Fálkinn - 15.08.1941, Síða 4

4
F A L K I N
VÍSUNDARNIR
voru eftiriektar-
verðasta spendýr
Norður-Ameriku
á þeim tíma er
INDÍÁN ARNIR
« •
JjLDUM saman voru Indíán-
arnir drotnar hinna vííi-
lendu flæina NorÖur-Ameriku
og það voru einkum visundarn-
ir, sem þeir drotnuðu yfir. Uessi
villinaut (Bison americanus)
hjeldu sig á preriunum í hóp-
um, sem stundum töldu liundr-
uð þúsunda. Indíanar liöfðu
nautin sjer til matar en drápu
þau þó ekki í stórum slíl enda
höí'ðu þeir ekki nema örvar og
boga að hana þeim með. Stofn-
inn hjelst óskertur í þeirra tíð
enda var af miklu að laka, því
að vísundarnir skiftu miijónum.
Nú eru Indíánar horfnir að
kalla í Ameríku nema i út-
skæklabygðunum, sem þeir hafa
fengið að Iialda í friði og vís-
undarnir eru að mestu leyti líka
liorfnir. Hinar stóru hjarðir villi-
vísundanna sjást eklfi framar.
En það geymist sægur af þjóð-
sögum um æfintýri hinna fyrstu
hvitu landnema og karáttu
þeirra við visundana og Indíán-
ana. Ameríkumenn kalla- vis-
undinn buffalo, en það er vill-
andi, J)ví að hufflarnir (Rubal-
us) eru önnur dýrategund, sem
ekki er til í Ameríku. En nafn-
inu vei’ður ekki breytt og eng-
inn mundi skilja ef farið væri
að lala um Bison-Bill, þegar átt
er við vísundabanann fræga
William Floody ofursta, sem
orðið liefir þjóðhetja í Ameríku
undir nafninu Buffalo-Bill.
Vísundurinn er stórt og klunna-
legl dýr og verður all að þrír
metrar á lengd og tveir metrar
á hæð á Iiéi'ðakambinn. Háls-
inn er stutlur og digur og búk-
urinn loðinn mjög að framan,
aftur á hóga. Hornin eru stutt.
Aður en hvítir menjn komu vest-
ur voru vísundar um alla Norð-
ux’-Ameriku, austan frá Atlants-
hafi. suður að Missisipjji og
Mexicoflóa og norður að Þræla-
vatni í Canada, en sjerstaklega
var mikið af þeim á preríunum.
En þegar hvítir menn og byssur
þeirra komu til sögunnar fór
vísundunum þegar að fækka.
Kringum 1840 hafði vei-ið dx’ep-
ið svo mikið af þeim, að þeir
voru orðnir sjaldgæfir neína um
miðbilc álfunnar. Þegar Kyrra-
liafsbrautin var lögð skiftusl
slóðir þæi’, sem vísundarnir
höfðu haldið sig á í tvent og nú
jykust vísundaveiðarnar um all-
byggðu landið
einir. — — —
an helming. Talið var að um
fjórar miljónir væru sunuan
hrautarinnar og hálfönnur fyrir
norðan. Um 1880 var syðri
hjörðin að kalla gjöreydd og
þremur árum síðar málti segja
sömu söguna af norðurhjörð-
inni. Að eyðingin gékk svona
fljótt stafaði einkum af því, að
það var afarauðvell að ná lil
dýranna: þau lijeldu sig i hóp-
uin og flýðu ekki þó skotið væri
á liópinn en þjöppuðu sjei- sam-
an, líkt og sauðnautin gera í
Grænlandi. Það er sagt að sami
maður hafi skotið um hundrað
dýr á einum klukkutímá. Mjög
sjaldan rjeðust þau á menn,
jafnvel þó að þau væri reitt til
reiði. í fyrstu voru vísundarnir
ekki mannafælnir, þeir lijeldu
sig alveg upp að járnbráutinni
og farþegarnir höfðu það stund-
uin sjer til skemtunar að skjóta
á Jiá út um klefagluggana. Víða
á sljellunum má enn sjá hauga
af vísundabeinum, er bera
menningu hvítra manna leiðin-
legt vitni. Loks voru ekki eftir
nema smáhópar af visundiiniun
og stjórnin gerði elcki néinar
friðunarráðstafanir fyr en Jiað
var orðið of seint. En þó tókst
að forða Jiessum skepnum frá
algerðri upprætingu. í Yellow-
stonegarðinum mikla eru smá-
Iiópar af vísundum og sömuleið-
is í Texas og ýmsum útkjálka-
sveitum. í Ganada hafa þeir
verið friðaðir og eru þar til
stærri liópar af þeim en nokk-
ursstaðar í Bandarikjunum.
Vísundaket var uppáhalds-
matur Indíánanna. Þegar naut-
ið hafði verið flegið var ketið
Kraflur og styrkur
sóljmrkað, síðan var Jiað brytj-
að smátt og liell yfir Jiað
hræddri feiti sem berjasafa hafði
verið blandað saman við. Stofkn
aði þetta og varð liart og Indí-
ánar kölluðu Jiað pemmican,
•sem í rauninni Jiýðir kef. Orðið
ei nú notað vfir ýmiskonar
kæfutegundir, sem heimskaula-
farar nota í nesti. Þetta vís-
undaket var aðalfæða Indíán-
anna og sömuleiðis hvítra manna
framan af, Jiað var þægilegl í
flutningum og gat geymst ó-
skemt árum saman í hvaða
veðri sem var. Það var talið
að eitl pund af ekta pemmican
liefði sama næringargildi og
eru einkenni visundimna.
fjögíir pund af venjulegu keti.
En Indiánarnir fengu ekki að-
eins fqeði lieldur lílca klæði af
vísundinum, og vísundaluiðir
voru fyrsta verslunarvara liinna
livítu landnema og drýgsta tekju
lind. Eftir skinnafjöldanum sem
á markaðinn kom má ælla, að
Jirjár miljónir vísunda luifi ver-
ið drepnar á ári á árunum 1860
—80. Þá loks tók stjórnin i
laumana og siðan liefir vísund-
um fjölgað. Það er að vísu ekki
um neinar miljónalijarðir að
ræða framar, en Jiegar talning
fór fram fyrir 15 árum töldust
dýrin vera 11.389. Síðan hefir
þeim l'jölgað að mun og nú er
leyfl að lóga gömlum dýrum.
Þessar vísundahjarðir liafa
verið sellar á afskekta slaði,
eins og Indíánarnir, og eru þeir
friðaðir og afgirtir. svo að segja
má að vísundarnir lifi nú livergi
frjálsir og viltir lengur nenia
við Þrælavatn í Canada. En
það fer vel um Jiá - betur en
nokkurntiina áður.
Þessi saga er sögð til Jiess,
að visundarnir komust hjá al-
gerðri tortimingu: Við Colum-
hiafljót lifði Indíánabálkur, svo-
nefndir „flathausar“ og einn
maðurinn í hópnum, ,sem Coyot
hjet, var mikið gefinn fyrir að
fara einförum og flakka dögum
saman burt frá fólki sínu, Jjó