Morgunblaðið - 29.08.2007, Síða 20

heilsa
20 MIÐVIKUDAGUR 29. ÁGÚST 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Fyrsta skref nýnema inn íókunnugan heim framhalds-skólans markar byrjun
spennandi og krefjandi tíma. Um er
að ræða nokkur af erfiðustu en
jafnframt eftirminnilegustu árum
ævinnar. Kvíðinn sem þið finnið
hugsanlega fyrir við tilhugsunina
um að unglingurinn ykkar sé að
byrja í framhaldsskóla er ekkert í
samanburði við það sem hann er
sjálfsagt að upplifa sjálfur. Skyndi-
lega fer hann úr hópi þeirra elstu
úr grunnskóla yfir í hlutverk
óreynds nýnema sem þekkir lítið til
nýja umhverfisins. Hér eru nokkur
ráð um hvernig hægt er að gera
gott úr flóknu tímabili í lífi ung-
lingsins:
 Náið sáttum um sanngjarnar
viðmiðunarreglur
Unglingar eru tilbúnir að taka við
sífellt meiri ábyrgð, en samt er ekki
hægt að ætlast til þess að þeir geti
tekið allar ákvarðanir um hvað sé í
lagi og hvað ekki. Setjist saman og
ræðið opinskátt um hvaða vænt-
ingar þið hafið til komandi skólaárs
hvað varðar ábyrgð heima fyrir, úti-
vistartíma, námið og annað sem
ykkur finnst mikilvægt. Verið tilbú-
in að hlusta á skoðanir unglingsins
á þessu og taka tillit til þeirra. Best
er ræða málin með yfirvegun,
spyrja spurninga og forðast boð-
hátt. Þegar þið hafið á þennan hátt
náð sáttum um sanngjörn mörk og
ábyrgðir verðið þið rólegri og á
sama tíma hafið þið sýnt unglingn-
um að hann getur haft áhrif á um-
hverfi sitt með uppbyggilegum sam-
tölum og samvinnu.
 Verið til staðar og bjóðið stuðning
Hafið í huga að unglingurinn mun
kannski vera stressaður og pirraður
fyrstu vikurnar í framhaldsskólan-
um. Það er margt sem getur haft
skapbresti og mislyndi í för með sér
enda er unglingurinn að upplifa
margþættar breytingar í lífinu á
skömmum tíma. Líkt og þegar þið
finnið fyrir streitu út af vinnu má
vera að unglingurinn finni fyrir höf-
uðverkjum, magaverkjum og sí-
þreytu vegna álagsins í nýja um-
hverfinu. Unglingurinn þarf tíma og
rúm til að átta sig á hlutunum. Ver-
ið því þolinmóð og sýnið biðlund.
Unglingar þurfa að vita að for-
eldrar eða forráðamenn styðja
ákvarðanir þeirra. Það má vera að
fyrstu vikurnar eða mánuðir verða
þeim erfiðir félagslega og þess
vegna er ekki ólíklegt að það verði
freistandi að prufa eitthvað nýtt til
að finna viðeigandi eða „réttu“
sjálfsmyndina. Svo framarlega sem
þetta nýja er hvorki þeim né öðrum
skaðlegt er um að gera að vera
skilningsrík.
 Bjóðið upp á
heilsusamlegar aðstæður
Rétt mataræði, regluleg hreyfing
og nægilegur svefn eru öll lyk-
ilatriði á unglingsárunum. Sextán
ára unglingar þurfa a.m.k. 8½
klukkutíma svefn en helst 9 tíma.
Líkaminn (og ekki síst heilinn) er
að breytast mikið og því eru svefn
og gott mataræði mikilvægt. Sjáið
til þess að unglingurinn hafi aðgang
að hollum morgunmat áður en hann
heldur af stað að morgni og ræðið
um holla matarvalkosti í hádeginu.
