Neisti - 28.04.1975, Blaðsíða 7

af og þróun Sovetríkjanna
Og það var Stalín, sem sagði
24. ágúst 1939 : ,tÉg veit hve mjög
þýska þjóðin elskar foringja sinn
(sein Fúhrer). Fg legg til að við
skálum fyrir heilsu hans."
URKYNJUN EOA GAGNBYLTING ?
fimmta
grein
Hins vegar taldi Trotski og
vinstriandstaðan, að afstaða stalín-
ísku flokkanna 1 baráttunni gegn fas-
ismanum og seinni heimsstyrjöld-
inni hefði sýnt fram á, að ekki vseri
mögulegt að breyta þessum flokkum
f byltingarsinnaða átt. Á sama hátt
og heimsstyrjöldin fyrri sýndi fram
á endanlega úrkynjun umbótaflokka
r næstu grein verður fjallað um hugmyndir maóista varðandi þróun Sovét-
ríkjanna og verður það næstsíðasta greinin í þessum greinaflokki. f loka-
greininni verður siðan fjallað um vinstriandstöðuna í Sovétríkjunum í dag.
bja
2. Alþjóðasambandsins og fram á
nauðsyn þess að stofna hið 3. , sýndi
heimsstyrjöldin siðari fram á úr-
kynjun og stöðnun stalínísku flokk-
anna og nauðsyn þess að stofna
4. Alþjóðasambandið, en það er önn-
ur saga, sem ekki verður rakin hér
og nú.
Þegar hér var komið sögu töldu
ýmsir. straumar innan kommúnista-
hreyfijigarinnar 1 heiminum, að Sov-
étríkin væru orðin heimsvaldasinnuð
- í sömu merkingu og Lenín skil-
greindi það hugtak.
Gegn þessari skilgreiningu lagð-
ist Trotskí og allur þorri vinstriand-
stöðunnar. Vissulega var það rétt,
að skrifræðið hafði náð völdum inn-
an ríkisvaldsins. En skrifræðið er
ekki stétt og þó að skrifræðið geti
barist og berjist gegn hagsmunum
verkalýðsstéttarinnar, þá var ekk-
ert sem benti til að ný stétt hefði
tekið völdin í Sovétríkjunum.
Trotskí skilgreindi Sovétríkin
sem vanskapað verkalýðsríki,
verkalýðsrfki í þeirri merkingu, að
eignarrétti borgarastéttarinnar og
pólitískum völdum hefði verið
hnekkt; vansköpuðu í þeirri merk-
ingu að skrifræðið væri handhafi
hins pólitiska valds. Trotski undir-
strikaði, að samtimis þvi að bylt-
ingarsinnuðum marxistum bæri að
berjast fyrir pólitiskri byltingu 1
Sovétríkjunum, þar sem veldi skrif-
ræðisins væri hnekkt, þá bæri bylt-
ingarsinnuðum marxistum að verja
landvinninga byltingarinnar gagn-
vart heimsvaldasinnuðum ríkjum
vesturheims.
Listin er (ekki) þorskur
Tillaga um umrædugrundvöll
„Skáldið svífur yfir flokkadráttunum" - teikning eftir George Grosz.
Sósíalfsk menningarfylking
r Þjóðviljanum 16. mars segir
Árni Bergmann frá nýjum samtökum í
Danmörku, Sósialísku menningarfylk-
ingunni, og vitnar 1 starfsáætlun sam-
takanna:
,,Hið innra umræðustarf 1 Sósial-
ískri menningarfylkingu á að stuðla
að þróun grunneininga (starfshópa) á
vinnustöðum og 1 stofnunum. Starf
samtakanna út á við á þegar frá byrj-
un að miðast við að láta slxka hópa
þróast. Þessir hópar eiga ekki aðeins
að bjóða upp á annað kerfi til menning-
ardreifingar en menn eiga nú kost á,
enda þótt þvi hlutverki gegni þeir
einnig. Þeir eiga fyrst og fremst að
vera vettvangur fyrir eigið menningar'
frumkvæði á sósfaliskum grundvelli. "
Menningarneysla
Nýju orði hefur skotið upp á himin-
inn: menningarneysla. Mörgum róttæk-
um menntamanninum þykir menningar-
neysla (eða etv. öllu frekar listneysla)
alþýðumannsins ekki næg, allur hans
timi fari í að veiða og umskapa þorsk,
menningar neyti hann aðeins með glápi
á amerískar sjónvarpsmyndir.
f þessu er vissulega mikið til og
rétt að gaumgæfa það. En hitt er
verra, að með öllu þessu tali um
menningarneyslu hafa hinir róttæku
menningarpostular lagt blessun sma
á skiptingu milli sköpunar og neyslu
menningar. Það sem þeir leggja á-
herslu á er að menningarframleiðend-
ur eða listamenn nái til menningarneyh-
enda, tilhneiging virðist vera til að
leggja að jöfnu menningu og menningar-
skipti annars vegar og vörur og vöru-
skipti hins vegar.
Listamenn: framleiáslustétt
Margir listamenn leggja mikið upp
úr því að þeir séu viðurkenndir sem
starfstétt og settir við hlið verka-
manna, iðnaðarmanna osfrv. Rithöfund-
ar hafa heyrst kalla sig ritverkamenn
og þykir hinu æðsta marki náð með
stofnun stéttarfélags rithöfunda. T
þessu felst enn viðurkenning á að
listsköpun skuli hlíta sömu lögmálum
og vöruframleiðsla.
