Neisti - 30.01.1979, Side 2

1. tbl. Neista 1979, bls. 2
Ríkisstjórnarflokkarnir hafa nú lagt
fram tiliögur sínar um efnahagsstefnu
til lengri tíma. Alþ.fl. var fyrstur og
lagði fram hugmyndir sínar í frum-
varpsformi skömmu fyrir jól. Þegartil-
lögur Framsóknarfl. sáu dagsins ljós,
sást að þeir voru í meginatriðum
sammála Alþ.fl. Nú er svo komið að
efnahagsstefna, sem Alþ.fl. „stal“ frá
Sjálfstæðisfl. er orðin sameign þessara
þriggja flokka og væntanleg ríkis-
stjórnarstefna vinstri stjórnar.
Tillögur Abl. hafa vissa sérstöðu.
Þeir leggja höfuðáhersluna á aukna
framleiðslu og hagræðingu innan ein-
stakra fyrirtækja og „áætlanagerð", en
segja lítið um fjármagnsmarkaðinn,
hina mikilvægu „áætlanamiðstöð“
auðvaldskerfisins. Sé litið á reynslu
undanfarinna vikna virðist andstaða
Abl. gegn hærri vöxtum'vera meiri í
orði en á borði. Hver hefði trúað því
fyrir fáum mánuðum að útgerðarmenn
og frystihúsaeigendur stæðu í dag og
mótmæltu vaxtahækkun Svavars Gests-
sonar og Jóhannesar Nordal? Afnám
víxla og aukning vaxtaaukalána til
einstaklinga hefur ekki valdið sams
konar mótmælum, en stefnir í sömu
átt.
Tillögur Abl. eru að einu leyti frá-
brugðnar tillögum Alþ.fl. og Fram-
sóknarfl. í afgerandi máli. Það er
ekkert um kjaraskerðingar 1. mars í
tillögum Abl. (Aftur á móti er í tillög-
um Abl. lagt til að tengja visitölu launa
við viðskiptakjör - sjá grein í þessu
blaði.) Lúðvík Jósepsson hefur lýst því
yfir að slíkt komi ekki til greina af hálfu
Abl. Til að svo verði, verður verkalýðs-
hreyfingin að gefa út ákveðna yfirlýs-
ingu þar sem öllum kjaraskerðingar-
hugmyndum er mótmælt á skýlausan
hátt. Það er kominn tími til að verka-
lýðshreyfingin hætti að vera einungis
þolandi þeirrar ríkisstjórnar sem
forysta hennar kom á fót og reyni að
hafa áhrif á gerðir stjórnarinnar með
markvissum aðgerðum.
Við munum án efa fjalla að
einhveiju leyti um hugmyndir Abl. og
Framsóknarfl. sérstaklega í síðari tölu-
blöðum Neista. í þessari grein munum
við eingöngu fjalla um frumvarp
Alþ.fl. og þá fyrst og fremst þau
ákvæði, sem eru nú orðin sameiginleg
stefna flestra atvinnurekenda og flokk-
anna á Alþingi. Þetta eru ákvæði, sem
væntanlega verða framkvæmd að ein-
hverju leyti á þessu ári. Lausnarorðin
eru: sparnaður í rekstri og fjárfest-
ingum hins opinbera, fjárfestinga-
stjórn og virkari hagstjórn, sveigjan-
legra lánakerfi, sem láni út fjármagn
gegn jákvæðum raunvöxtum og skipu-
leg stéttasamvinna.
Vandamál auðvaldsins
Á undanförnum árum hefur ís-
lenskri borgarastétt orðið það ljóst að
hún verður að grípa til ráðstafana til að
sporna gegn þeirri geysilegu sóun, sem
felst í þeirri offjárfestingu, sem í dag er
metin á tugi milljarða. Annað stórt
vandamál er, að sparifé í bönkum og
öðrum lánastofnunum hefur dregist
saman um þriðjung miðað við þjóðar-
framleiðslu, frá því sem var árið 1970.
