Fálkinn - 27.02.1942, Síða 3

F Á L K 1 iN iN
3
VIKUBLAÐ MEÐ MYNDUM.
Ritstjóri: Skúli Skúlason.
Framkv.stjóri: Svavar Iljaltested
Skrifstofa:
Bankastr. 3, Reykjavík. Sími 2210
Opin virka daga kl. 10-12 og 1-0.
Blaðið kemur út hvern föstudag.
Allar áskriftir greiðist fyrirfram.
Auglýsingaverð: 30 aura millim.
HERBERTSprenl.
Skraddaraþankar.
Við eruni skrítnir menn. Nýlega
heyrði jeg á mál manns, sem yar
að tala' um stríðið, eins og ntörg-
um er títt, en engum láandi. Og
hann var að tala um innrásarhætl-
una, ]tessi maöur, — segja frá lot't-
bardaga á Selvogsbanka og daglegti
árásununi á Færeyjar og' sagðist
haí'a beinar sannanir fyrir ]jví, að
Þjóðverjar kæmu núna einhvern
daginn og heltu sprengjum yfir
Reykjavík. Fyrst og fremst ikveikju-
sprengjum, því að Þjóðverjar vissu,
að lijer væri mikið af timhurhúsum
og það væri ódýrast að „sviða bæ-
inn af“, sem hann kallaði.
Þessi maður er liúseigandi á
fallegt hús i Vesturbænum og á
þar heima. Daginn eftir að hann
veitti nijer og öðrum þessa fræðslu,
varð mjer gengið framlijá húsinu
hans. Þar stóðu nokkrir hlikkdunk-
ar og sandpoltar við dyrnar og voru
dunkarnir orðnir ryðbrendir af
langri útiveru en pokarnir eins og
klessa, af langvarandi rigningu.
„Jæja, lionum var þá ekki meiri
alyara en þetta“, liugsaði jeg og
mintist mannsins, sem liafði allar
sinar loftvarnir i kjaftinum. Þvi
að það vantaði svo sem ekki, að
hann talaði drjúgt um að maður
ljyrfti að verjast hættunni. Síðan
hefi jeg sjeð blikkdunkana viðar,
en það er ekkert tiltökumál, því
að jeg liefi ekki lieyrt eigendur
jjeirra lala um eða halda því
fram, að loftárás væri yfirvofandi.
Loftvarnanefnd hefir lengi núna
undanfarið verið að starfa að sín-
um hlutverkum, en það gengur tregt
að fá fólk til þess að gegna. Það
er að visu farið að fara í byrgin,
þegar merki eru gefin. En það er
svo ótal margt annað, sem það
þarf að athuga, t. d. að koma sand-
inum sínum á háaloftið — og ryðja
ruslinu þaðan — í stað þess að
prjedika loftárásir á strætum og
gatnamótum.
Um Jjessar mundir birtast í dag-
blöðunum ýms góð ráð og bend-
ingar til fólks um ýmsar varúðar-
ráðstafanir, sem við þarf að liafa.
Att þetta þarf að fesla sjer í niinni,
og framkvæma það sem ráðlagt er.
Heilræðin eru bygð á reynslu ann-
ara og af henni ciga allir að læra.
bæði þeir, sem ekki óttast loftárásir
— en umfram ait þeir vísu menn,
sem vita að árásjn kemur!
(V/V^OV/V
50 ára hjúskaparafmæli áttu 10. jan. s.l. hjónin Guðný Jó-
hannsdóttir og Magnús Jóhannsson frá Svefneyjum, nú til
heimilis að Svarfhóli í Stafholtstungum.
Sitt af hverju
Sænskt hugvit og
einltaleyfi.
Einkaleyfaskrifstofan sænska átti
50 ára afmæli nýlega og i tilefni
al' því efndi hún til sýningar, Jjar
sem gaf að líta ýmsar sænskar upp-
götvanir eldri og yngri. Það er al-
kunna, að Svíar eru miklir hug-
vitsmenn og fjöldi sænskra upp-
götvana snertir mjög daglegt líf allra
menningarþjóða og eru m. a. mikið
notaðar á íslandi. Rifjast þetta úpp
við það sem fer hjer á eftir um
þessa sýningu.
Við inngöngudyr sýningarinnar
var inynd af Edison, en á uppgötv-
unum hans hafa verið tekin fleiri
einkaleyfi en nokkurs annars manns
i veröldinni. En sá Svíi, sem flest
einkaleyfi eru kend við, er Gustav
de Laval (dáinn 1913). Kunnustu
uppgötvanir hans eru skilvindan,
mjaltavjelin og gufutúrbinan, en
þessi tæki eru notuð um allan
heim. Þarna sjest hið fyrsta tal-
símaáhald L. M. Ericson, og sömu-
leiðis yngri áhöld, sem gerðu það
kleift að tala i síma langleiðir, eins
og t. d. milli Stockholm og París.
