Lesbók Morgunblaðsins - 01.12.2007, Page 6

6 LAUGARDAGUR 1. DESEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Ásgeir H Ingólfsson
asgeirhi@mbl.is
Fjöldamorðingjar áttunda ára-tugarins virðast vera komnir
aftur í tísku í Hollywood, sér-
staklega þeir
sem unnu illvirki
sín í San Frans-
isco og nágrenni.
Zodiac var ein af
betri myndum
þessa árs og nú
er von á mynd
um zebra-morðin
svokölluðu,
byggðri á bók-
inni The Zebra
Murders: A Season Of Killing,
Racial Madness and Civil Rights.
Þetta langa nafn segir vissulega
töluvert um söguna, en zebra-
morðin voru framin af öfgahóp inn-
an múslímsku blökkumannasamtak-
anna Þjóðar Íslam sem kallaði sig
Dauðaenglana. Þeir trúðu því að
hvíti kynstofninn hefði verið fund-
inn upp af brjáluðum svörtum vís-
indamanni að nafni Yakub og að
með því að myrða hvítt fólk færð-
ust þeir skrefi nær paradís. Það er
óskarsverðlaunahafinn Jamie Foxx
sem leikur lögreglumanninn sem
gerir allt til þess að leysa málið á
meðan hann þarf að búa við sífellt
meira áreiti í vinnunni fyrir það
eitt að vera svartur eins og morð-
ingjarnir.
  
Paul Thomas Anderson lagði æv-intýragjarnari hluta Holly-
wood að fótum sér með Boogie
Nights, Magnolia
og Punch-Drunk
Love – og hvarf
svo, að eigin
sögn að aðallega
til þess að sjá
um nýfætt barn.
En nú, fimm ár-
um síðar, er
hann kominn aft-
ur með olíu-
dramað There
Will Be Blood, sem byggt er á sög-
unni Oil! frá árinu 1927 eftir sósíal-
íska rithöfundinn Upton Sinclair.
Anderson segist þó hafa bætt enda-
laust við upphaflegu söguna þannig
að óvíst sé hvort Sinclair myndi
kannast mikið við gripinn. Það er
annar ekki síður sjaldséður fugl
sem leikur aðalhlutverkið, stórleik-
arinn Daniel Day-Lewis er hér í
aðeins þriðju bíómyndinni sinni á
síðustu tíu árum, í þetta skiptið í
hlutverki olíubarónsins Plainview
sem er holdgervingur kapítalism-
ans – og gárungarnir fullyrða að
Day-Lewis, sem er þekktur fyrir að
undirbúa sig betur fyrir hlutverk
en aðrir dauðlegir leikarar, hafi
vafalítið horft á ófáa Dallas-þætti
síðustu árin. Þá fer þunglyndi tán-
ingurinn úr Little Miss Sunshine,
Paul Dano, einnig með stórt hlut-
kverk en athygli vekur að leikhóp-
urinn sem fylgt hefur leikstjór-
anum allan hans feril með litlum
breytingum er víðsfjarri, en ýmsir
úr þeim hópi hafa raunar verið
mjög uppteknir á meðan Anderson
var í burtu. Anderson minnist sér-
staklega á meistaraverk Johns
Hustons, The Treasure of Sierra
Madre, sem innblástur fyrir mynd-
ina og verður vafalaust forvitnilegt
þegar þar að kemur að bera saman
Day-Lewis og gullóðan Humphrey
Bogart. Loks er rétt að geta þess
að það er Jonny Greenwood úr Ra-
diohead sem sér um tónlistina.
  
Johnny Triumph tók luftgítarinnum árið á meðan stelpurnar
dönsuðu en nú hefur kappinn feng-
ið samkeppni, enda luftgítariðkun
alþjóðleg listgrein, og er komin
heimildarmynd um heimsmeist-
aramótið í greininni, Air Guitar
Nation. Engar fréttir hafa þó enn
borist af því hvort Johnny tók þátt
en myndin einblínir á þá David „C-
Diddy“ Jung og Dan „Bjorn Turo-
que“ Crane í baráttu þeirra við
aðra luftgítarleikara í finnsku borg-
inni Oulu þar sem keppnin fór fram
árið 2003.
