Morgunblaðið - 02.10.2008, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 2. OKTÓBER 2008 7
viðskipti/athafnalíf
FRÉTTASKÝRING
Eftir Guðmund Sverri Þór
sverrirth@mbl.is
Öll stóru alþjóðlegu matsfyrirtækin
hafa lækkað lánshæfiseinkunnir ís-
lensku bankanna, auk íslenska rík-
isins og Íbúðalánasjóðs, í kjölfar yf-
irtöku ríkisins á Glitni. Þetta er gert
þrátt fyrir að talsmenn bankanna
segi engar líkur á því að þeir muni
þurfa að leita á náðir ríkisins og fátt
bendi til annars en að svo sé. Í raun
verður það þó að teljast fullkomlega
rökrétt að matsfyrirtækin grípi til
þessara aðgerða.
Erfiðleikar þeir sem Glitnir lenti í
eru öðru fremur til marks um
hversu ótryggt ástandið er á mörk-
uðum heimsins. Ekki er langt síðan
allt virtist í lukkunnar velstandi en
síðan lítur út fyrir að einn lánveit-
enda bankans hafa neitað að end-
urnýja lán og krafið bankann um að
greiða þann gjalddaga sem stóð fyr-
ir dyrum. Ástæðan er sögð sú að við-
komandi lánveitandi muni nýlega
hafa veitt Seðlabankanum lán og því
vildi hann ekki framlengja lán Glitn-
is. Þetta má túlka sem svo að lán-
veitandinn hafi ekki viljað leggja
meira fé inn í íslenskt hagkerfi.
Ástæðan þarf ekki að vera sú að lán-
veitandinn treysti ekki íslenska hag-
kerfinu eða að hann telji áhættu
meiri hér en annars staðar. Á tímum
sem þessum er eðlilegt að lánveit-
endur séu varari um sig en þegar
bjartsýnin er í hámarki eins og verið
hefur á undanförnum árum. Á tím-
um sem þessum er eðlilegt að lán-
veitendur séu áhættufælnari en ella
og því forðast þeir að leggja öll egg
sín í sömu körfu. Vissulega getur
lánveitandinn hafa óttast ásigkomu-
lag íslenska hagkerfisins en það er
alveg eins víst að hann hafi ekki vilj-
að setja fleiri egg í Íslandskörfuna.
Lausafé skiptir öllu
Aðalatriðið í þessu öllu saman er
hversu stutt er á milli þess að allt
virðist ganga vel og að allt sé á leið í
vaskinn. Bankar þurfa greiðan að-
gang að lánsfé til þess að fjármagna
rekstur sinn, því enda þótt eiginfjár-
hlutfall þeirra sé fullnægjandi geta
eignirnar verið illseljanlegar og erf-
itt að breyta þeim í lausafé með
skömmum fyrirvara. Á tímum sem
þessum er aðgangur að lánsfé allt
annað en greiður og þegar áætlanir
bresta, eins og virðist hafa gerst í
þessu tilviki, er ljóst að hlutirnir
breytast mjög hratt. Þetta er sú
staða sem Bear Stearns lenti í, sem
og Northern Rock og Swedbank í
Svíþjóð hefur verið að berjast við.
Matsfyrirtækin þurfa að taka tillit
til þessa og jafnframt að hafa í huga
að lánveitendur tengja íslensku
bankana alltaf saman, þótt ósjálfrátt
sé. Erfiðleikar eins íslensks banka
valda því að óvissan um stöðu hinna
bankanna eykst. Óvissa getur valdið
aukinni áhættufælni sem, ef allt fer
á versta veg, getur valdið svipaðri
stöðu og þeirri sem Glitnir lenti í
þótt líkurnar á því virðist engar.
Eins og áður segir hefur þessi fjár-
málakreppa kennt okkur að hlut-
irnir geta breyst mjög hratt. Í ljósi
þess og hinnar ómeðvituðu teng-
ingar fjárfesta á milli íslensku bank-
anna er ekki óeðlilegt að matsfyr-
irtækin skuli meta lán til íslensku
bankanna áhættumeiri en áður.
Aukin áhætta ríkisins
Hvað varðar lánshæfiseinkunn ís-
lenska ríkisins er jafn eðlilegt að hún
lækki. Ríkið hefur lagt út í mjög
stóra fjárfestingu og hafa ber í huga
að fyrir vikið hefur bolmagn þess til
þess að leggja út í fleiri fjárfestingar
af sama stærðarflokki eða jafnvel
stærri minnkað. Áhættan í hagkerf-
inu hefur því aukist og sérstaklega
þegar haft er í huga að ríkið mun án
efa þurfa að taka á sig frekari skuld-
bindingar vegna fjármögnunar
Glitnis í framtíðinni. Þetta end-
urspeglast einnig í einkunn Íbúða-
lánasjóðs sem fylgir einkunn ríkisins
eins og skugginn vegna hinnar
margumræddu óbeinu rík-
isábyrgðar.
Trúverðugleiki matsfyrirtækja
Auk þess sem rætt hefur verið hér
að framan verður að hafa í huga að
matsfyrirtækin berjast enn við að
trúverðugleiki þeirra rýrnaði um-
talsvert þegar í ljós kom að þau
höfðu stórlega vanmetið áhættu
skuldabréfavafninganna frægu. Í
ljósi þess taka þau mun minni
áhættu en áður og því skal engan
undra að þau lækki lánshæf-
iseinkunn íslenskra fjármálafyr-
irtækja. Sérstaklega þegar haft er í
huga að íslenska hagkerfið er talið
áhættusamt, hvort sem okkur líkar
betur eða verr.
