Fálkinn - 24.02.1934, Síða 4

JON THORODDSEN
Sunnudags hugleiðing.
Guðs lög.
II. \lós. 20: 3—7.
Þú skalt ekki liafa aðra Guði
en ínig. . . . Þú skalt ekki
leggja nafn Drottíns, Guðs
þíns, við hjegóma. . . .
IJað er ekki fvr en í annari
Mósebókinni, 20. kap,, að bú
rekur ])ig á „tíu boðorð Guðs“.
Það er þó goM að vita bvar þau
standa.
Kn eru Guðs li'xj enn i gildi?
Og eru ])að nokkur gerseniis-lög7
Líttu á stjörnurnar. Uin þús-
undir ára bafa þær gengið liik-
laust og ákveðið eftir síinun liig-
uni. Aldrei nenia þær staðar á
braut sinni, og aldrei rekast
þær hver á aðra. Þær hlíta þeim
lögum, er Guð setti þeiin. Er
nokkuð þar við að athuga?
Líttu tii fuglanna. Altaf finna
])eir beinu leiðina til hinna heitu
landa. llundnið inílna fljúga
þeir og skeikar aldrei, og á
vorin koma þeir aftur og hreiðra
sig i saina rúnninuni. Guð setti
þeiin þeirra lög, og þeir hlýða
jieini. Er það þeiin ekki gott?
En mennirnir'! Þeír fengu
einnig sín lög, leiðarvísi sam-
viskunnar, en fóru allir vill-
ir vega!
Þá skrásetti Guð lög sín
greinilega lianda þeim, ritaði
þau á steintöflur, boðorðin tíu,
en þeir hlýddu þeim ekki.
Þá sendi bann Son sinn og
luinn lijelt lögin. Og nú blæs
Guð sínum Heilaga Anda í hjörtu
harnanna sinna og' ritar lioðorð-
in á hugar-spjaíd þeirra. Þau
elska Jesúm og vilja fegin
breyta eftir vilja Föður lians.
Sói kærleikans varpar geislum
á hjörtu Jieirra. Og tíu af þess-
um geislum eru: hin tíu boðorð.
Gilda þau fyrir þig?
Þykir þjer vænt um þau?
Olf. Ric. Á. Jóh.
Son minn,
Gleym eigi kenning minni,
og lijarta |)ilt varðveiti boð-
orð mín,
því að langa lífdaga og l'arsæl ár
og velgengni munu þau veita
þjer
i ríkum mæli.
Kærleiki og trúfesti mun aldrei
yfirgefa þig.
Bind þau um háls þjer,
rita þau á spjald hjarta þíns.
Þá munt ])ú ávinna ])jer hylli
og fögur hyggindi,
bæði í augum Guðs og manna.
Treystu Drotni af öllu hjarta,
en reíddu þig ekki á eigið
hýggjuvit. . . .
Son minn, varðveit ])ú orð mín
og geym þú hjá þjer boðorð
mín.
Vax-ðveit |)ú boðorð mín, og ])á
munt þú lifa
og áminning mína eins og
sjáaldur auga þíns.
Bind þau á fingur þína,
skrifa þau á spjöld hjarta þíns
Orðskv. 3: 1 ö; 7: 1 3.
„Maður og kona“, liin merki-
lega og stórskemtilega skáld-
saga J.óns Ihoroddsen, hefir nú
um bríð verið sýnd Reykvík-
ingum í leikritsformi við geysi-
lega mikla aðsókn, svo að fá
leikrit eða engin hafa fengið
bollari viðtökur. Þegar þetta er
ritað, hefir það verið sýnt 22
sinnum i röð fyrir fullu liúsi
og enn er enginn þurður á að-
sókninni. Sýnir þetta best hinar
miklu vinsældir sogunnar, og
verður ekki annað sagt en það
sje vel l'arið, að sögur Jóns
Tlioroddsens sjeu lesnar af ung-
um og gömlum, svo íslenskar
eru þær að öllum anda og gerð.
Bendir þetta og á, að reyfara-
lestnr og því um líkt sje ekki
bið eina, sem unga ílókið vill
lesa sjer til skemtunar, eins og
oft liefir klingt við, beldur grípi
])að einnig, og jafnvel fremur,
fegins bendi þær íslenskar sög-
ur, sem fyrir eru og eru við
þess bæfi, bafa eilthvað skemli-
legt upp á að bjóða, opna ein-
hver ný útsýn og ný viðhorf.
Það er skortnrinn á góðum og
skemtilegum islenskum skáld-
sögum, sem framar öllu öðru
rekur fólk til þess að fullnægja
lestrarþörf sinni með lestri úl-
lendra miðlungsbóka. Vinsældir
binna bestu íslensku skáldsagna
eru ljós vottur um þetla. „Pilt-
nr og stúlka“ hefir komið út í
I útgáfum og „Maður og kona“
í 3 útgáfum, svo að nefndar sjeu
aðéins sögur Jóns Thoroddsens.
Ættu menn ekki að gleyma
þessu, er um hinn margumtal-
aða, útlenda reyfaralestur er að
ræða, er beri vott um lágt
þroskastig. Hið innlenda er of
íaskrúðugt, úrvalið of lítið.
Lesendum „Fálkans“ er ])að
vafalaust kærkomið að fá að
vita eitthvað nánara um Jón
Thöroddsen, þennan vinsæla rit-
böfund og réttnefnda föður ís-
lenskrar skáldsagnagerðar, og
skal ])ví skýra bér frá æviatrið—
um lians í stnttu máli.
