Morgunblaðið - 27.08.2007, Qupperneq 21

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 27. ÁGÚST 2007 21
UMRÆÐAN
Á LIÐNUM dögum hafa af mjög
sorglegu tilefni verið skrif hér í
Morgunblaðinu um
sálfræðiþjónustu við
fanga á Litla Hrauni.
Þar dvelja að jafnaði
um 70 menn, allmargir
þeirra í mörg ár, sumir
koma þangað ítrekað,
finna ekki leið út í
samfélagið aftur. Í
heild dvelja í íslensk-
um fangelsum rúmlega
eitt hundrað manns.
Þó ekki sé gert lítið
úr mikilvægi refsivist-
ar þá skiptir betrun
fanganna ekki minna
máli. Það er því brýnt hagsmuna-
mál íslenskra fanga, aðstandenda
þeirra og samfélagsins alls, að refsi-
tíminn sé vel nýttur til þess. Lyk-
ilatriði er að byggja markvisst upp
þann mannauð sem þarna er og búa
fangana þannig undir ábyrgt, heil-
brigt og farsælt líf utan fangels-
isveggjanna. Þar kemur margt til:
Mannúðleg framkoma, sál-
fræðiþjónusta, meðferð gegn notk-
un fíkniefna og menntun meðan á
fangelsisdvöl stendur, sérúrræði
fyrir unga fanga og þá sem eiga við
mjög erfið andleg
vandamál að stríða.
Síðan ekki síst mark-
viss stuðningur þegar
út kemur: Aðstoð við
að útvega húsnæði og
atvinnu, koma fjár-
málum í skikk sé þess
þörf, halda áfram
skólagöngu sé þess
kostur og taka upp
eðlileg sambönd við
vini og fjölskyldur.
Við erum svo lánsöm
að hér eru færri í fang-
elsum en víðast annars
staðar. Rannsóknir benda til að
mannúðleg meðferð í fangelsum
stuðli að því að menn verða síður
brotlegir aftur (Economist 27. júlí
s.l.). Heilbrigð skynsemi segir okk-
ur að auknir menntunarmöguleikar
og stuðningur þegar út kemur stuðli
að því sama.
Ég veit eftir að hafa sl. sumar
unnið við afleysingar á Litla
Hrauni, að samskipti fanga og
fangavarða þar byggjast á gagn-
kvæmri vinsemd og virðingu og út
frá þeim þætti megi segja að með-
ferð íslenskra fanga sé mannúðleg.
En aðra þætti má bæta, einkum
menntunarmöguleika og margs
konar andlegan- og félagslegan
stuðning.
Í skrifum Morgunblaðsins hefur
komið fram að áhugi Alþingis á mál-
efnum fanga sé takmarkaður. Þessu
þarf að breyta. Það eru stjórn-
málamenn sem eru ábyrgir fyrir
stefnu okkar í fangelsismálum,
þurfa að kynna sér hana og láta sig
hana varða.
En það er ekki bara við stjórn-
málamenn að sakast. Fangar eiga
sér færri opinbera málsvara, en
margir aðrir hópar sem erfitt eiga.
Á Litla Hrauni starfar þó félag
fanga, Afstaða, sem vinnur mik-
ilvægt starf. Ekki eru mér vitanlega
starfandi neins konar hollvina- eða
aðstandendasamtök sem styðja
fanga eða gæta hagsmuna þeirra.
Úr því þarf að bæta.
Fjárfestum í fólkinu
Starfandi eru tvær nefndir um
málefni íslenskra fanga. Önnur á
vegum menntamálaráðuneytis um
menntunarmöguleika þeirra, hin á
vegum dómsmálaráðherra um fram-
tíðarskipan fangelsismála. Ráð-
herrar þessara málaflokka þurfa að
knýja á um að þær ljúki sínu starfi
og að niðurstöður þeirra fái um-
ræðu í samfélaginu og farið verði í
að framkvæma það sem sátt næst
um. Hlusta þarf vel á sjónarmið
fanganna sjálfra og fangavarða, en
þeir þekkja best hvar skórinn
kreppir í okkar fangelsismálum.
