Fréttablaðið - 14.07.2009, Blaðsíða 12

12 14. júlí 2009 ÞRIÐJUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRI: Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is
og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Jón Kaldal jk@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu
formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Stilling hf. • Sími 520 8000 • www.stilling.is • stilling@stilling.is
Bílavarahlutir
Engin ríkisstjórn í sögu lýð-veldisins hefur tekið við verra
búi úr höndum forvera sinna en
sú sem nú situr. Það er því eðli-
legt að stór hluti af verkefnum
hennar snúist um tiltekt og
hreingerningu á þeim sóðaskap
sem alltof lengi fékk að þrífast í
íslensku viðskiptalífi. Auðvitað
eru það góð tíðindi að ríkis stjórn-
in skuli hafa náð þeim árangri að
verðbólga og atvinnuleysi fara
nú hvorttveggja lækkandi. Það
þarf samt meira til en einungis
að reisa við samfélag sem var
komið á hliðina. Það þarf að leysa
úr milliríkjadeilum sem fram-
ferði útrásarvíkinga hefur orsak-
að og jafnframt koma lögum yfir
þá sem hafa farið langt fram
úr eðlilegu viðskiptasiðferði í
viðleitni sinni við að hámarka
skyndi gróðann. En það þarf einn-
ig að horfa fram á við og takast
á við grundvallarmeinsemdina.
Ein meginástæða þess að ríkis-
stjórnin á nú þann kost einan
að semja um lausn á deilunni
vegna Icesave-reikninganna er
að traust Íslendinga á alþjóðvett-
vangi er þorrið. Að ná samkomu-
lagi um Icesave er ein af forsend-
unum fyrir því að endurreisa það
traust en þær eru miklu fleiri.
Það þarf einnig að gera grund-
vallarbreytingar á íslensku við-
skiptalífi og jafnframt á íslensku
samfélagi. Enda þótt þjóðin vilji
helst ekki þurfa að bera ábyrgð
á skuldum óreiðumanna er það
staðreynd að allt sem þeir aðhöfð-
ust var gert í skjóli þjóðarviljans,
náið samstarf var á milli stjórn-
málamanna og viðskiptalífs við
framkvæmd útrásarinnar.
Ein af goðsögum frjáls-
hyggjunnar var sú að nauðsyn-
legt væri að einkavæða banka
svo að stjórnmálamenn væru
ekki að „vasast í bankastarf-
semi“. Reynslan sýnir að þetta
var bábilja. Tengsl einkavæddu
bankanna við stjórnmálamenn
voru mun meiri en ríkis bankanna
höfðu nokkurn tíma verið en
aðhaldið með bönkunum var hins
vegar mun minna. Bankastjórar
sem einkavæddu bankanna voru
meira eða minna aldir upp í ung-
liðahreyfingu Sjálfstæðisflokks-
ins og studdu auðvitað flokkinn
áfram með ráðum og dáð; 55
milljón króna styrkur Lands-
bankans til flokksins í árslok
2006 er einungis toppurinn á
ísjakanum þegar kemur að þeim
tengslum. Tengsl forsetaembætt-
isins við einkabankana voru einn-
ig mikil og náin, að minnsta kosti
ef marka má nýlega ævisögu for-
setans. Við þetta bættist að hinar
svo kölluðu „greiningardeildir
bankanna“ ráku markvissa
pólitíska áróðursstarfsemi til að
tryggja að hagstjórn á Íslandi
félli að hagsmunum þeirra og
hafa trúlega náð að framlengja
erlenda skuldasöfnun þeirra. Lík-
lega hafa íslenskir bankar aldrei
verið pólitískari en á undanförn-
um áratug þegar þeir áttu einmitt
að vera lausir undan óeðlilegum
ríkisafskiptum. Bankarnir voru
þar að auki kjarninn í hinu mikla
krosstengslaneti íslenskra fyrir-
tækja sem hrundi eins og spila-
borg síðastliðið haust. Grund-
vallaratriði íslenskra stjórnmála
næstu misserin er að búa svo
um hnútana að þessi saga geti
ekki endurtekið sig. En til þess
að þarf að breyta öllu umhverfi
viðskiptalífs á Íslandi í grund-
vallaratriðum. Ríkisstjórn fólks-
ins verður að koma í stað ríkis-
stjórna fyrirtækjanna.
Hrun frjálshyggjunnar á Íslandi
hefur haft þá aukaverkun að
það hriktir í öllu stoðkerfi sam-
félagsins og þar eru viðfangsefni
stjórnvalda mest og erfiðust. Í
hinum mikla uppgangi velti áranna
var hugmyndafræði einstaklings -
hyggjunnar svo alls ráðandi að
samfélagsleg verkefni voru sett
á hakann. Velferðarnetið er orðið
götóttara, menntakerfið er orðið
einhæfara; hið opinbera réð
ekki einu sinni við að reka góðar
almenningssamgöngur. Núna
þegar fjárhagsstaðan er erfið og
lítið svigrúm fyrir hendi virðist
nánast ókleift að ráða bug á þessu.
