
á sameiginlegt með einhverfu.
„Ég hef sjálfur spáð í þessa teng-
ingu svona eftir á að hyggja og finnst
hún sláandi. Þegar ég skrifaði bókina
á árunum ’97 og ’98 gerði ég mér
varla grein fyrir því hvað einhverfa
var. Ég hafði auðvitað heyrt hug-
takið, en núna er þetta auðvitað orðin
miklu meira áberandi og algengari
greining. Mér finnst hugur ein-
hverfra einstaklega heillandi og at-
hyglisverður, það hvernig hann teng-
ist mörgu í samtímanum og hvernig
fólk sem er greint með einhverfu fún-
kerar frábærlega vel, rétt eins þeir
sem eru með Tourette og síðan þeir
sem eru með ýmsar útgáfur af þessu
eða fólk sem hefur ákveðin einkenni,
þar á meðal ég sjálfur. Mér finnst
stundum alveg stórmerkileg upp-
götvun að hægt sé að líta á það hvern-
ig stórir hópar fólks takast á við
heiminn og umhverfi sitt, sem vel fún-
kerandi einhverfu.“
Þá kemur líka til sögunnar spurn-
ingin um eðli persónuleikans og hvar
mörk tiltekinna skilgreindra ein-
kenna og sjálfs persónuleikans liggja.
„Jú, algjörlega og þetta á við um
svo marga nútímakvilla. Maður veltir
því oft fyrir sér að ef við „læknum“
hluti, ef við tökum tiltekna mann-
eskju og fjarlægjum allt sem hefur
verið skilgreint sem „einkenni“, hvað
yrði þá eftir? Við erum öll stödd á rófi
einhverskonar einkenna.“
Er þetta ekki efni og spurningar
sem er spennandi að takast á við í
skriftum og persónusköpun?
„Alveg hreint. Og núna er mjög
nærtækt að taka lífeðlisfræðilegar út-
skýringar og skilgreiningar til greina
þegar verið er að lýsa mannlegu
ástandi. Þegar ég skrifaði þessa bók
leit ég ekki svo á að ég væri hluti af
einhverskonar bylgju, en þegar mað-
ur horfir til dæmis á Richard Powers
og The Echo Maker og Furðulegt
háttalag hunds um nótt, þá sést að
það er verið að skrifa talsvert af líf-
eðlisfræðilegum skáldskap núna.“
Myndasaga um
einhverfa ofurhetju
Stendur til að kvikmynda Móðurlaus
Brooklyn?
„Já, það er víst. New Line Cinema
hefur tryggt sér kvikmyndaréttinn
fyrir Edward Norton og hann ætlar
að leika aðalhlutverkið, skrifa og leik-
stýra. Það bíða því allir eftir því að
Edward skrifi handritið og þá er
hægt að byrja. En þetta er algjörlega
hans verkefni og ég kem ekki nálægt
því. Ég vildi það ekki, var búinn með
Tourette og fannst ekki áhugavert að
fara aftur þangað. Ástæða þess að
bækurnar mínar eru svona gjörólíkar
hver annarri er sú að ég er eirðarlaus
á þennan hátt, mér finnst ekki gaman
að endurtaka mig. Ég hef alltaf haldið
upp á höfunda sem koma mér á óvart,
sem leggja sig fram um að skrifa fjöl-
breyttar sögur og verða þannig á
vissan hátt aftur byrjendur því þeir
leggja út í eitthvað sem þeir kunnu
ekki fyrirfram. Þetta er í raun önnur
þversögn, alveg eins og þessi með
frumleikann og áhrifin. Höfundarnir
sem eru í mestu uppáhaldi hjá mér –
Thomas Berger er gott dæmi – eru
þeir sem eru stöðugt að reyna að
skrifa eitthvað nýtt og ólíkt því sem
þeir hafa áður gert en hafa um leið
rödd sem er svo fullkomlega einkenn-
andi fyrir þá að manni gæti aldrei
dottið annað í hug en að þetta sé bók
eftir þá. Ég vona að ég sé svona höf-
undur, að þrátt fyrir tilraunir mínar
til að leggja rödd mína til hliðar þá
komi ég til með að endurskapa hana
aftur og aftur.“
Og þitt næsta verkefni. Ertu að
skrifa myndasögu?
„Ég er búin að skrifa hana og hún
verður gefin út á næstu tíu mánuðum
í hefðbundnu myndasöguformi, eitt
blað í hverjum mánuði.“
Er þetta saga sem þú skrifaðir frá
grunni?
„Nei, þetta er endurunnið efni. Ég
tók gamla Marvel-persónu sem ég
hélt mikið upp á en var hér um bil
gleymd og lífgaði hana við. Omega
the unknown heitir hann.“
Er hann ofurhetja?
„Já, hann er mjög einhverf of-
urhetja.“
Þú hlýtur þá að vinna náið með
teiknara. Er það ekki ágætis tilbreyt-
ing frá því að vinna einn alla daga?
„Jú og það er ekki síst málið. Rit-
höfundar eru alltaf að leita leiða til að
komast, að minnsta kosti stuttlega, út
úr einsemd sinni. Þegar upp er staðið
erum við auðvitað dæmdir til að vera
meira og minna einir, og það að taka
að sér önnur verkefni eins og
kennslu, blaðamennsku eða hand-
ritaskrif, er okkar tækifæri til að fá
að leika við aðra.“
Sem er jákvætt?
„Þokkalega. Það er nauðsynlegt.“
 1 Samkvæmt textalykli eru hugmyndir og
textabrot eftir Mark Twain (úr bréfi til Hellen
Keller), Brian Wilson (úr Beach Boys-laginu
„Till I die“), Christinu Stead og Saul Bellow, í
ofangreindu textabroti. Grein Lethem má lesa í
heild á vefsíðu Harper’s, www.harpers.org.
ekki einu sinni sínar eigin
leggja sig fram við að skrifa á fjölbreyttar sögur og verða þannig á vissan hátt
»Maður byggir tungumál sitt úr efnivið sem
er til staðar fyrir. Og ég kýs að líta svo á að
frumleiki annars vegar og það að taka til sín
áhrif hins vegar séu ekki andstæðir pólar
heldur tvær hliðar á sama peningi.
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 1. DESEMBER 2007 5
Fimmtíu sumur!
Bókin Fimmtíu sumur í
Hrafnkelsdal, sem út kom hjá
Bókaútgáfunni Hólum haustið
2006 og seldist fljótlega upp,
hefur nú verið endurprentuð.
Bókin rekur búskaparsögu
hjónanna Ingibjargar Jónsdóttur
og Aðalsteins Jónssonar sem
bjuggu í hálfa öld á Vaðbrekku í
Hrafnkelsdal og auk þess er þar
að finna margs konar efni frá
fyrri tíð.
Bókina er hægt að panta hjá
Hólum (holar@simnet.is),
hjá Aðalsteini Aðalsteinssyni,
s: 4712354, eða Ragnari Inga
Aðalsteinssyni (ria@khi.is),
s: 895 8697.
holar@simnet.is
M
bl
94
02
07