Jón var fæddur á Reykhólum
5. okt. 1810, og voru l'oreldrar
bans Þórður Þóroddsson beykir
á Reykbólum og kona hans Þór-
ey Gunnlaugsdóttir prests á Haf-
steinsstöðum Magnússonar. Á.
unga aldri dvaldist hann 4 vetur
bjá sira Sigurði Jónsyni á
Ral'nseyri, föður Jóns forseta,
og veturinn áður en liann fór
í Bessastaðaskóla var lxann á
beimili hins ágæta fræðimanns
Sveinbjarnar Egilssonar á Ey-
vindarstöðum á Álftanesi. Hjá
þessum mönum hefir liann ef-
laust orðið fyrir þjóðlegum á-
lirifum og átt við góðan bóka-
kost að búa. Úr Bessastaðaskóla
útskrifaðist liann 1840 og fór
árið eftir til Danmerkur og tók
að lesa lögfræði. Lauk liann þó
eigi prófi í það sinn, en gekk
í herþjónustu lijá Dönurn í
Sljesvíkur stríðinu 1848 um vor-
ið, en fekk lausn úr þjónustunni
um haustið. Veturinn eftir,
1848—49, samdi hann í Kaup-
mannahöfn skáldsöguna „Pilt
og stúlku“ og kom hún út árið
1850, og kostaði liann útgáfuna
sjálfur. Er útkoma þeirrar sögu
merkisatburður, því að með
henni liefst íslensk skáldsagna-
gerð nútímans. Sama árið kom
Jón Thoroddsen beim til íslands
og var þá settur sýslumaður í
B arðas tr a n da rsýs 1 u. Árið 1853
fór hann aftur utan til þess að
ljúka prófi í lögum og lauk
hann því snemma árs 1854 með
góðum vitnisburði. Meðan bann
var sýslumaður í Barðastranda-
sýslu bjó hann í Haga á Barða-
strönd. Árið 1861 var honunx
veitt Borgarf jarðarsýsla, og
flutti hann sig þangað árið eftir
og bjó að Leirá og ])ar andaðist
liann 8. maí 1868.
Söguna „Mann og konu“
samdi Jón á síðustu árum sín-
um á Leirá og fekk því miður
ekki lokið við liana eins og
kunnugt er. Drög lxafði hann þó
gerl, er sýna, hvernig bann
Iiafði lnigsað sjer sögulokin.
Efni sögunnar er ekki stórfelt, en
það er fjölskxúðugt og ramin-
islenskt. Fyrirmyndir persóna
sinna sækir Íiann stundunx beint
í dagiega lífið, fer skáldiegum
liöndum um menn og konur,
senx lxann þekti og leiðir þær
Iram á sjónarsvið sögunnar.
Heíir frú Theodóra Thoroddsen
rilað skemtilega og l'róðlega
grein um þetta í Skírni 1919,
l>ar stm bún segir frá fyrir-
mynd böfundarins a'ð Bjarna á
Leili, Einari nokknrum Sigurðs-
svni, sem í flestu var likur þvi
sem Bjarna er lýst. Var hánn
mathákur niikill, trúgjarn og
ýkinn. Koma suinar af sögum
þeim, sem um Einar gengu, ht-
ið breyttar í „Manni og konu“
og beimfærðar upp á Bjarna.
Sömuleiðis hefir skáldið baft á-
kveðnar fyrirmyndix að sira
Sigvalda og Hjálniari tudda og
svo mun einnig vera um þau
Hlíðarhjón, Sigurð og Þórdísi,
og sennilega ennþá fleiri. Þjóð-
arháttum og bögum fólks lýsir
bann afburðavel, og eru margar
af þeinx lýsingum lians stórlega
fróðlegar. Verður því sagan að
mörgu leyti almenn þjóðlífslýs-
ing á því tímahili, sem sagan er
látin gei’ast og fram á daga höf-
undarins. En það sem gerir
liana svo skemtilega, sem raun
er á, er bin niLkla fyndni liöf-
undar og opið auga lians fyrir
liinu skoplega í fari manna.
Þarf ekki að minna á fleiri
dæmi þess en Grím meðlxjálpara
og Hjáhnar tudda. En þó að
fyndnin og skopið setji mikinn
svip á sögur Jóns, þá er gam-
anið venjulega græskulaust og
góðlátlegt, og sanxúð höfundar-
ins á hinn hóginn með þeim,
sem bágt eiga eða einstæðingar
eru í lífinu svo rik, að enginn
getur kornizt bjá því að veita
því eftirtekl. I ,„Manni og
konu“ er það Þórdís lnisfreyja
í Illið, sem lúlkar best skoðanir
böfundarins sjálfs á ]>essu efni
í viðtali sínu við Sigurð bónda
sinn nm Sigrúnu litlu, seixi eng-
an átli að iiema miskunn góðra
manna. Mun sú skoðun, sem
þar kemur fram í uppeldi
þeirra, sem fátækir voru og ein-
stæðir, frexnur bafa verið fágæt
á þeinx tímum og ber niannin-
um Jóni Thoroddsen fagurt
vitni.
Enn er ótalið eitt, sem ekki
verður gengið fram. bjá, þegar
lalað er um skáldsögur Jóns
Tboroddsens og það er 'inálið á
sögunum bans. Það .ei’ óvenju-
lega kjarnmikið og lireint og
sver sig mjög í ætt við málið á
Islendingasögunum. Ekki er áð
efa það, að mál sitt hefir hof-
nndur sótt til alþýðu manna að