Sælgæti og gos úti í sjoppu ættu
t.d. ekki að vera helstu orkulind-
irnar. Ef unglingurinn stunda ekki
íþróttir utan skóla gæti verið gott
að bjóða upp samverustundir um
helgar sem hafa í för með sér
hreyfingu.
 Slakið á taumnum, en ekki sleppa
Unglingar á framhaldsskólaaldri
þurfa í auknum mæli að taka mikil-
vægar ákvarðanir og axla aukna
ábyrgð. En það er ekki þar með
sagt að þeir séu orðnir fullorðnir og
hafi þar með þroska til að takast á
við allan þann þrýsting og álag sem
þessu fylgir. Fullvissið unglinginn
um að þið séuð til staðar þegar
hann þarf á að halda en jafnframt
að honum sé gefið svigrúm þegar
hann vill og þarf að taka á málunum
upp á eigin spýtur.
Það getur reynt á að vera foreldri
unglings og sérstaklega ef fram-
haldsskólinn reynist yfirþyrmandi
reynsla fyrir hann. Reynið að njóta
góðu tímana saman og verið til
staðar þegar syrtir í álinn. Þol-
inmæði og skilningur geta skilað
miklu á komandi mánuðum.
 Átta atriði til umhugsunar
1. Gott er að sýna skólanum áhuga
og að kynnast aðstæðum. Umsjón-
arkennarar eru mikilvægir tengilið-
ir við skólann og foreldrafundir
bjóða upp á tækifæri til að kynnast
öðrum foreldrum.
2. Ræðið saman um þær breytingar
sem fylgja nýjum skóla og bendið á
þá aðstoð sem er til staðar í skól-
anum, t.d. hjá námsráðgjafa, kenn-
urum, forvarnafulltrúa, hjúkr-
unarfræðingum, o.fl.
3. Hefur unglingurinn öruggar og
þægilegar leiðir til að komast til og
frá skóla?
4. Mikilvægt er að gefa unglingum
rými til að þróa sitt félagslíf.
5. Hvetjið unglinginn til að taka
þátt í íþróttum og uppbyggilegum
tómstundum.
6. Hefur unglingurinn góða og
hljóðláta aðstöðu til heimanáms?
Markmiðið er að unglingurinn temji
sér góða námsvana upp á eigin
spýtur, en stundum þarf að hag-
ræða aðeins til að það náist.
7. Það þarf ekki að vera slæmt að
unglingur vinni fáeinar klukku-
stundir á viku með skólanum, en
það hefur sýnt sig að of mikil vinna
getur haft neikvæð áhrif á
námsárangurinn.
8. Gleymið ekki að hugsa einnig um
ykkur sjálf. Foreldrar eru helstu
fyrirmyndir barna sinna.
Er unglingurinn að byrja í framhaldsskóla?
Morgunblaðið/G.Rúnar
Í skólanum Rétt mataræði, regluleg hreyfing og nægilegur svefn eru öll lykilatriði á unglingsárunum. Þessir MR-
ingar sýna fimi þar sem þeir klifra í þar til gerðum grindum en það er þáttur í leikfimisiðkun nemenda skólans.
Héðinn Svarfdal Björnsson, verkefnis-
stjóri fræðslumála hjá Lýðheilsustöð
hollráð um heilsuna | lýðheilsustöð
Foreldrar geta nú látið bólusetjabörn sín gegn sýkingu sem veldurkröftugri niðurgangspest. Bólu-setningin er ekki hluti af almennri
heilsuvernd barna hér á landi en hægt er að
fá hana gegn lyfseðli frá lækni. Yfirlæknir á
sóttvarnasviði Landlæknisembættisins segir
afleiðingar sjúkdómsins ekki það alvarlegar
hér á landi að þörf sé á almennum bólusetn-
ingum vegna hans.
