Lesbók Morgunblaðsins - 01.12.2007, Side 11

gullum“, en línur Jónasar búa yfir miklu víðari
skírskotun sem með þessu sýnist að miklu leyti
horfin í dönskunni. Það má líka velta fyrir sér
þýðingunni á hinni frægu ljóðlínu úr kvæðinu
Svo rís um aldir … : „því tíminn vill ei tengja
sig við mig“, sem á dönskunni hljómar svona:
„for fælles har min tid og jeg kun lidt.“ Hér er
líka merkingin miklu víðtækari hjá Jónasi, til-
vistarleg í hæsta máta, en danskan virðist frek-
ar segja að við tíminn eigum lítið sameiginlegt.
Á þessu tvennu er mikill munur.
Sem dæmi um skáldfrelsi má hins vegar taka
hið harmræna niðurlag Heylóarvísu, sem
reyndar virkar vel á mann á dönskunni og
„smellur víða í munni“, eins og Jónas hefði
sagt. Lóa Jónasar flýgur aftur heim í hreiðrið
„til að annast unga smá/ – alla étið hafði þá/
hrafn fyrir hálfri stundu!“. Hjá Søren er nið-
urlagið svona: „ned til sine unger små./ Dem
holdt ravnen måltid på,/ Det tog den ikke
længe.“ Í stað þess að hjá Jónasi er ekki liðinn
langur tími frá hreiðurráninu við heimkomu ló-
unnar, hreiðrið hálfvolgt af yl hinna dánu, sem
eykur auðvitað á harm lóunnar og gerir hann
áþreifanlegri, þá er tíminn í dönsku útgáfunni
miðaður við að máltíð hrafnsins hafi tekið fljótt
af. Munurinn blasir við, en á hinn bóginn styðst
Søren að líkindum við bragleg rök og lausn
hans má vel teljast lukkuð.
Eins og sjá má af þessum fáu dæmum er að
mörgu að hyggja í þessum þýðingum og má
skemmta sér við slíkan samanburð, og draga af
ýmsa lærdóma. Einn er sá að flest orkar tví-
mælis þá þýtt er.
Eftir Pál Valsson
pall@forlagid.is
Þ
ótt við Íslendingar lítum á Jónas
Hallgrímsson sem stórskáld er
hann tiltölulega óþekktur hjá ná-
grannaþjóðum okkar. Ástæðan er
vitaskuld augljós; fá skáld er erf-
iðara að þýða þannig að hið ein-
falda, tæra ljóðmál Jónasar skili sér í öllum sín-
um blæbrigðum. Ýmsir hafa þó spreytt sig á að
þýða Jónas, sérstaklega á dönsku og ensku, og
margt hefur þar verið vel gert, þótt oft þyki
manni talsvert tapast á leiðinni af eiginleikum
kvæðanna á móðurmáli skáldsins. Það breytir
þó ekki því að það ágæta fólk sem glímir við að
þýða íslenskan skáldskap á skilið alla okkar
virðingu og hlýjan hug.
Nú er komið út fallegt kver, Landet var fa-
gert, með 20 þýðingum á kvæðum Jónasar eftir
Søren Sørensen og allítarlegum formála eftir
Matthías Johannessen. Þar eru þýdd mörg af
helstu kvæðum Jónasar, t.d. Ísland, Ég bið að
heilsa, Gunnarshólmi, Ferðalok og Til herra
Páls Gaimard, svo nokkur séu nefnd. Hið eina í
valinu sem vekur undrun er kvæði sem Jónas
kallar Óskaráð, um vinnukonuraunir, sem verð-
ur seint talið í hópi betri kvæða.
Hér skal strax sleginn sá varnagli að ég get
að sjálfsögðu ekki fellt neinn vitrænan dóm um
málsnið kvæðanna né hvort danskur búningur
þeirra er sannfærandi. Stundum virkar dansk-
an svolítið gamaldags, og ekki á því einfalda,
gagnsæja máli sem einkennir kvæði Jónasar.
Þýðandinn virðist hafa leitað fanga í 19. aldar
dönsku, við það verður hljómur kvæðanna
stundum svolítið fornlegur og gefur því dönsk-
um nútímalesanda heldur takmarkaða mynd af
Jónasi.