Þessi afstaða er mjög eðlileg 1 kapi-
talisku þjóðfélagi og 1 rauninni ekki
annað en viðurkenning á þeirri stöðu
sem framleiðslukerfið hefur sett lista-
menn 1.
Uppruni listarinnar
f bók sinni Um listþörfina segir
Ernst Fischer:,,Maðurinn tileinkar
sér gæði náttúrunnar með þvf að
breyta þeim. Vinnan er umformun,
umbreyting náttúrugæðanna. Draum-
urinn um töfravald mannsins yfir nátt-
úrunni, draumurinn um að kynngi-
magna hlutina, breyta ásýnd þeirra,
er svörun fmyndunaraflsins við þvi
sem áþreifanlega gerist 1 vinnunni.
Frá þvf fyrsta var maðurinn galdra-
maður. "
Galdurinn, að ná valdi yfir hlutum,
beita þeim sem tækjum við að um-
skapa náttúruna, skapa, túlka. Smið-
urinn er f senn galdramaður og lista-
maður. En með þróun framleiðsluafl—
anna, tilkomu vöruskipta og stetta-
samfélags fer þetta hvert f sfna átt.
Þó var Michelangelo f lok miðalda
hvort tveggja í senn byggingarmeist-
ari og myndhöggvari, askasmiðurinn
íslenski jafnframt útskurðarmeistari.
List og kapítalismi
„Alveg sér á parti er aðstaða lista-
mannsins f kapítalfsku þjóðfélagi.
Mfdas breytti öllu f gull, kapitalism-
inn breytti öllu f vöru. Með dæma-
lausri aukningu framleiðslu og fram-
leiðni, með sprengikynjaðri þenslu
nýrra afstæðna út yfir öll svæði jarð-
arinnar og öll svið mannlegrar tilveru,
hefur kapítalisminn þurrkað út gömlu
afstæðurnar, leyst þær upp í ský af
iðandi mólekúlum, rofið allt beint
samband milli framleiðanda og neyt-
anda og fleygt afurðunum út á nafn-
lausan markað þar sem allt verður
að söluvöru. Áður vann handverks-
maðurinn eftir pöntun fyrir tiltekinn
aðila. Vöruframleiðandi hins kapítal-
íska heims vinnur fyrir óþekktan kaup-
anda, framleiðsla hans lendir í
straumkasti samkeppninnar, sem þeyt-
ir henni eitthvað út f buskann. Þessi
yfirgripsmikla vöruframleiðsla, auk»-
in verkagreining, sérhæfing allrar
vinnu og framandleiki efnahagsaflanna
slftur sundur öll bein og náin tengsl
mannlegra samskipta, firrir mann-
inn þjóðfélagsveruleikanum Og mann-
eskjunni í sjálfum sér. f þeirri ver-
öld verður listaverkið ifka vara, lista-
maðurinn vöruframleiðandi. Gamli
vinnuveitandinn breytist smám saman
f þokukenndan frjálsan markað, sam-
safn nafnlausra neytenda, svokallað
„públikum". Listaverkið verðu æ háð-
ara lögmálum samkeppninnar. "
(Ernst Fischer: Um listþörfina)
Maóurinrv skapara
Maðurinn varð maður um leið og
hann tók sér verkfæri - um leið og
hann tók að umskapa náttúruna. Sköp-
unin er manninum nauðsynleg. En
með iðnvæðingu og verkaskiptingu -
aðskilnaði listar og vöruframleiðslu -
fæst sffellt minni sköpunargleði úr
vinnunni. Að skrúfa skrúfu við færi-
band færir verkamanninum f verk-
smiðju auðhringsins harla litla sköp-
unargleði. Þörf verkamannsins fyrir
listsköpun - ekki bara listneyslu - er
þvf aldrei meiri en nú á hástigi kapf-
talismans.
En tæknivætt þjóðfélag kapftalism-
ans gerir almenna listsköpun hvort
tveggja f senn kleifa og ókleifa: tækni-
væðingin gefur manninum tækifæri til
ríkulegra tómstunda, en kapítalisminn
þröngvar listinni inn f verkaskiptingu
vöruframleiðslunnar.
Krafa um frekari umrœður
Eins og fyrr er sagt leitast lista-
menn við að fá viðurkenningu sem
starfstétt, þe. formlega viðurkenn-
ingu á þvf sem þegar hefur verið
neytt upp á þá. Þessi viðleitni er
fyllilega réttmæt við núverandi að-
stæður og nauðsynleg. Listamaður-
inn verður vitaskuld að miða við þá
stöðu sem framleiðslukerfið hefur
sett hann í og heyja lífsbaráttu sfna
samkvæmt þvf.
En um leið verður að hyggja að
sérstöðu listarinnar. Hún er ekki
sama og þorskur sem étinn er,
hún er ekki framleidd til viðhalds lff-
veru eða vinnuafli heldur til viðhalds
manninum sem manni. Um leið og
listamaðurinn, sem aðrir, þarf pen-
inga fyrir mat og klæðum,hafa allir
menn þörf fyrir list, ekki aðeins sem
neysluvarning heldur sem eigin
sköpun.
f ljósi þess sem hér hefur verið
sagt má sjá hversu skammt baráttan
fyrir aukinni menningarneyslu nær.
f stað hennar verðum við að fara að
dæmi sósfalfsku menningarfylkingar-
innar dönsku - ef marka má orðin
sem vitnað var til f byrjun - og hefja
baráttu fyrir þvf að sköpunarþörfin
verði uppfyllt, byltingarsinnaða bar-
áttu,þvf hún verður ekki til lykta leidd
innan hins kapftalfska hagkerfis.
eó.