Í sáttmála nýrrar ríkisstjórnar
stendur: „Fylgja þarf eftir áætl-
unum um uppbyggingu fangelsa.“
Mín tillaga í því sambandi er að við
einbeitum okkur að fjárfestingum í
því fólki sem er svo ógæfusamt að
lenda í fangelsum. Alltaf má bæta
húsnæði og víst er að sumt þar er
löngu úrelt, en aðalatriðið er fólkið
sem þarna dvelur og starfar. Það á
að vera í forgangi fjárfestinga og
framfara í okkar fangelsismálum.
Fangar á Íslandi
Bolli Thoroddsen skrifar um
málefni fanga
» Framfarir í fangels-ismálum hér á landi
eiga að beinast að fjár-
festingum í fólki.
Bolli Thoroddsen
Höfundur er varaborgarfulltrúi Sjálf-
stæðisflokksins í Reykjavík, en starf-
aði sem sumarafleysingamaður á
Litla-Hrauni í sumar.
Í FRÉTTAVIÐTALI fyrir nokkr-
um dögum lýsti Jón G. Hauksson, rit-
stjóri Frjálsrar verslunar, á mynd-
rænan og lifandi hátt hve gríðarmikill
hagnaður Kaupþings banka hefði
verið á síðasta ári í þjóðhagslegu
samhengi. Ritstjórinn minnti á hve
dýr Kárahnjúkavirkjun hefði verið
og sagði hagnaðinn
slaga í helminginn af
henni, heil sjö Héðins-
fjarðargöng, hálft álver
á Reyðarfirði og marg-
falt árlegt framlag til
vegamála í landinu!
Hagnaður Kaup-
þings banka nam á síð-
asta ári tæpum 47 millj-
örðum króna eftir
skatta. Síðan þessar
tölur voru birtar hafa
himinháar hagn-
aðartölur annarra stór-
fyrirtækja litið dagsins ljós, svo og
tölur um skattgreiðslur stjórnend-
anna sem endurspegla ofurlaun
þeirra. Þá má ekki gleyma að nefna
kaup Kaupþings banka á hollenska
bankanum NIBC fyrir 267 milljarða.
Auðvelt að komast yfir
eignir samfélagsins
Í umfjöllun sinni um þessi efni er
engu líkara en að ýmsir fjölmiðlar líti
svo á að samfélagið sé nánast allt
komið á framfæri auðmanna og vilja
þeir þá gleyma því að auðurinn er frá
samfélaginu kominn; þannig er líf-
eyrissparnaður launafólks t.a.m orð-
inn drjúgur hluti af fjárfesting-
arkapitali heimsins. Það er hins
vegar ekki sá þáttur sem ég vildi
gera að umræðuefni hér heldur hitt,
hve auðvelt það er stóreignafólki að
komast yfir þær samfélagslegu eignir
sem stjórnmálamenn setja á markað.
Athygli vakti þegar ríkisstjórnin
ákvað að selja 15,2% eignarhlut sinn í
Hitaveitu Suðurnesja fyrr á þessu ári
að slegið var á það af þeirra hálfu að
hlutinn mætti selja á
um 2,5 milljarða króna.
Fjárfestar voru hins
vegar tilbúnir að borga
7,6 milljarða. Þetta seg-
ir okkur tvennt. Í fyrsta
lagi að fjárfestar telja
sig geta grætt vel á
samfélagslegri grunn-
þjónustu. Arðtölurnar
nú segja okkur líka hitt
að þeir hafa til ráðstöf-
unar nánast ótakmark-
aða fjármuni. Ef þeir
hafa peninginn ekki í
vasa þá taka þeir hann einfaldlega að
láni, vitandi að þeir koma til með að
hafa neytandann í greipum sínum og
geta náð lánsfjármagninu inn með tíð
og tíma fái þeir eignarhaldið í sínar
hendur. Þetta geta þeir gert í krafti
fákeppni sem alls staðar einkennir
þennan einkavædda markað.