Þetta hlutfall er nú margfalt lægra en í
nálægum löndum og veldur sífelldum
lánsfjárskorti. Þessi skortur á lánsfé er
síðan leystur með verðbólguskapandi
peningaprentun. Það er þetta vanda-
mál sem liggur að baki kröfunnar um
jákvæða raunvexti. Það eru ekki
áhyggjur af sparifégamla fólksins, eða
verðbólgugróða braskaranna, sem
valda áhuganum á jákvæðum raun-
vöxtum. Þótt þessi atriði hafi verið
óvenju áberandi undanfarin 6 ár, þá
hefur verðbólgugróðinn verið mikil-
vægur þáttur í efnahagslífinu um
áratuga skeið. Það er aftur á móti
orðið nauðsyn fyrir auðvaldið að
hækka raunvexti til að auka sparifé í
bönkunum og þar með getu þeirra til
að sjá atvinnurekendum fyrir lánsfé.
Þótt atvinnurekendur séu nær
sammála um þessi vandamál og margir
geri sér grein fyrir því hvað sé heildar-
hagsmunum þeirra fyrir bestu, þá
koma ráðstafanir gegn vandamálun-
um misjafnlega við pyngjur þeirra.
Eins og alkunna er, þá er hugsun þeirra
rígbundin við budduna - ekki hvaða
buddu sem er, heldur þeirra eigin
buddu. Þeir geta orðið sammála um að
offjárfesting sé í sjávarútvegi (t.d. á
ársfundum LfÚ), en útgerðarmaður
sem þarf á nýjum bát að halda getur
ómögulega séð að þessi bátur feli í sér
offjárfestingu. Sama gildir um skipa-
smíðastöðina sem vantar verkefni.
Atvinnurekendur eru sammála um að
auka þurfi framboð á lánsfé til fyrir-
tækjanna. Iðnrekendur, verslunar-
eigendur og eigendur þjónustufyrir-
tækja, sem treysta því að þeir geti velt
vaxtahækkuninni út í verðlagið, eru
opinberlega fylgjandi vaxtahækkun.
Útgerðarmenn og eigendur fiskvinnslu-
stöðva eru aftur á móti hræddir um að
þeir þurfi sjálfir að bera einhvern hluta
af vaxtahækkuninni og hika þess

vegna. Það eru þessar innri andstæður
borgarastéttarinnar, sem takmarka
allar tilraunir til hagstjórnar í auð-
valdsþjóðfélaginu. Jafnvel í þeim til-
fellum þar sem vandamálin eru
augljós, hafa lausnimar alltaf mis-
munandi afleiðingar fyrir einstaka at-
vinnurekendur. Framkvæmd ákveð-
inna lausna á vandamálum auðvalds-
skipulagsins í heild byggist þannig á
því að þeir sem hagnast á breytingunni
séu efnahagslega og pólitískt öflugri en
þeir sem tapa á henni. Annars verður
vandamálið óleyst hversu hróplegt sem
það kann að vera.
Um eitt atriði geta þó pyngjur hinna
einstöku atvinnurekenda orðið sam-
mála: Það verður að lækka launin og
auka gróðann. Það er þetta verkefni,
sem þeir hafa lagt höfuðáherslu á und-
anfarin ár.
Kjarasáttmálinn
í frumvarpi Alþ.fl. eru ákvæði um
að laun hækki ekki meir en 5% 1. mars
og síðan um 4% á þriggja mánaða
fresti. Þetta þýðir að laun eiga að
hækka um 18% á þessu ári. í athuga-
semdum með frumvarpinu kemur í ljós
að þar er gert ráð fyrir því að verðbólg-
an verði um 30% á árinu. Frumvarpið
gerir þannig ráð fyrir því að kaupmátt-
ur launa verði lækkaður um 9% á þessu
ári, til viðbótar við það sem þegar er
komið. (Miðað við samningana frá
1977 yrði kjaraskerðingin meiri því
verðbótaaukinn hverfur.) Reyndar er
rætt um að „sérstakur kaupauki á
lægstu laun“ verði ákveðinn ef vísi-
talan hækkar um meir en þessi 5%
(síðar 4%), en það er ekkert sagt um
það hvers eðlis þessi „sérstaki kaup-
auki“ eigi að vera.