Það er gríðarlega erfitt að þýða ljóð bæði
bókstafslega nákvæmt og miðla um leið anda
þeirra og áhrifum, og oft verða þýðendur að
velja á milli þessara aðferða; annaðhvort halla
sér meira að bókstafnum eða taka sér aukið
frelsi til þess að úr verði skáldskapur á málinu
sem þýtt er á. Søren Sørensen virðist reyna eft-
ir fremsta megni að fylgja bókstafnum, sem er
skiljanlegt. Þetta veldur því að stundum finnst
manni merking kvæðanna þrengjast, og fyrir
vikið tapast talsvert af seiðmagni þeirra og
skáldskap. Dæmi um þetta eru línurnar úr Sáuð
þið hana systur mína, þar sem Jónas segir:
„Fyrrum átti ég falleg gull;/ nú er ég búinn að
brjóta og týna“ og Halldór Laxness sagði að
tjáðu „alla sína harmsögu“. Í þýðingu Sørens
eru línurnar svona: „Før var legetøjskassen
fuld/ borte alt nu, alt lagt øde.“ „Legetøjs-
kassen“ er vissulega bókstafsþýðing á „barna-
Flest orkar tvímælis þá þýtt er
ÝMSIR hafa spreytt sig á að þýða verk Jónasar.
Nú er komið út lítið kver með dönskum þýð-
ingum Sørens Sørensens á ljóðum Jónasar en
formála ritar Matthías Johannessen. Greinarhöf-
undi þykir ýmislegt orka tvímælis í þýðingunum.
Fornlegur tónn „Þýðandinn virðist hafa leitað
fanga í 19. aldar dönsku, við það verður hljómur
kvæðanna stundum svolítið fornlegur.“
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 1. DESEMBER 2007 11
Eftir Þröst Helgason
throstur@mbl.is
JPV útgáfa hefur sent frá sérbókina Uppgötvaðu köllun þína
með hjálp munksins sem seldi
sportbílinn sinn –
Hið sjö stiga
ferli sjálfs-
uppgötvunar eft-
ir Robin S.
Sharma. Höfund-
urinn er þekktur
fyrir bók sína
Munkurinn sem
seldi sportbílinn
sinn sem kom út
í íslenskri þýð-
ingu í fyrra.
Hér segir frá Dar Sandersen,
sem nýtur velgengni í starfi og
virðist lifa hinu fullkomna lífi, en
einn daginn hrynur veröld hans til
grunna; sókn eftir veraldlegum
gæðum, frægð og frama hefur svipt
hann öllu sem máli skiptir og hann
fyllist vonleysi. En þegar öll sund
virðast lokuð haga örlögin því svo
að hann hittir Julian Mantle,
munkinn sem seldi sportbílinn sinn,
og nýr kafli hefst í lífi hans. Á ferð
sinni um sjálfsuppgötunvarstigin
sjö lærir Dar að lifa lífinu til fulln-
ustu og láta ljós sitt skína.
  
Út er komin bókin Skaftafell íÖræfum – Íslands þúsund ár
eftir breska fjallavistfræðinginn dr.
Jack D. Ives.
Jack D. Ives fæddist í Grimsby
árið 1931. Hann útskrifaðist sem
landfræðingur
frá háskólanum í
Nottingham
1953. Á náms-
árunum skipu-
lagði hann og
stjórnaði rann-
sóknaleiðöngrum
enskra há-
skólanema til Ís-
lands þar sem
kannaðir voru
m.a. Morsárjökull, Svínafellsjökull
og Skaftafellsjökull. Bæði masters-
og doktorsverkefni hans fjölluðu
um Öræfin og Morsárjökul.
Jack er einn af höfundum Ríó-
sáttmálans og nýtur alþjóðlegrar
viðurkenningar vegna rannsókna
sinna á fjallahéruðum um allan
heim. Hann kynntist Ragnari Stef-
ánssyni, bónda í Skaftafelli, í fyrstu
Íslandsferðinni 1952 og tengdist
honum sterkum böndum. Upp frá
þeirri stundu hefur hann verið tíð-
ur gestur í Skaftafelli. Bókin er því
öðrum þræði saga Ragnars, fyr-
irrennara hans og afkomenda.