KVIKMYNDIR
Daniel Day Lewis
Jamie Foxx
Eftir Gunnar Theodór Eggertsson
gunnaregg@gmail.com
Íeinu af fjölmörgum skúmaskotum kvik-myndafræðinnar má finna greinar ogkenningar um „snertanlega“ (e. haptic)kvikmyndagerð, þar sem sjónum er beint
að því hvernig unnt er að draga áhorfendur inn í
kvikmyndarýmið. Umræðan á sér iðulega stað á
einkar abstrakt stigi – ekki er bókstaflega um að
ræða tækni þar sem skjárinn verður snert-
anlegur, heldur hvernig brellur og brögð kvik-
myndagerðarfólks geta skilað sér í snertanlegri
upplifun áhorfenda, t.a.m. með yfirgengilega ná-
lægum og lífrænum nærmyndum, þar sem augun
fá að kjassa og knúsa viðfangsefnið. Gilles De-
leuze er einn þeirra sem hafa fjallað hvað mest
um þetta efni – að snerta skjáinn með augunum.
Þessi umræða tengist víðari pælingum um fram-
lengingu tjaldsins, útvíkkun kvikmyndarammans,
um samskipti myndefnis og áhorfenda og múrinn
þar á milli.
Ýmsir hafa gert tilraunir með að brjóta niður
þennan múr, en líklega hefur enginn gengið jafn-
bókstaflega til verks og b-myndakóngurinn Willi-
am Castle. Hann dró myndefnið sitt langt út úr
hvíta tjaldinu á sjötta og sjöunda áratugnum með
haug af tilraunum sem eiga meira skylt við
myndlistarinnsetningar en kvikmyndagerð þess
tíma. Af fjölmörgum brögðum hans eru líklega
frægust beinagrindin sem flaug yfir höfuð áhorf-
enda í The House on Haunted Hill (1959), líf-
tryggingin sem hann bauð áhorfendum fyrir sýn-
ingar á Macabre (1958) og rafmögnuðu sætin sem
gáfu fólki stuð í rassinn á meðan The Tingler
(1959) skreið yfir skjáinn. Castle nýtti ýmsar að-
ferðir til að hafa bein líkamleg áhrif á áhorfendur
en hann tókst aldrei beint á við lyktarskynið. Þar
tók John Waters (sem er jafnframt forfallinn
Castle-aðdáandi) við með hinni illa þefjandi Poly-
ester (1981). Á sýningum fengu áhorfendur þar
til gerð lyktarspjöld sem átti að skafa og lykta af
á ákveðnum merktum stöðum í myndinni.
Heppnir íslenskir áhorfendur minnast kannski
viðhafnarsýningar á þessari mynd á Jóni forseta
fyrir nokkrum árum í fullu „Smell-O-Rama“ með
upprunalegum „Scratch’n’Sniff“-spjöldum.
Það sem fékk mig til að rifja upp þessar pæl-
ingar var að sjá loks Ilm: sögu af morðingja
(2006) – kvikmyndaaðlögun á bók sem margir
(þ.á m. Stanley Kubrick) töldu ómögulegt að
kvikmynda, vegna umfjöllunarefnis sem snýst
fyrst og fremst um lýsingar á lykt. Túlkunin á
lykt í Ilmi gengur ágætlega en jafnframt yf-
irborðslega upp. Hún er afar háð bókartextanum
og með stanslausum nærmyndum af nefi í bland
við það sem lyktað er af minnir hún of gjarnan á
snyrtivöruauglýsingar. Þetta er áhugaverð til-
raun engu að síður sem vekur enn og aftur pæl-
ingar varðandi túlkun á lykt í bíó – hvaða aðferðir
bjóðast? Er það yfir höfuð hægt? Hvers vegna
gefum við okkur að texti geti framkallað lykt
sterkar en hljóð og mynd? Líklega eigum við enn
eftir að sjá réttu kvikmyndina. Kannski þurfum
við að bíða áfram eftir sýndarveruleikabíóinu þar
sem við tengjum skilningarvitin beint við verkið.
Á meðan við bíðum mæli ég með að rifja upp
myndir sem lykta í minningunni, því þær eru
fleiri en margan grunar. Oftar en ekki eru þetta
myndir sem tengjast ilmandi matargerð, yf-
irgengilegum skít eða sveittum líkamsvessum.