Áhöld Ericson-fjelagsins eru notuð
um allan heim. Fyrsti logsuðulamp-
inn var smíðaður af Svíanum Ny-
berg 1882 og var sýndur þarna,
sömuleiðis skrúflykillinn og pípu-
töngin, sem hvorttveggja eru notuð
um allan heim. Þessi þarfatól voru
fyrst smiðuð fyrir 50 árum af
sænskum járnsmið sem lifir enn og
heitir J. P. Johansson, sem hafði
leiðst gömlu óstillanlegu skrúflykl-
arnir. Áður en „Johansson með
töngina" smiðaði piputöngina urðu
menn að nota tíu mismunandi verk-
færi, er þeir settu saman pípur, t. d.
fyrir vatn og gas. — Prímusinn,
sem er til á flestum heimilum hjer
á landi og kunnur um allan heim,
er uppgötvun tveggja sænskra vjel-
smiða, sem hjetu Lindkvist og
Svenson. Hefir primusinn rutt sjer
rúms í öllum löndum veraldár. Á
sýningunni var m. a. prímus sá,
sem Andrée hafði með sjer í norð-
urflug sitt. Var hægt að nota hann,
er hann fanst aftur, eftir að hafa
legið 30 ár í ísnum norður á Hvít-
ey. —
Aga-ljósið, sem nú er notað i hina
sjálfvirku vita um allan heim og
hefir m. a. verið tekið upp i flest-
um eða ölluin vitum lijer á landi,
er uppfinning sænska verkfræð-
ingsins Dalén, bæði eldsneytið sjálft
og tjóstækin með hinum sjálfvirka
frá Svíþjóð.
útbúnaði. DaJén misti sjónina við
efnafræðilegar tilraunir fyrir mörg-
um árum, en starfaði áfram að
nýjum uppgötvunum eigi að síður
og ein þeirra er Aga-eldavjelin, sem
er sparneytnasta eldavjel í lieimi.
Hai'a ýmsir kynst henni hjer á landi.
— Á raffræðasviðinu kveður einna
mest að uppgötvunum eftir Jonas
VVenström. Eitt mesta raftækjafirma
Svía, Asca í Vesterás (sem m. a.
lagði mest af rafmagnsvjelum itl
Sogsvirkjunarinnar) var uppruna-
lega stofnað um uppgötvanir þessa
manns. — Þá má nefna SKF-kúlu-
legurnar, sem eru frægar um allan
heim. Hefir þessi uppgötvun aukið
orkuframleiðslu vjela langsamlega
meira en nokkur uppgötvun önn-
ur, með því að draga úr núnings-
mótstöðunni.
Fyrstu kæliskápar og kæliáhöld,
sem náðu almennri útbreiðslu voru
fundin upp af Svíunum Platen og
Munters. Á þeim uppgötvunum
byggist framleiðsla Electrolux-kæli-
skápsins, en liann er notaður —
undir ýmsum nöfnum um allan
heim. Svíinn Oscar Kjellberg gerði
fyrstur tæki til þess að logsjóða
málma með rafmagni. Þá hafa Sví-
ar staðið framarlega i smiði reikn-
ingsvjela. Svíi var jjað og, sem fann
aðferð til þess að framleiða trjá-
mauk (rellulose) með svonefndri
sulfít-aðferð, en lnin er einn hyrn-
ingarsteinninn undir liinni miklu
trjákvoðuframleiðslu og pappírs-
gerð Norðurlandaríkjanna þriggja.
Margt fleira mætti telja, en lijer
skal staðar numið. Þess má geta að
lokum, að síðan einkaleyfaskrif-
stofa Svía var stofnuð, liefir hún
veitt 103.000 einkaleyfi. Á fyrstu
tíu árum hennar, 1890—1900, voru
einkaleyfin um 000—700 á ári, en
hefir fjölgað svo, að á árunum 1936
1940 var sótt um 32.000 ley|i,
en 54 af hverjum 100 voru veitt.
Skipafloti Svia.