Það er þó engu að síður það sem
þarf að gera svo að þjóðin verði
ekki aftur jafn vanbúin undir
efnahagsleg harðindi. Þess vegna
er það ótæk lausn af hálfu ýmissa
sveitarfélaga að ráðast gegn
grunnstoðum almanna þjónustunn-
ar, minnka þjónustu grunn skólans
eða kollsigla almennings sam-
göngum eins og gert hefur verið
á höfuðborgarsvæðinu. Þannig
skapa þessi sveitarfélög einung-
is vandamál annars staðar, velta
vandanum á undan sér eða yfir
á einhvern annan. Sveitarfélögin
ættu frekar að fylgja því sem
ríkis stjórnin hefur boðað og skera
niður þar sem feitast er á stykk-
inu – lækka til dæmis laun þeirra
hæstlaunuðu. Framtíð Íslands
ræðst af því hvort okkur tekst að
sigla út úr kreppunni með óskerta
velferðarþjónustu, betri grunn-
þjónustu við almenning og öflugra
menntakerfi. Ef það tekst þá er
framtíðin björt en annars verður
Ísland eftirbátur annarra þjóða.
Endurreisn
UMRÆÐAN
Friðrik Rafnsson skrifar í tilefni af þjóð-
hátíðardegi Frakklands.
Hún er bæði römm og forn, vinataug-in sem tengir saman Íslendinga og
Frakka. Sagan segir að Sæmundur fróði
hafi numið þar í landi á sínum tíma. Hing-
að reru Íslandssjómenn frá Norður-Frakk-
landi öldum saman, sóttu auð í greipar
hafsins og hlýju í faðm íbúanna. Hingað
kom landkönnuðurinn og heimskautafarinn Jean-
Baptiste Charcot árum saman á fyrri hluta 20.
aldarinnar, til rannsókna og fyrirlestrahalds, og
alla síðustu öld var hvers kyns samstarf í miklum
blóma, einkum á sviði lista, menningar og vísinda.
Fjölmörg nýleg sannindamerki eru um það hve
mikið Frakkar leggja upp úr því að rækta vin-
áttuna við okkur Íslendinga. Þrjú dæmi frá und-
anförum árum mætti nefna. Í fyrsta lagi menn-
ingarhátíðina Pourquoi pas? þar sem Risessan
eftirminnilega og fjölmargir aðrir þarlendir
gestir sóttu okkur heim og sýndu okkur snilli
sína. Í öðru lagi skilvirka og vinsam-
lega heimsókn flugsveitar franska flug-
hersins í fyrrasumar sem sá um eftirlit í
lofthelgi okkar um skeið. Og í þriðja lagi
sýndu frönsk yfirvöld okkur afar mikinn
skilning þegar efnahagskreppan skall
á hér í haust og gerðu sitt til að greiða
götu okkar, en Frakkar voru þá í forystu
í ESB.
Með ráðningu Evu Joly erum við loks
farin að nýta okkur þessi vináttubönd við
Frakka betur, og þó fyrr hefði verið, en í
ljósi ýmissa fleiri mála (Íraksmálsins til dæmis)
væri okkur ef til vill hollara og heilladrýgra að
hlusta á, starfa meira með og læra af þessari
fornu og traustu vinaþjóð okkar. Rækta vináttuna
við þá, báðum þjóðum til hagsbóta. Þetta er verð-
ugt umhugsunarefni í dag, þegar nákvæmlega tvö
hundruð og tuttugu ár eru liðin frá því Frakkar
hristu af sér hlekki óréttlætis og kúgunar þáver-
andi þjóðskipulags. Gætum við ef til vill eitthvað
lært af því?
Höfundur er forseti Alliance française í Reykjavík.
Treystum vináttubönd við Frakka
Endurreisn Íslands
FRIÐRIK RAFNSSON
SVERRIR JAKOBSSON
Í DAG |
„Líklega hafa íslenskir bankar
aldrei verið pólitískari en á
undanförnum áratug þegar
þeir áttu einmitt að vera
lausir undan óeðlilegum ríkis-
afskiptum.“
N
ú herðir að á Íslandi. Á næstu misserum má búast
við margs konar erfiðleikum og mótlæti. Einu sinni
var talað um móðuharðindi af mannavöldum, og þau
orð geta átt við nú. Opinber fjármál eru eins og brim-
skafl. Atvinnuleysi er orðið verulegt og mun aukast.
Erfiðleikar margfaldast í atvinnulífinu. Háir vextir, gjaldmiðill,
gjaldeyrishöft og tafir við endurmótun bankanna gera illt verra.
Margar fjölskyldur standa frammi fyrir vaxandi erfiðleikum,
tekjumissi og óvissu um eignir sínar.
Við þessar aðstæður virðist langsótt að tala um þjóðarstolt,
þjóðarmetnað og þjóðlega samstöðu. Þó er það svo að einmitt
við þessar aðstæður þurfum við mest á þessu að halda. Einmitt
í þessum svifum getum við líka minnst þess að Íslendingar hafa
áður í sögunni horft fram í sorta - en haft sigur.