Eðlilegt að einkunnirnar lækki
Á tímum sem þessum
er eðlilegt að lánveit-
endur séu varari um sig
og erfiðleikar eins ís-
lensks banka valda því
að óvissan um stöðu
hinna bankanna eykst.
Morgunblaðið/Kristinn
Yfirtaka Öll stóru alþjóðlegu matsfyrirtækin hafa lækkað lánshæfiseinkunnir íslensku bankanna, auk íslenska rík-
isins og Íbúðalánasjóðs, í kjölfar yfirtöku ríkisins á Glitni. Áhættan í hagkerfinu hefur aukist.
FRÉTTASKÝRING
Eftir Þorbjörn Þórðarson
thorbjorn@mbl.is
UM leið og órói myndaðist á mörk-
uðum í febrúar 2006 hurfu öll
skammtímamillibankalán sem ís-
lensku bankarnir höfðu. Þessi lán
skipta því engu máli lengur fyrir
fjármögnun íslensku bankanna,
segja sérfræðingar innan úr bönk-
unum sem Morgunblaðið ræddi við.
„Millibankamarkaður í Evrópu er
er ekki lengur fyrir hendi. Bankar
lána ekki hver öðrum,“ segir Þór-
ólfur Matthíasson, prófessor í hag-
fræði við Háskóla Íslands.
Lánalínur hverfa
Seinni hluta ársins 2006 og fyrri
hluta 2007 var lánalínunum skipt út.
Það sem er þýðingarmest fyrir fjár-
mögnun bankanna í dag, þ.e. Lands-
bankann og Kaupþing, er lausafjár-
staðan og erlend innlán í Bretlandi
og annars staðar í Evrópu.
Icesave-innlánsreikningur Lands-
bankans hefur notið vinsælda sem
þýðir að bankinn hefur haldið ágæt-
lega sjó og byggt upp lausa-
fjárstöðu, samkvæmt upplýsingum
frá bankanum. Innlánum hefur
einni fjölgað jafnt og þétt á Edge-
reikning Kaupþings. Þessir reikn-
ingar hafa í rauninni virkað sem
brynja fyrir bankana í þeim þreng-
ingum sem þeir glíma við núna.
„Við treystum á þann lausafjár-
forða sem við eigum og að það
myndist ekki órói í kringum fjár-
mögnun okkar erlendis, þar á meðal
að innlánsreikningarnir haldi velli,“
segir Yngvi Örn Kristinsson, fram-
kvæmdastjóri verðbréfasviðs
Landsbankans.
Bankar þurfa aðgang að lánsfé til
þess að fjármagna reksturinn. Dótt-
urfélög íslensku bankanna í Evrópu
hafa haft aðgang að lánsfé hjá
Seðlabanka Evrópu [SE] gegn veð-
um í fjármálaafurðum. Reglurnar
hjá SE fela það í sér að bankar
þurfa að hafa A eða betra í einkunn
hjá lánshæfismatsfyrirtækjum svo
bankinn veiti lán með veði í fjár-
málaafurð viðkomandi banka. Þegar
um margar lánshæfiseinkunnir er
að ræða ræðst það af meðaltali
þeirra.
Banki getur ekki farið inn í Seðla-
bankann gegnum dótturfélag sitt og
fengið þannig lán hjá SE tryggt
með veði í fjármálaafurð sem útgef-
in var af honum sjálfum. Ef það eru
20% eignatengsl á milli bankans og
dótturfélagsins þá gengur það ekki.
Það sem tíðkaðist var að dótt-
urfélög íslensku bankanna fengju
lán hjá SE gegn veðum í bréfum út-
gefnum af öðrum fjármálastofn-
unum, íslenskum sem erlendum.
Dótturfélög Glitnis gátu fengið lán
hjá SE gegn veðum í skuldabréfum
útgefnum af Kaupþingi, svo dæmi
sé tekið. Þessu var hætt núna í
ágúst, samkvæmt upplýsingum frá
bönkunum. Lækkun lánshæfismats
bankanna mun því ekki hafa nein
áhrif í grundvallaraatriðum. Hins
vegar ef þessi viðskipti við Seðla-
banka Evrópu hefðu verið fyrir
hendi núna hefði lækkun á lánshæf-
ismati haft veruleg áhrif á þau.
Íslensku bankarnir virðast reiða
sig á sölu eigna, erlend innlán og
eigið lausafé til þess að fjármagna
sig. Hljóðið úr bönkunum er að
Glitnir hafi líklega sofið á verðinum
þegar kom að erlendum innlánum
og farið of seint af stað með svokall-
aðan Save&Save-reikning sinn með-
an Kaupþing og Landsbankinn voru
báðir búnir að ganga frá slíkum
áætlunum nokkru áður og þar með
haft forskot til þess að tryggja sig
fyrir áföllum á markaði.
Glitnir fór líklega of seint af stað
með erlenda innlánsreikninga
Morgunblaðið/Kristinn
Glitnir Bankinn svaf hugsanlega á verðinum þegar kom að erlendum inn-
lánum og fór of seint af stað með erlenda Save&Save-reikninginn.
 Erlendu innlánin eru vörn fyrir bankana í þrengingum  Millibankalánin eru horfin öll með tölu
Í HNOTSKURN
»Öll stóru alþjóðlegu mats-fyrirtækin hafa lækkað
lánshæfiseinkunnir ríkissjóðs
og íslensku bankanna í kjölfar
væntanlegrar yfirtöku ríkisins
á Glitni.
» Í þau tuttugu ár semStandard & Poor’s hefur
reiknað út lánshæfi með þeirri
aðferð sem fyrirtækið notar
nú hefur einkunn íslenska rík-
isins ekki verið lægri.