Allir eiga eflaust sinn uppáhalds kvikmyndailm.
Margir munu rifja upp góða lykt og fá vatn í
munninn þegar hugsað er til Kryddleginna hjarta
(1992). Efst á mínum lista er hins vegar Jabber-
wocky (1977) eftir Terry Gilliam. Ég hef enn ekki
fundið skítalykt í bíó sem kemst nálægt þeirri
drullu.
Skítalykt í bíó
SJÓNARHORN »Kannski þurfum við að bíða
áfram eftir sýndarveru-
leikabíóinu þar sem við tengjum
skilningarvitin beint við verkið.
Á meðan við bíðum mæli ég
með að rifja upp myndir sem
lykta í minningunni, því þær
eru fleiri en margan grunar.
Eftir Gunnar Theodór Eggertsson
gunnaregg@gmail.com
E
nn standa yfir sýningar á kvik-
myndinni 30 daga nótt (30 Days
of Night) (2007) í íslenskum
kvikmyndahúsum. Um er að
ræða áhugaverða og ágætlega
frumlega vampírumynd sem
byggir á samnefndri myndasögu er kom út fyrir
nokkrum árum. Umrædd nótt á sér stað í nyrsta
hluta Alaska, í smábænum Barrow, þar sem sólin
lætur sig hverfa samfleytt í heilan mánuð á
hverju ári. Þá lætur stór hluti íbúanna sig hverfa,
þar sem erfitt er að þola sólarleysið, en fastur
kjarni situr út mánuðinn, nánast í einangrun frá
umheiminum. Þetta eru vissulega draumaðstæð-
ur fyrir vampírur – heill flokkur af forn-
eskjulegum ófreskjum mætir á staðinn og veið-
arnar byrja. Myndin gerist í þessum dimma
mánuði þar sem við fylgjumst með og lifum okk-
ur inn í trylling nokkurra aðalpersóna sem berj-
ast við að halda lífi.
Það er vel við hæfi að sjá myndina í rísandi
skammdeginu hér á landi, enda er þetta söguefni
sem ætti að standa nærri okkur Íslendingum. Að-
stæður íbúa Barrow eru reyndar nokkuð ýktar
miðað við íslenskan veruleika, en þar sem ég
gekk heim á leið eftir bíó í kolniðamyrkri og
kulda var ekki laust við að fantasíurnar færu í
gang og svipirnir á stjá. Enn og aftur bölvaði ég
andleysi íslenskrar hryllingsmyndagerðar – auð-
vitað er þetta mynd sem við áttum að vera löngu
búin að gera! Við búum kannski ekki við mán-
aðarlangar nætur, en hugmyndin um sólarleysi
íslenskra vetrarmánaða sem kjörvettvang vamp-
íruveiða er nokkuð sem hefur lengi blundað í mér
og ég er eflaust ekki sá eini sem hefur látið sig
dreyma um íslenska vampírumynd. Þegar ég var
unglingur fékk ég æði fyrir þessum pælingum og
setti saman ýmis sögubrot í tengslum við íslensk-
ar vampírur – ég sá fyrir mér að þær gætu legið í
dvala á hálendinu yfir sumartímann og gengið
hringinn um landið á veturna. Þær myndu veiða
sér til matar á hinum og þessum bæjum og þorp-
um og leggjast svo aftur í dvala fyrir vorið.
Löngu áður en ég heyrði af 30 daga nótt ætlaði
ég að verða fyrstur til að kvikmynda þetta stór-
verk. Að sjálfsögðu varð ekkert úr því á end-
anum.