Sjálfstæðisflokkur
stýrir einkavæðingunni
Þær ríkisstjórnir sem við höfum
búið við undanfarinn rúman hálfan
annan áratug, undir forystu Sjálf-
stæðisflokksins, hafa haft einkavæð-
ingu á dagskrá. Vatnið, rafmagnið og
heilbrigðisþjónustan eru smám sam-
an að færast upp á einkavæðing-
arfæribandið. Það er greinilega
freistandi fyrir ríkisstjórnir að selja
verðmætar eignir og ná þannig inn
fjármunum. Samstarfsaðilar Sjálf-
stæðisflokksins hafa bognað undan
þessari freistingu. Til hins er þá ekki
horft að einvörðungu er það selt sem
arðvænlegt er og að salan fer aðeins
einu sinni fram! Eftir söluna er við-
komandi rekstur kominn í hendur
einkaaðila sem þá njóta arðsins. Þeg-
ar þetta hefur gerst lýtur starfsemin
ekki lengur lýðræðislegri stjórn held-
ur duttlungum markaðarins. Og
hverjir skyldu þeir duttlungar vera?
Ábyrgðin eftir sem
áður hjá samfélaginu
Fjárfestar á markaði horfa til arð-
seminnar með hliðsjón af öðrum
möguleikum í boði hverju sinni. Þeir
hafa ekki til að bera þá nauðsynlegu
kjölfestu sem starfsemi almanna-
þjónustunnar þarf á að halda. Þegar
markaðsvædd grunnþjónustufyr-
irtæki lenda í vandræðum eru fjár-
festarnir hlaupnir og hið opinbera
verður að hlaupa undir bagga. Um
það má nefna mörg dæmi, m.a. frá
Bretlandi þegar British Energy, sem
heldur utan um fjórðung af breska
raforkumarkaðnum, lenti í kröggum
og eins frá Frakklandi þegar hluta-
bréf í vatnsveitusamsteypunni Vi-
vendi Universal höfðu fallið um 80%
vegna fjárglæfra eigenda.
Össur og Ríó Tintó
Iðnaðarráðherra, Össur Skarphéð-
insson, hefur réttilega bent á slæmt
orðspor Ríó Tintó sem nú seilist til
áhrifa í áliðnaði, einnig á Íslandi.
Sagðist iðnaðarráðherra ekki hafa
áhuga á að fá slíka aðila hingað til
lands. Vandinn er sá að íslenskur ráð-
herra hefur ekkert um það að segja
hvort fyrirtæki á borð við Río Tintó
eignast Hitaveitu Suðurnesja,
Landsvirkjun eða önnur orkufyr-
irtæki sem á annað borð eru sett á
markað. Þetta alþjóðlega eðli mark-
aðsvæðingarinnar kom mér einnig í
hug þegar Árni Sigfússon, bæj-
arstjóri í Reykjanesbæ, kvaðst hrif-
inn af framtíðarsýn Geysis Green
Energy, þess vegna vildi hann að það
fyrirtæki kæmi að eignarhaldi Hita-
veitu Suðurnesja.
Hvernig sem á málin er litið þá er
það afar örlagaríkt að selja frá okkur
stofnanir og fyrirtæki sem sinna
grunnþjónustu í samfélaginu. Þar
með afsölum við okkur þjónustu sem
byggir á traustum grunni samfélags-
legrar ábyrgðar. Einnig skerðum við
lýðræðisleg áhrif þótt ábyrgðin verði
áfram okkar – samfélagsins – ef í
harðbakkann slær. Sú hefur orðið
raunin bæði í bankakreppum og þeg-
ar að grunnþjónustu samfélagsins
sverfur. Þá hleypur hið opinbera
undir bagga. Og eitt er víst og það
kennir reynslan: Ekkert er fjár-
málamönnum auðveldara en að
gleypa almannaþjónustuna ef hún á
annað borð er sett á markað.
Milljarðagróði –
Hvaða lærdóm má draga?
Ögmundur Jónasson skrifar um
markaðsvæðingu »Ekkert er fjár-málamönnum auð-
veldara en að gleypa al-
mannaþjónustuna ef
hún á annað borð er sett
á markað.
Ögmundur Jónasson
Höfundur er alþingismaður.