í hagfræðilegu yfirliti, sem sænska
verslunarmálastjórnin hefir látið
gera nýlega, er ýmsan fróðleik að
finna um viðgang kaupskipaflotans
i Svíþjóð. Ilann náði hámarki árið
1931 og var þá 1.790.000 brúttó-
tonn, en minkaði þá að mun og fór
svo vaxandi aftur og var orðinn
1.600.000 tonn árið 1938. Siðan 1929
hefir mótorskipum farið mjög fjölg-
andi og námu jiau 40.5% af flotan-
um árið 1938. Um 27% af skipun-
um voru bygð á siðustu tiu árum.
Um 98% af öllu vörumagninu er
ílutt til Svíþjóðar og frá sjóleiðis
og um helmingurinn með sænsk-
um skipum. Viðgang siglinganna
má nokkuð marka af upphæðum
þeim, sem sænsku skipin hafa „siglt
inn“ frá ári til árs. Árið 1929 var
þessi upphæð 324 miljón krónur,
en hrapaði í kreppuárinu 1932 nið-
ur í 250 miljónir, smáhækkaði svo
upp i 358 miljónir 1937 og var
336 miljónir árið 1938.
Árið 1937 telst svo til að fje það,
sem bundið var í sænsku eimskipa-
fjelögunum liafi verið um 450 milj.
krónur, en 475 miljónir árið 1933.
En bókfært verð flotans var 270
miljónir árið 1937.
Mjög er það misjafnt hvernig sigl-
ingarnar hafa borgað sig á um-
ræddu tímabili, 1929—38. Árið 1933
var tap á þeim, 1936 meðalár en
1937 gróðaár. Hagur sænskra skipa-
fjelaga er talinn góður og skuldir
þeirra nema minna en helmingi af
stofnfje þeirra.
Sænsku járnbrautirnar.
í Svíþjóð eins og viðar hefir hin
stóraukna notkun bifreiða haft þau
áhrif, að nýjar járnbrautir eru ekki
lagðar, en samgöngum á minnihátt-
ar leiðum haldið uppi með bifreið-
um. Járnbrautir Svía voru orðnar
16,886 kílómetrar árið 1938, en
höfðu stytst um 130 km. til ársins
1940. Af þeim eru um 9.700 km.
ríkiseign og á liær brautir koma um
75% af flutningunum.
Svíar eru sem óðast að rafvirkja
brautirnar og hafa byrjað á aðal-
leiðunum. Ganga nú rafknúnir vagn-
ai á 3.800 km. af brautum rílcisins,
en einmitt þessi hluti hefir meiri
hluta flutninganna. — Rikisbraut-
irnar halda sjálfar uppi bifreiða-
ferðum á nálægt 20.000 kílómetra
löngum áætlunarleiðum.
Skipa- og manntjón Svia.
Árið 1940 mistu Svíar 59 kaup-
för, samtals 154.00 tonn, og sjö
fiskiskip. Fórust alls 480 manns við
þessi sjótjón. En frá byrjun ófrið-
arins til miðs nóvembers síðastlið-
ins liafa Svíar mist 107 kaupskip,
samtals 280.000 tonn, en auk þess
liafa nálægt 25 skip verið tekin af
þeim með skipatökudómi.
Nærfelt öll sænsk skip hafa nú
innanborðs björgunarföt handa allri
skipshöfninni. Eru þau úr gúmmí
og þannig gerð að maður getur
flotið í jjeim dögum saman, vöknar
ekki og heldur á sjer hita. Er þella
sænsk uppgötvun, og hefir bjargað
mörgum mannslífum. — Svíinn E.
Siward hefir smiðað nýja gerð af
vjelknúnum björgunarbát, sem ekki
getur sokkið. Siward smíðaði björg-
unarbáta í Ameríku í síðustu styrj-
öld, en hefir nú endurbætt sínar
gömlu gerðir. Sænska ríkið hefir
sett strangar reglur um björgunar-
tæki á skipum, en fjöldi útgerðar-
fjelaga liefir þó miklu fullkomnari
útbúnað en krafist er.
Léttari steinsteypa.
Rannsóknarstofur Skánska Cement
A/B hafa fundið upp nýja tegund
af sementi, sem er 20—25% ljettari
en eldri tegundir en með sama styrk-
leika. Steypa úr þessu sementi ein-
angrar lika betur en önnur steypa.
Hefir jietta sement verið notað til
húsagerðar i Svíþjóð og gefist svo
vel, að talið er víst að jiað verði
eftirsótt um allan heim, þegar ó-
friðnum lýkur og samgöngur hefj-
ast aftur. Fjórar verksmiðjur eru
nú í Sviþjóð og ein í Finnlandi,
sem framleiða þetta sement, en það
er kallað „Siporex". Hefir einka-
Frli. á bls. 1'<.