Þessi kauplækkunartillaga erhöfuð-
atriðið í þeim kjarasáttmála sem fjallað
er um í frumvarpinu. Af öðrum atrið-
um þessa margrómaða sáttmála er
einungis rætt um að koma eigi á fót
„kerfisbundnu samstarfi ríkisvalds og
aðila vinnumarkaðarins." Fyrirmynd-
in að því stofnanabundna stéttasam-
vinnufyrirkomulagi sem Alþ.fl. vill
koma á er sænska fyrirkomulagið á
þessum málum.
Það vekur kannski furðu einhverra
að ekkert er minnst á vísitölumálin í
sambandi við kjarasáttmálann. Sú
staðreynd sýnir að tillögunum um
þjóðhagsvísitölu var einungis ætlað að
vera leið til að framkvæma kjaraskerð-
ingu. Það sem segir um kjarasáttmál-
ann í frumvarpi Alþ.fl. sannar þaðsem
við höfum áður bent á hér í Neista, að
þessi s.k. sáttmáli er ekkert annað en
aðferð stéttasamvinnu-forystu til að
lækka launin. Þetta er stefna sem
breski Verkamannaflokkurinn hefur
beitt sér fyrir undanfarin 4 ár. Einmitt
þessa dagana eru verkamenn í breska
Verkamannaflokknum að svara þess-
um sáttmála Callaghans og forystu
verkalýðssamba,ndsins á viðeigandi
hátt.
Fjárfestingastjórn
íslenskir auðherrar eru eftirbátar
flestra stéttarbræðra sinna í öðrum
löndum varðandi hagstjórn og „áætl-
anagerð". Flestar ríkisstjórnir í auð-
valdsheiminum hafa að undanförnu
þreifað fyrir sér á bessari braut með
misgóðum árangri. I sumum auðvalds-
ríkjum, t.d. Frakklandi og Hollandi,
hafa tilraunir í þessa átt staðið í meir en
áratug. Þessi þróun sýnir þá þörf sem
er fyrir raunverulega áætlanagerð í
nútíma efnahagslífi. Allar þessar
tilraunir auðvaldsríkjanna hafa rekið
sig á að áætlanagerð er ósamræman-
leg því sjálfsforræði sem einstaka fyrir-
tæki hafa í auðvaldsþjóðfélaginu.
Ríkisvaldið getur sett fram misjafnlega
góðar spár um þróun efnahagsmál-
anna, sem fyrirtækin taka mið af, ef
þau álíta það þjóna sínum hagsmun-
um. Ríkisvaldið getur einnig ákveðið
styrki og aðra aðstoð við fýrirtæki til
að beina þróuninni í ákveðna átt. En
árangur þessarar viðleitni er undir því
kominn að markmið „áætlananna"
samsvari gróðahagsmunum atvinnu-
rekenda. Ef tímabundnar verðsveiflur,
eða önnur atriði gera ákveðna þætti
„áætlunar" óarðbæra, út frá sjónar-
hóli hins einstaka atvinnurekenda, þá
er „áætlunin" áhrifalaus.
Þótt einstaka atriði í frumvarpi
Alþ.fl. (t.d. ákvæði um aukningu
peningamagns um 24% á ári og fastan
ramma um erlendar lántökur. M.a.
Seðlabankinn, en þaðan eru flestar
grundvallarhugmyndirnar í frumvarp-
inu komnar, sá ástæðu til að benda á
að lögfesting þessara atriða væri út í
hött) séu þess eðlis, að halda mætti að
þingmenn flokksins hafi fengið glýju í
augun varðandi möguleika á stjórn
efnahagslífsins og ætli að framkvæma
,,áætlanirnar“ hvað sem sveiflur mark-
aðarins tauta og raula, þá bendirfrum-
varpið í heild til þess að tiltölulega
skammt eigi að ganga í þessum efnum.