Við verðum að standa á rétti okkar. Þjóðin á réttmætar kröfur
á hendur þeim sem sannast á að hafi brotið lög. En skyndiréttvísi
og bráðahefndir ber að forðast. Og menn verða að greina á milli
sakar og mannlegra mistaka.
Þjóðin á líka hendur sínar að verja gegn erlendu ofurefli.
Umdeilanlegar ástæður valda því að íslenska þjóðin verður að
taka á sig drápsklyfjar skulda. Við getum valið að leggja alla
áherslu á sjálfsvorkunn og ásakanir. Þjóðin kemst samt ekki
undan miklum greiðslum. Við getum valið þann kost að útiloka
okkur frá samstarfi við nágrannaþjóðirnar. Við munum líka kom-
ast af á því einstigi. En þá þyngjast byrðarnar að mun. Þegar á
allt er litið vilja Íslendingar það ekki. Íslendingar vilja mannast
á heimsins hátt og taka þátt í sameiginlegri framtíð.
Mörg dæmi eru til um þjóðir sem lent hafa í sambærilegum
erfiðleikum og Íslendingar nú. Dæmi eru um þjóðir sem tókust á
við erfiðleikana af þjóðarstolti og þjóðlegum metnaði og mættu
heiminum sem heiðarlegir borgunarmenn. Þessar þjóðir bera
höfuðið hátt. Þær eru fyrirmyndir.
Til þess að komast í gegnum erfiðleikana verðum við að standa
vel saman. Menn verða að leggja áherslu á að hjálpast að. Nú
verður ekki hægt að heimta allt af ríkinu eða krefjast úrlausna
þaðan. Þeim mun meiri þörf er á samhjálp og þjóðlegri samstöðu.
Ekki verður séð hversu lengi þessir erfiðleikar standa. En engar
forsendur eru til að gera ráð fyrir fljótum bata því að flest bendir
til langvarandi erfiðleika í hagkerfum nágrannaþjóðanna. Þetta
él getur staðið um árabil. Þeim mun fremur þurfa Íslendingar þá
að taka þétt saman á verkefnunum.
Þjóðrækni, samvinna og kristni hafa ekki verið í tísku um langt
skeið. Þau gleymast í græðginni og efnishyggjunni. En í þeim
eru ómetanleg verðmæti. Þau eru bjarghringir. Með samhjálp,
samstöðu og þjóðarmetnaði má sigrast á mótlæti og erfiðleikum.
Einmitt núna er þörf á að brýna þessar hugsjónir fyrir Íslend-
ingum.
Það má sigrast á mótlæti og erfiðleikum:
Leiðin áfram
JÓN SIGURÐSSON SKRIFAR
Þjóðin á réttmætar kröfur á hendur þeim sem sann-
ast á að hafi brotið lög. En skyndiréttvísi og bráða-
hefndir ber að forðast.
Engar yfirlýsingar
Jóhanna Sigurðardóttir forsætis-
ráðherra sór af sér ásakanir vara-
formanns Sjálfstæðisflokksins á
Alþingi í gær um að hún hefði hótað
vinstri grænum stjórnarslitum ef þeir
myndu ekki samþykkja að senda
aðildarumsókn að Evrópusamband-
inu til Brussel. Sagði
hún að ef svo illa
færi að tillagan um
aðildarumsókn yrði
felld þyrftu stjórnar-
flokkarnir að ræða
málið sín á milli áður
en yfirlýsingar yrðu
gefnar um það
hvaða áhrif það
hefði á stjórnar-
samstarfið.
… eða jú annars
En þrátt fyrir yfirlýsinguna um að
engar yfirlýsingar yrðu gefnar, gat
Jóhanna ekki setið á sér og svar-
aði vangaveltunum strax sjálf með
þessari yfirlýsingu: „Við skulum
vona að atkvæðagreiðslan verði með
þeim hætti að þessi ríkisstjórn starfi
áfram.“ Öllu hraðar getur mönnum
ekki snúist hugur.
Kvartað yfir kvörtunum
Kortaþjónustan sagði frá því
í gær að hún hefði kvart-
að yfir Valitor, umboðs-
aðila Visa á Íslandi, til
Samkeppnis eftirlitsins.
Sagði í tilkynningu
Korta þjónustunnar
að Valitor beitti
bolabrögðum gegn öðrum aðilum á
markaði í því skyni að hindra sam-
keppni. Ekki stóð á svari frá Valitor,
sem vísaði ásökununum á bug en
lét þó vera að svara gagnrýninni efn-
islega. Þess í stað var sjónum beint
að kvartgirni Kortaþjónustunnar, sem
kvartað hefði yfir minnst tuttugu
fjármálafyrirtækjum á árinu. „Ekki er
hægt að útiloka að Kortaþjón-
ustan hafi kvartað undan fleiri
fyrirtækjum á árinu,“ segir í
yfirlýsingunni. Í ljósi atburða
liðinna mánaða og ára er gott
til þess að vita að fyrirtæki
séu orðin viljug að kvarta
hvert yfir öðru, jafnvel
þótt sum kvarti bara yfir
of miklum kvörtunum.
stigur@frettabladid.is