LAUGARDAGINN 25. ágúst næst-
komandi verða merk tímamót þegar
kennslufræði- og lýðheilsudeild Há-
skólans í Reykjavík útskrifar fyrstu
lýðheilsufræðingana sem hlotið hafa
menntun sína hér á
landi. Með þessum
áfanga er brotið blað í
sögu lýðheilsu á Íslandi
og mun hann að öllum
líkindum valda straum-
hvörfum í þeim fjöl-
mörgu og fjölbreyttu
málaflokkum sem falla
undir lýðheilsu.
Á undanförnum ára-
tugum hefur þjóðfélagið
verið að þróast og hafa
ýmsar menningar- og
félagslegar breytingar
haft áhrif á líf fólksins í
landinu. Fjölmargar
rannsóknir hafa sýnt
fram á að örar þjóð-
félagsbreytingar koma
oft niður á félagslegri
einingu samfélagsins
sem endurspeglast í al-
mennri líðan og hegðun fólks og því er
mikilvægt, sem aldrei fyrr, að huga að
þessum þáttum.
Lýðheilsa er hugtak yfir almennt
heilsufar þjóðfélagshóps eða þjóðar.
Segja má að hún grundvallist á sam-
félagslegri og sameiginlegri ábyrgð á
því að bæta heilbrigði, lengja líf og
auka lífsgæði fólks í víðum skilningi.
Lýðheilsa byggist á samstarfi margra
fræðigreina, s.s. félagsfræði, heilbrigð-
isgreina, faraldsfræði, sálfræði, kynja-
fræði, líffræði og stjórnmálafræði.
Hún byggist á vísindalegum grunni og
notkun fjölþættra aðferða við rann-
sóknir sem eru grunnurinn að hnit-
miðuðu og vel heppnuðu forvarnar- og
heilsueflingarstarfi í þágu þjóðarinnar.
Með þetta í huga hófst undirbún-
ingur að uppbyggingu háskólanáms og
rannsóknastarfs á sviði lýðheilsu hjá
Háskólanum í Reykjavík í samvinnu
við bestu erlendu háskóla á þessu
sviði, þeirra á meðal Columbia og
Penn State í Bandaríkjunum. Náms-
brautinni var ýtt úr vör haustið 2005.
Boðið er upp á tvær námsgráður á lýð-
heilsusviði, annars vegar MPH í lýð-
heilsufræðum og hins vegar MEd. í
lýðheilsu- og kennslufræðum.
MPH veitir góða innsýn í stjórnun
og stefnumótun lýðheilsu, rannsóknir
og mat á árangri verkefna með
áherslu á þætti sem hafa áhrif á heilsu
og lífsgæði allra þjóðfélagshópa. Nám-
ið opnar til að mynda möguleika á að
vinna að skipulagi og framkvæmd
verkefna á sviði lýðheilsu á vettvangi
heilbrigðis- og félagsþjónustu, sveit-
arstjórna, hjá einkafyrirtækjum og í
skólum.
MEd. leggur sérstaka áherslu á þá
þætti sem hafa áhrif á heilsu og velferð
barna og ungmenna og
veitir námið lögvernduð
réttindi til að starfa sem
kennari innan grunn- og
framhaldsskóla á Íslandi.
Námið er rannsókna-
miðað, byggt á gagn-
reyndum aðferðum lýð-
heilsu og lögð er áhersla
á samstarf við bæði inn-
lenda og erlenda sam-
starfsaðila við verkefna-
vinnu og kennslu.
Verkefnavinna og náms-
mat byggist á raunhæf-
um verkefnum og vís-
indalegum aðferðum. Í
því tilliti njóta nem-
endur deildarinnar m.a.
góðs af nánu samstarfi
skólans við fyrirtækið
Rannsóknir og grein-
ingu ehf., sem er í Há-
skólanum í Reykjavík, en fyrirtækið
sérhæfir sig í rannsóknum á sviði lýð-
heilsu.