Lyfjafyrirtækið GlaxoSmithKline sendi
frá sér fréttatilkynningu í liðinni viku þar
sem sagt var frá nýju bóluefni á þess veg-
um, Rotarix, sem verndar ungbörn gegn
niðurgangspestum af völdum svokallaðra
rótaveira. Ekki er um hefðbundið stungulyf
að ræða heldur lyfsseðilsskylda mixtúru
sem tekin er inn, tvisvar sinnum með nokk-
urra vikna millibili.
Stöku innlagnir
Að sögn Þórólfs Guðnasonar, yfirlæknis á
sóttvarnasviði Landlæknisembættsins, veld-
ur rótaveira slæmum niðurgangi hjá ungum
börnum. „Krakkarnir verða dálítið veikir, fá
niðurgang, kasta upp og fá hita. Þessi sýk-
ing getur verið mjög alvarleg í löndum þar
sem heilbrigðiskerfið er ekki nógu gott og
næringarástand barnanna er slæmt. Talið
er að um hálf milljón einstaklinga í heim-
inum öllum látist af völdum rótaveirusýk-
ingar en þeir eru aðallega í Afríku og öðr-
um vanþróuðum löndum. Í Evrópu allri er
talað um 100 dauðsföll á ári út af þessari
veiru og í Bandaríkjunum í kringum 50
dauðsföll. Það eru þá aðallega einstaklingar
sem eru veikir fyrir eða búa við slæma heil-
brigðisþjónustu.“
Hann segir sýkinguna vissulega þekkta
hér á landi en hún sé ekki skæð. „Sam-
kvæmt reynslu okkar á Barnaspítala
Hringsins er þetta ekki alvarleg sýking hér
á Íslandi. Það helgast kannski af því að hér
er aðgengi að heilbrigðisþjónustunni mjög
gott svo það er brugðist mjög skjótt við.
Börnin geta orðið svolítið veik og stundum
þarf að leggja þau inn en við teljum ekki
brýnt að hefja almenna bólusetningu hér
gegn þessari veiru af þeim sökum. Það eru
ýmis önnur bóluefni sem jafnvel væri
brýnna að taka upp en þetta.“
Ekki tilkynningarskyldur sjúkdómur
Engar tölur eru til um það hversu margir
sýkjast árlega hérlendis af veirunni enda er
sjúkdómurinn ekki tilkynningar- eða skrán-
ingarskyldur. Margir sjúklinganna koma
heldur aldrei undir læknishendur heldur ná
sér af eigin rammleik. Í Bandaríkjunum eru
börn hins vegar almennt bólusett gegn
rótaveirum að sögn Þórólfs. „Árið 1998 var
sett bóluefni gegn rótaveirum á markaðinn í
Bandaríkjunum en þá komu í ljós ákveðnar
aukaverkanir. Það leiddi til þess að lyfið var
tekið af markaði. Eftir það hafa menn verið
svolítið hikandi að byrja með þetta efni aft-
ur.“ Hann bendir á að efnið sem um er að
ræða núna sé hins vegar nýtt af nálinni,
sem og annað bóluefni við sama sjúkdómi
frá lyfjafyrirtækinu Merck.
Aðspurður segir Þórólfur ekki ástæðu til
að hvetja til þess að ákveðnir einstaklingar
séu bólusettir gegn rótaveirum umfram
aðra að svo stöddu.
ben@mbl.is
Valkvætt bóluefni
gegn niðurgangs-
pest hjá börnum
Morgunblaðið/Halldór Kolbeins
Sýking Rótaveirur valda slæmri niðurgangspest hjá ungum börnum.
Foreldrar geta nú óskað eftir því að börn þeirra fái nýtt bóluefni
gegn niðurgangspest. Bergþóra Njála Guðmundsdóttir forvitn-
aðist um afstöðu Landlæknisembættisins til bólusetninganna.
„Þessi sýking getur verið
mjög alvarleg í löndum þar
sem heilbrigðiskerfið er
ekki nógu gott og næringar-
ástand barnanna er slæmt.“