Höfundur tekur saman efni um
náttúru og mannlíf í Öræfum frá
landnámsöld fram á okkar daga.
  
Hjá Máli og menningu er kominút bókin Flugvélar á og yfir
Íslandi eftir Baldur Sveinsson.
Í bókinni eru
yfir 500 ljós-
myndir af öllum
gerðum flugvéla
sem hafa haft
viðdvöl hér á
landi um lengri
eða skemmri
tíma. Sérstök
áhersla er lögð á
að sýna flugvél-
arnar í sínu rétta
umhverfi, í há-
loftunum, með ís-
lenskt landslag í bakgrunni en svo
stórt safn slíkra mynda hefur
hvergi sést áður.
Og hjá JPV útgáfu er komin út
bókin Veiðar á villtum fuglum og
spendýrum eftir Einar Guðmann,
sérfræðing hjá veiðistjórnunarsviði
Umhverfisstofnunar og umsjón-
armann skotvopnanámskeiða stofn-
unarinnar. Bókinni er ætlað að
uppfylla tvö meginmarkmið; annars
vegar að efla þekkingu hins al-
menna skotveiðimanns á veiðum og
bráð og hins vegar að safna saman
í eina bók öllu því sem veiðimönn-
um ber að kunna til að standast
hæfnipróf. Hér er því kominn sam-
an mikill fróðleikur um veiði-
mennsku og villibráð
BÆKUR
Robin S. Sharma
Veiðar á villtum
fuglum og
spendýrum
Jack D. Ives.
Eftir Þóri Óskarsson
thoriroskars@simnet.is
Steingrímur Thorsteinsson (1831–1913)var tvímælalaust einhver víðlesnasti rit-höfundur Íslendinga á 19. öld og sérþess víða merki í frumsömdum skáld-
skap hans. Með ljóða- og lausamálsþýðingum
sínum miðlaði hann landsmönnum líka óspart af
erlendum bókmenntaverkum af ýmsu tagi.
Bróðurpartur þessara þýðinga var prentaður á
hans dögum og náðu margar þeirra miklum vin-
sældum. Auk ljóðaþýðinga eftir Schiller, Goethe,
Hölderlin, Byron, Burns, Tegnér og Petöfi, svo
að aðeins örfá skáld séu nefnd, nægir að nefna
lausamálsþýðingar hans á Þúsund og einni nótt
(1857–64) og Ævintýrum og sögum eftir H.C.
Andersen (1904–1908). Nokkur hluti þýðinga
hans hefur þó hingað til legið óútgefinn í hand-
ritum.
Uppistaða bókarinnar Undir sagnamána
(2007), sem þau Þorsteinn Antonsson og María
Anna Þorsteinsdóttir gáfu út, eru þýðingar
Steingríms á 28 erlendum smásögum og æv-
intýrum, þar af 17 áður óbirtum. Þýðingarnar
eru frá ýmsum tímum, þær elstu frá því um
1860 en þær yngstu frá síðustu tveimur áratug-
um 19. aldar og byrjun hinnar tuttugustu. Upp-
runi sagnanna er líka mjög margvíslegur og gef-
ur góða hugmynd um hversu víða Steingrímur
seildist til fanga. Við hlið fornrar indverskrar
goðsagnar og japanskra, spænskra og þýskra
ævintýra og þjóðsagna standa m.a. sam-
tímasögur eftir H.C. Andersen, Mark Twain, Al-
exander Puskin, Leo Tolstoj og Ivan Turgenjev.
Það eru ekki síst sögur raunsæishöfundanna
Twain, Tolstoj og Turgenjev sem vekja athygli
og varpa áhugaverðu ljósi á Steingrím Thor-
steinsson og stöðu hans í íslenskri bókmennta-
sögu. Þær sýna svo að ekki verður um villst að
allan rithöfundarferil sinn hefur hann fylgst vel
með því sem var efst á baugi í erlendum skáld-
skap, jafnvel því sem beindist gegn þeirri síð-
rómantík eða hughyggju sem hann hefur oftast
verið bendlaður við. Um leið eru sögurnar í
Undir sagnamána góð vísbending um almenna
afstöðu Steingríms til tilverunnar og þess sam-
félags sem hann bjó í, afstöðu sem breyttist lítt
eða ekki frá ungdómsárum hans til síðasta dags.