Til að fólk geti gert sér betur grein
fyrir þeim fjölbreyttu verkefnum og
verkþáttum sem sinna þarf innan lýð-
heilsu svo vel sé er ekki úr vegi að líta
á tæki sem hefur reynst sérlega vel í
tengslum við skipulagningu og fram-
kvæmd ýmiss konar lýðheilsuaðgerða
um allan heim. Þetta tæki er þróað af
Larry Cohen hjá Lýðheilsustofn-
uninni í Oakland í Bandaríkjunum
(Prevention Institute) og kom fyrst
fram á sjónarsviðið árið 1983. Á frum-
málinu nefnist það „Spectrum of Pre-
vention“ sem gæti útlagst á íslensku
sem „Litróf forvarna“:
1) Styrkja og auka þekkingu, getu
og hæfni einstaklinga til að koma í veg
fyrir veikindi eða meiðsli og stuðla að
eigin öryggi.
2) Stuðla að fræðslu til samfélagsins
og hópa innan þess og styrkja þá til
heilbrigðis og öryggis.
3) Mennta og upplýsa þá sem leið-
beina og stuðla að hæfni og þekkingu
annarra.
4) Sameina og hlúa að samböndum
og tengslum hópa og einstaklinga,
auka mátt þeirra og slagkraft svo
hægt sé að ná metnaðarfyllri mark-
miðum og hafa meiri áhrif.
5) Hafa áhrif á starfsreglur stofnana
og móta gildi sem bæta heilbrigði og
öryggi.
6) Hafa áhrif á lög og reglugerðir í
þjóðfélaginu sem leitt geta til bætts
heilbrigðis og öryggis.
Af þessu má sjá að það eru fjölmörg
og krefjandi verkefni sem bíða þessara
tilvonandi lýðheilsufræðinga og ann-
arra er starfa nú þegar innan lýð-
heilsustéttarinnar á Íslandi. Til að
tengja þessa aðila enn frekar saman
var stofnað, að frumkvæði meist-
aranema í lýðheilsu í Háskólanum í
Reykjavík, „Félag íslenskra lýðheilsu-
fræðinga“ í byrjun júnímánaðar. Meg-
inmarkmið félagsins eru að auka skiln-
ing á mikilvægi sérfræðiþekkingar í
lýðheilsu, efla samstarf, samheldni og
fagleg tengsl milli lýðheilsufræðinga
og að koma á samvinnu við innlenda
og erlenda aðila er starfa að lýðheilsu-
málum.
Lýðheilsa þarf að vera hluti af al-
mennri umræðu um þjóðfélagsmál og
sem flestar hliðar hennar ræddar á
þeim vettvangi. Stuðla þarf að þróun
og rannsóknum á sviði lýðheilsu, beit-
ingu viðurkenndra aðferða við mat á
árangri verkefna og síðast en ekki síst
að vekja athygli almennings á mögu-
leikum til að hafa áhrif á eigið heil-
brigði og leiðir til heilsueflingar.
Lýðheilsa í Háskól-
anum í Reykjavík
Ólöf Kristín Sívertsen skrifar
um útskrift fyrstu lýðheilsu-
fræðinganna frá kennslufræði-
og lýðheilsudeild HR og um
hlutverk þeirra
Ólöf Kristín Sívertsen
» Lýðheilsa erhugtak yfir
almennt heilsu-
far þjóðfélags-
hóps eða þjóðar.
Höfundur útskrifast með MPH-gráðu
frá kennslufræði- og lýðheilsudeild
Háskólans í Reykjavík í ágúst 2007.
MORGUNBLAÐIÐ er með í notkun
móttökukerfi fyrir aðsendar greinar.
Formið er að finna ofarlega á forsíðu
fréttavefjarins mbl.is undir liðnum
„Senda inn efni“. Ekki er lengur tekið
við greinum sem sendar eru í tölvu-
pósti.
Í fyrsta skipti sem formið er notað
þarf notandinn að skrá sig inn í kerfið
með kennitölu, nafni og netfangi, sem
fyllt er út í þar til gerða reiti. Næst
þegar kerfið er notað er nóg að slá
inn netfang og lykilorð og er þá not-
andasvæðið virkt.
Ekki er hægt að senda inn lengri
grein en sem nemur þeirri hámarks-
lengd sem gefin er upp fyrir hvern
efnisþátt.
Móttökukerfi
aðsendra greina