Lesbók Morgunblaðsins

Ulloq
Ataaseq assigiiaat ilaat
Saqqummersitaq pingaarneq:

Lesbók Morgunblaðsins - 01.12.2007, Qupperneq 13

Lesbók Morgunblaðsins - 01.12.2007, Qupperneq 13
„Það kemur oft upp í mér karnival- stemning, eftir að hafa verið lengi í einsemd. Ég þekki líka þennan reynsluheim kvenna og mér finnst að þær séu oft meira í hópum er karlar. Þeir geta farið sínar leiðir en það veitir konum styrk að vera í hópi. Sem er ekkert skrýtið því þessi jafn- réttisbarátta er svo stutt. Við erum rétt að stíga fyrstu skrefin.“ Líf listakvenna getur verið sorglegt – Ástarsagan er sínálæg; Karitas og Sigmar eru óvenjulegt par. „Einu sinni spurði dönsk kona mig að því hvert væri vandamálið með Karitas og Sigmar. Það kom á mig fát en vandamálið er kannski hversu lík þau eru. Bæði með gríðarlegan metnað, hún vill verða viðurkennd listakona og hann ríkur. Annars getur líf listakvenna verið sorglegt. Þær verða að reyna að fjar- lægjast fjölskylduna og börnin eiga erfitt með að líða það. Börn hennar fóru á mis við að alast upp hjá for- eldrum sínum, eins og börn venjulegs fólks. Kannski er ekki mjög gott að eiga listafólk að foreldrum,“ segir hún hugsi. – Það getur verið en þú varst þó búin að koma þínum dætrum á legg áður en þú helltir þér út í skrifin. Kristín Marja skellir upp úr. Segir svo, „Nei, en ég sökkti mér ekki nið- ur í þetta fyrr en ég vissi að þær gætu staðið á eigin fótum. Ég fór laumulega með þetta. Við eigum bara þessa gömlu rithöfundarímynd, karl- manninn sem hverfur til herbergja sinna að skrifa. Einu sinni hringdi ég í kollega minn í Þýskalandi, konan kom í sím- Reyni að blása á konurnar – Má segja að í bókinni sé ákveðið uppgjör við kvennapólitík? „Ég er að varpa fram spurningum, ég játa það. Í þeirri von að sérhver kona svari þeim með sjálfri sér. Ég byrja strax þegar Karitas spyr, hve- nær urðum við sjálfstæðar? Mér finnst vanta svolítið upp á sjálfstæði kvenna og auðvitað endurspegla sög- ur mínar þá þrá að konur verði sjálf- stæðari. Ég reyni að blása aðeins á kon- urnar, fá þær til að hugsa ýmislegt betur. Mér finnst hafa komið aft- urkippur í jafnréttisbaráttu.“ Strax mun vera í undirbúningi að þýða Óreiðu á striga á önnur tungu- mál en Karitas án titils var vel tekið erlendis, til að mynda í Danmörku og Þýskalandi. „Á einhvern óútskýranlegan hátt hafa Danir fallið fyrir Karitas,“ segir Kristín Marja og virðist raunveru- lega undrandi á svipinn. „Já, mér finnst það merkilegt. Kannski af því þeir hafa engin fjöll! Í sumar sem leið var hringt í mig frá Danmörku og ég spurð nákvæm- lega út í það hvar í Öræfunum ég hugsaði mér að Karitas hefði verið. Svo kom hópur Dana hingað til lands og fór á söguslóðir Karitasar, í Öræf- um og á Borgarfirði eystri. Einu sinni var ég á Hnappavöllum í Öræfum, hjá Guðrúnu Birgisdóttur, og fór út um kvöldið að skoða að- stæður. Það var úði og ég var að ímynda mér að þarna kæmi Sigmar yfir gilið, hvað skyldu vera mörg skref yfir að snúrustaurnum, ég sá þau Karitas fyrir mér. Þegar ég kom inn sagði ég, óskaplega var gaman að fá að koma hingað – þar sem hún Karitas var. Guðrún og Erna vinkona hennar brostu bara, hugsuðu auðvit- að að ég hlyti að vera eitthvað skrýt- in. En á þessu augnabliki fannst mér hún raunverulega hafa verið til.“ ann, ég spurði eftir honum og þá svaraði hún með þótta: Er schreibt! Hann er að skrifa. Hvenær hefur ein- hver svarað svona í símann fyrir mig? Það kæmi ekki til mála,“ segir hún og hlær. „En svo fara að koma aðrar fyrirmyndir, konur sem hafa komið börnum sínum á legg. Maður hvorki málar né skrifar með barn á hand- legg.