Í flestum þeirra skín í gegn andúð á efn-
ishyggju, yfirborðsmennsku, valdahroka og svik-
semi en samúð með lítilmagnanum og lotning
fyrir eilífum lögmálum náttúrunnar. Stundum
fellur þessi afstaða jafnvel í farveg þjóðfélags-
gagnrýni sem fágæt er í frumortum ljóðum
Steingríms. Þar leitar skáldið oftast burt úr
samfélaginu á vit mannauðrar náttúrunnar eða
síns innra sjálfs.
Rúsínan í pylsuenda Undir sagnamána er
„Ljóðsaga“ Steingríms Thorsteinssonar, þ.e.
nokkrir ljóðrænir lausamálstextar hans frá um
1860 sem hér eru prentaðir í fyrsta sinn. Hann-
es Pétursson vakti upphaflega athygli á þeim í
bók sinni um Steingrím frá 1964 og birti nokkur
sýnishorn af þeim. Jafnframt benti hann á að
þessir textar væru líklega elstu dæmi þess að ís-
lenskt skáld yrki „ljóð í lausu máli“ þótt Stein-
grímur hafi sennilega fremur litið á þá sem „ók-
veðin ljóð“ enda komi fyrir að hann styðjist við
þá í hefðbundnum kvæðum sínum. Ljóst er líka
að textana skortir oft þá hugmyndalegu úr-
vinnslu og fágun sem setur almennt svip á verk
Steingríms. Það er hins vegar mikill fengur að
fá þá í einu lagi þar sem þeir veita merkilega
innsýn inn í hugarheim skáldsins og raunar inn í
hugmyndaheim samtíma hans. Þó má deila um
þá ákvörðun útgefenda að raða þeim upp í eina
heild og lesa sem þroskasögu skáldsins sjálfs.
Undir sagnamána er góð og athyglisverð við-
bót í flóru íslenskra skáldverka 19. aldar, jafnt
fyrir bókmenntafræðinga sem leitast við að sjá
þetta tímabil í sem skýrasta ljósi og venjulega
nútímalesendur sem eru á höttunum eftir vel
skrifuðum og áhugaverðum textum.
Undir sagnamána
»Rúsínan í pylsuenda Undir
sagnamána er „Ljóðsaga“
Steingríms Thorsteinssonar, þ.e.
nokkrir ljóðrænir lausamáls-
textar hans frá um 1860 sem hér
eru prentaðir í fyrsta sinn.
ERINDI
Ég bið að
heilsa
Jeg beder
hilse
Nu ånder saligt blide vinde.
Småbølger, alle rejser sig på søen
og følges hjem til Islands ynde, øen,
min fosterjord med strand og li og tinde.
O, hils ved sund og høje dem I finder,
og ønsk dem blidt Guds fred og gode tanke.
Kys, bølger, ømt hver båd på fiskebanke.
Blæs, vinde, blidt på fagre pigekinder.
Forårsbebuder trofast, fugl som spædt
la’r vingen glide vejløst i det høje
til somrens dal og slipper sangen løs,
hils du en engel som går trøjeklædt,
rød kvast har huen, og om du får øje
dér på min drossel, da er det min tø.
Nú andar suðrið sæla vindum þíðum.
Á sjónum allar bárur smáar rísa
og flykkjast heim að fögru landi ísa,
að fósturjarðar minnar strönd og hlíðum.
Ó, heilsið öllum heima rómi blíðum
um hæð og sund í drottins ást og friði.
Kyssið þið, bárur, bát á fiskimiði.
Blásið þið, vindar, hlýtt á kinnum fríðum.
Vorboðinn ljúfi, fuglinn trúr, sem fer
með fjaðrabliki háa vegaleysu
í sumardal að kveða kvæðin þín,
heilsaðu einkum, ef að fyrir ber
engil með húfu og rauðan skúf, – í peysu.
Þröstur minn góður, það er stúlkan mín.