Slík túlkun samsvarar betur því sem
vitað er um hugmyndir þessara manna,
sem eflaust trúa sjálfir á jafnaðar-
mennsku markaðarins!
Tillögur um breytingar sem fram
koma í frumvarpinu eru í meginatrið-
um tvenns konar: í fyrsta lagi á að auka
gerð „áætlana" um fjárfestingar og
fjármögnun þeirra. í frumvarpinu er
reyndar rætt um að „beina fjárfesting-
unni í framleiðniaukandi aðgerðir í at-
vinnulífi landsmanna“, en ekkert er
sagt um það hvernig á að gera þetta.
í öðru lagi á að gera miklar breyt-
ingar á fjármagnskerfinu, með því að
afnema allar sjálfvirkar reglur um út-
lán og framlög úr ríkissjóði; samræma
lánskjör og hækka vexti, þannig að
raunvextir verði jákf æðir á árinu 1980.
Útlán eiga að ákvarðast af arðsemi
þess sem lánað er til.
Við höfum ekki möguleika á því að
fjalla hér um hugmyndir frumvarpsins
í smáatriðum. Við bendum því aðeins á
mikilvægustu annmarkana:
í fyrsta lagi er erfitt að ímynda sér,
að hægt sé að stjórna því hversu mikil
fjárfestingin verður, nema mjög tak-
markað.
Stærsti hluti fjárfestingarinnar er
í dag fjármagnaður með afskriftum
fyrirtækjanna og gróða þeirra. Yfir
þessu fjármagni ráða atvinnurekendur
einir og ráðstafa því eftir því hvað er
arðvænlegast hverju sinni. Það má
reyndar gera ráð fyrir því að hægt sé að
hafa áhrif á ýmsar stærri fjárfestingar
(húsnæði, skip) með stjórnun á
lánakerfinu, en það er aðeins lítill hluti
af heildarfjárfestingunni og sennilega
ekki sá sem skiptir mestu varðandi
offjárfestinguna, (nema í útgerð).
Það er einnig hægt að benda á að sú
launalækkun sem Alþ.fl. vill fram-
kvæma mun auka þetta fjármagn, sem
atvinnurekendur geta ráðstafað að
eigin geðþótta. Það er ekki trúlegt að
meir en smábrot þessa fjármagns leiti
inn í bankakerfið á næstunni sem
sparifé. Stærsti hluti þess fer í einka-
neyslu atvinnurekenda og fjárfest-
ingar.
í öðru lagi eru arðsemis'sjónarmið
varðandi útlán engin trygging fyrir því,
að það fjármagn sem lánastofnanirnar
ráða yfir fari þangað sem hagkvæmast
er að nota það. Það er vitað, að ýmiss
iðnaður, þjónustustarfsemi og verslun
sem njóta forréttinda (vegna verndar
eða góðrar markaðsaðstöðu) gefa af
sér mikinn arð, án þess að starfsemi
þeirra sé sérstaklega hagkvæm eða
nytsöm. Það sem gefur góðan arð í
dag, út frá sjónarhóli einstakra at-
vinnurekenda, getur verið offjárfesting
á morgun o.s.frv. Einkum í sjávarút-
veginum er það augljóst að einungis
bein stjórnun á fjárfestingunum getur
hindrað offjárfestingu. Arðsemissjón-
armið varðandi fjárfestingar í sjávarút-
vegi er vísasta leiðin til að útrýma fiski-
stofnunum.
f þriðja lagi höfum við þau atriði
sem ákvarðast m.a. af smæð íslenska
markaðarins. Við þessar aðstæður
hefur frjálst spil ópersónulegra mark-
Frh. bls. 11
Efnahagsmálafrumvarp
Alþýðuflokksins
,/U
Georg Grosz: Friður milli launavinnu og auðmagns