“ – Þar sem sagan teygir sig eftir 20. öldinni tekur hún ýmsa dramatíska snúninga. Var heimildavinnan erfið? „Þegar ég var búin með Karitas án titils, sem lýkur árið 1939, hugsaði ég að framhaldið yrði léttara. Ég þekkti það tímabil ekki sjálf og hafði leitað víða fanga. En þetta var svo ekkert auðvelt. Þá kom að því að þróa sög- una í takt við hraðann í samfélaginu, allar breytingarnar. Þá fannst mér ég stundum fara fram úr mér. Ég lagði áherslu á heimildavinnu því ég vildi geta leikið mér með and- stæður. Þegar ég hef byggt upp trú- verðugan heim fyrir lesandann fer ég með hann á slóðir fjarstæðunnar.“ – Sóttirðu fyrirmyndir fjölskyldu- meðlima í fólk sem þú þekktir? „Það eina sem ég sótti í voru tvær sögur sem ég heyrði sem barn. Sög- una af langömmu minni sem sigldi í kringum landið með börnin sín og söguna af móðurömmu minni sem eignaðist tvíbura sem voru aðeins þrjár og fjórar merkur, en tókst að halda í þeim lífinu. Þessar tvær sögur koma úr minni fjölskyldu og ég nota þær sem stef gegnum báðar bæk- urnar. Annað er hreinasti skáld- skapur. Veit ekki hvaðan það kemur. Ég þarf að hugsa og hafa mikið fyrir þessu. Stöku sinnum kemur eitthvað fljúgandi, þá verður maður voða glaður. Ég hef verið á öllum stöðunum sem ég tala um. Ég var búin að vera tvisvar, þrisvar sinnum í Róm áður en ég fór að skrifa þann kafla. Ég verð að finna andrúmsloftið og sofa á staðnum. Það er mjög mikilvægt. Þetta hefur kostað töluverð ferða- lög, þegar ég fer að hugsa út í það.“ á sjálfstæði kvenna Morgunblaðið/Einar Falur Höfundur óreiðunnar „Ég byrjaði að lesa um íslenskar listakonur á síð- ustu öld og síðan tóku erlendar við; ég var alltaf að hugsa um hvernig ég léti list Karitasar þróast,“ segir Kristín Marja. Karitas stefnir á frama og verður vel ágengt. þessu verki reynt að sýna fram á hvers vegna líf persóna verksins sé erfitt: „Hlutirnir eru ekki einfaldir. Þeir virðast kannski vera einfaldir, þar sem þeir fylgja að því er virðist einföldu formi. Hver persóna sér sög- una á sinn hátt. Hverja þeirra á ég að velja til frásagnar? Þegar öllu er á botninn hvolft hefur sennilega ein- hver rétt fyrir sér eða einhver hefur rangt fyrir sér – en hver er það í raun? Franz? María? Karl? (Ekki að ég viti það ekki.) – Eða: Enginn hefur rétt fyrir sér og enginn hefur rangt fyrir sér.“ Með fyrstu verkum sínum var Schimmelpfennig hampað sem mikilli uppgötvun í sumum fjölmiðlum, en í raun tók frægðarstjarna hans ekki að rísa fyrir alvöru fyrr en nokkrum ár- um síðar. Árið 1999 tók ungur maður, Thomas Ostermeier, við leik- hússtjórastöðu í Schaubühne í Berlín og gjörbreytti stefnu hússins, sem hafði fest sig í sessi undir stjórn leik- stjórans Peters Stein á áttunda og ní- unda áratugnum. Á þeim tíma var Schaubühne hvað þekktast fyrir vandaðar og glæstar sýningar á klassískum verkum, en Thomas Os- termeier tók þá ákvörðun að leggja höfuðáherslu á uppsetningar sam- tímaverka, bæði innlendra og er- lendra, auk þess sem öflugt tengsl- anet var myndað við önnur leikhús í Evrópu sem sömuleiðis lögðu áherslu á nýja leikritun, s.s. á Ítalíu og í Frakklandi, en sér lagi Royal Court leikhúsið í London, sem hafði verið leiðandi í fyrrnefndri bylgju „in-yer- face“-leikritunar. Nokkrir þeirra ungu höfunda, sem skotið höfðu upp kollinum í Þýska- landi á árunum á undan, tóku að birt- ast á verkefnaskrá Schaubühne, auk þess sem höfundar voru sérstaklega ráðnir við húsið, s.s. Marius von Ma- yenburg og Roland Schimmelpfen- nig. Þeir störfuðu ekki aðeins sem leikskáld við húsið heldur um leið sem dramatúrgar og höfðu þannig sitt að segja um listræna stefnu og verkefnaval, auk þess sem þeir unnu mjög náið með leikstjórum að und- irbúningi og uppsetningu verka. Þegar á fyrsta leikári Schaubühne undir stjórn Thomas Ostermeier voru tvö ný verk eftir Roland Schim- melpfennig frumsýnd: Fyrir löngu síðan í maí og einleikurinn MEZ. Ári síðar setti leikhúsið upp þekktasta verk Schimmelpfennigs til þessa, Ar- abísku nóttina, sem reyndar var frumsýnt nokkrum mánuðum áður í Stuttgart, og haustið 2001 lauk starfi Schimmelpfennigs innan Schaubühne með verkinu Push