Í fyrra sá ég aðra vampírumynd sem styðst við
svipað efni. Myndasagan 30 daga nótt var þá
löngu komin út og ég veit ekki hvort kvikmynda-
gerðarmennirnir hafi verið undir áhrifum eða
hvort þeir hafi einfaldlega fengið sömu hugmynd-
ina. Það skiptir svo sem ekki öllu máli, en þegar
ég sá þessa mynd bölvaði ég því enn og aftur að
nú værum við of sein að nýta okkur íslenska þátt-
inn til að gera vampírumynd. Svíarnir voru búnir
að því á undan. Frostbiten (2006) segir frá ung-
lingsstúlku sem flytur með móður sinni í smábæ
mjög norðarlega í Svíþjóð. Hún kemst fljótlega
að því að þarna hafa vampírur fyrir löngu hreiðr-
að um sig, vegna þess hversu auðvelt það reynist
þeim að búa þar sem sólin staldrar stutt við. Eins
og þetta sé ekki nóg, þá gerðist það sama ár að
Norðmenn urðu fyrri til að gera morðingjamynd
sem gerist á jökli – auðvitað áttum við að vera
löngu búin að því líka. Ég efast ekki um að ein-
hver Íslendingur hefur látið sig dreyma um ax-
armorðingja í Vatnajökli, líkt og ég lét mig
dreyma um hálendisvampírurnar áður fyrr.
Norska myndin heitir Fritt vilt (2006) og segir
frá hópi ungmenna sem fer á snjóbretti í óbyggð-
um og gistir í yfirgefnu hóteli, þar sem þau eru
hökkuð í spað af vafasömum manni.
Íslensk kvikmyndagerð státar af einni mynd
sem hefur ratað í uppflettirit hryllingsmynda.
Það er Húsið eftir Egil Eðvarðsson, sem kom út
fyrir tæpum aldarfjórðungi. Nú þegar íslenskar
kvikmyndir eru farnar að taka á ýmsum málum
og geirum þá sárvantar meiri íslenskan hrylling.
Af nógu er að taka. Það þarf ekki að leita lengra
en í þjóðsagnabrunninn, þar sem úir og grúir af
skrímslum og óvættum.
Kostnaður ætti ekki að vera til fyrirstöðu –
flest meistaraverk hryllingskvikmyndasögunnar
hafa verið gerð fyrir lítinn sem engan pening.
Það eina sem þarf er góð hugmynd sem sækir í
brunn íslenskrar hryllingshefðar – eitthvað sem
gefur okkur sérstöðu í endalausri víðáttu hryll-
ingsklisjumynda samtímans. Fyrir nokkru sá ég
brot úr væntanlegri morðingjamynd um jóla-
sveininn Kjötkrók – hún var í framleiðslu hjá
ZikZak kvikmyndagerð undir nafninu Örstutt jól
– hvar er sú mynd? Er hún væntanleg fyrir jólin
2007? Það væri óskandi! Þetta er reyndar stutt-
mynd, ef mér skjátlast ekki, en ætti vel að geta
teygt úr sér. Hryllingsmynd um gömlu jólasvein-
ana er ein af þessum hugmyndum sem svífa í
loftinu og bíða þess að vera gerðar að veruleika –
hún hljómar kannski fyndin í fyrstu en ef vel er
að gáð leynist mikill hryllingur á bak við þá
bræður. (Sjálfur gaf undirritaður út hryll-
ingssmásögu um jólasveinana fyrir nokkrum ár-
um – jafnvel þótt Kjötkrókur hafi ekki verið í að-
alhlutverki var nærvera Hurðaskellis,
Gluggagægis, Stúfs og Stekkjastaurs nægilega
tryllingsleg til að hrylla, en þar héldu fáeinir
þorpsbúar í hefndarför gegn óvættunum eftir að
börnunum þeirra hafði ítrekað verið rænt og þau
étin af fjölskyldunni ógurlegu). Íslensk sagnahefð
býður upp á ógrynni af subbuskap og það er bara
tímaspursmál hvenær fyrsta alvöru íslenska
hryllingsmyndin lítur dagsins ljós. Því fyrr, því
betra.
Ég á mér martröð
Hvers vegna hefur ekki verið gerð íslensk vamp-
írumynd? Eða morðingjamynd sem gerist á
jökli? Hér eru kjöraðstæður til framleiðslu á slík-
um myndum en Svíar og Norðmenn urðu fyrri
til. Hér er fjallað um möguleika Íslands í hryll-
ingsmyndagerð.
30 daga nótt „Það er vel við hæfi að sjá myndina í rísandi skammdeginu hér á landi, enda er þetta
söguefni sem ætti að standa nærri okkur Íslendingum.“