up 1-3. Í þessum verkum birtast mjög sterk höfundareinkenni Schimmelp- fennigs og hann heldur áfram að vinna með ólík sjónarhorn, end- urtekningar atburða og mismunandi frásagnir af þeim. Í Fyrir löngu síðan í maí birtast mismunandi tilbrigði við þema, atburðir endurtaka sig með ólíkum afleiðingum, par reynir árang- urslaust að rifja upp það sem það átti eitt sinn sameiginlegt, maður hjólar í hringi á sviðinu áður en hann lendir – stundum og stundum ekki – á vegg. Hversu mikið sem persónurnar reyna ná þær aldrei að fanga liðin augna- blik: „Fyrirgefðu að við erum ekki eins og áður og að maí skuli ekki vera eins og hann var fyrir löngu síðan.“ Leikur með ólík tilbrigði birtist líka í Push up 1-3, skrifstofudrama um baráttu samstarfsfólks um stöðu- hækkun og starfsframa. Persónur verksins takast ekki aðeins á um hver eigi að taka við útibúi fyrirtækisins á Indlandi heldur um leið um ólíkar túlkanir sínar á skilaboðum yf- irmanna fyrirtækisins. Samtölin eru brotin upp með eintölum, þar sem persónurnar stíga fram og lýsa við- brögðum sínum við því sem á undan er gengið, eða upplifun sinni af at- burðum og daglegum athöfnum. Schimmelpfennig tekur þannig frá áhorfandanum hreinsun lausn- arinnar. Í stað þess að horfa á upp- gjör persóna fær áhorfandinn tvær ólíkar útgáfur af lausninni, upplifun persónanna sjálfra, og verður þannig að taka afstöðu til þeirra sjálfur. Í Arabísku nóttinni er hann á svip- uðum nótum, lætur persónur fremur lýsa atburðum og athöfnum en hrinda þeim í framkvæmd. Verkið lýsir sam- skiptum nokkurra íbúa í blokk eina kvöldstund þegar vatnslögn hússins virðist hafa brostið. Hversdagsleg leit húsvarðarins Lomeier að biluninni fléttast síðan saman við æv- intýraheim ættaðan úr 1001 nótt. Kona breytist í austurlenska Þyrni- rós og maður festist eins og andi í koníaksflösku. Athafnir einstakra persóna eiga sér stað samhliða og úr verður margslungin flétta sem erfitt getur reynst að fylgja við lestur: Kalíl: Halló? Er einhver hér? Fatíma: Þriðja hæð. Kalíl: Á sófanum í stofunni liggur – eins og alltaf þegar ég kem – Franziska, með- leigjandi Fatímu, sofandi. Karpatí: Ég er agnarlítill. Sentímeters- langir skórnir mínir eru gegnsósa af ko- níaki. Fyrir ofan mig flöskuhálsinn, sem ég gleymdi að stinga tappanum aftur í, utan seilingar. Það hvín djúpum tón úr flöskuhálsinum. Lomeier: Ég er staddur í eyðimörk. Það er svo bjart að ég get varla haldið aug- unum opnum. Ég lít niður – að öðru leyti hef ég ekki breyst – sandalarnir, grái sloppurinn, allt eins og áður. Textar Schimmelpfennigs fela flestir í sér töluverða áskorun fyrir sviðsetningu. Nær ávallt beita þeir einhverri tækni til að brjóta upp þá blekkingu að leiksýning birti atburða- rás „hlutlaust“, eins og hún eigi sér stað hér og nú fyrir framan áhorfand- ann. Í Konan áður, sem nú er sýnt í Þjóðleikhúsinu, er stokkið fram og aftur í atburðarásinni og atriði jafnvel endurtekin að hluta. Fyrir vikið öðl- ast athafnir persónanna ákveðinn framandleika, þeim fylgir ávallt ákveðið persónulegt sjónarhorn, túlk- un. Um leið verður hver leikhópur sem ræðst í texta Schimmelpfennigs að taka afstöðu til hinna ólíku sjón- arhorna. Hvert er hið „rétta“ sjón- arhorn? Hvað gerðist í raun og veru? Þannig fela verk Schimmelpfennigs ekki í sér einfalda endurspeglun veruleikans heldur ávallt ólík tilbrigði við hann. »Roland Schimmelp- fennig fæddist árið 1967 í borginni Gött- ingen í miðju Þýska- landi og er eitt mest leikna þýska leikskáld samtímans. Höfundur er lektor við leiklistardeild Listaháskóla Íslands. MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 1. DESEMBER 2007 13 Hljóðpistlar Morgunblaðsins á mbl.is VEFVARP mbl.is Fylgdarmaður húmsins Heildarkvæðasafn Kristjáns frá Djúpalæk. Glæsilegt bókmenntaverk. holar@simnet.is M bl 9 41 63 2

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.