Fálkinn - 12.07.1946, Page 4

4
F Á L K I N N
í kafbátahernaði
AÐ var einu sinni seni oíl-
ar, skömmu eftir sliifis-
lokin að kafbáturinn „L'tsira1'
var að lóna fyrir utnn Jíei'gen.
Á sömu slóðum voru einnig
þýskir kafbátar, og nokkrar
bandainannaflugvélar, seni voru
á eftirlitsflugi, béldu að ,.Ut-
sira“ væri þýskur og fóru að
gera árásir á bann.
Hver sprengjan eftir aðra
féll kringum „Utsira“. Foring-
inn fyrirskipaði „crash dive“
— að fara í kaf á augnablikinu
og kafbáturinn renndi ofan i
djúpið með svo miklum balla
að hætta var að, þvi að ýms
mælitækin höfðu skemmst við
sprengingarnar. Og svo hafði
komist leki að loftleiðslunum,
neistar flugu frá rafmangsvél-
unum og' vísarnir á niælunum
hreyfðust ekki.
í öllu þessu argafasi heyrðisl
einhver segja þyrrkingslega:
„Hvað er þetta, vita þeir ekki
að það er fóllc um horð hérna“.
Allir gleymdu hve ástandið
var alvarlegt og fóru að hlæja.
Og allt fór vel. En svona at-
vik gerðust oft um borð i kaf-
bátunum.
-----— Norsku kafbátarnir,
sem liöfðu bækistöð í Bretlandi
söktu alls 56.000 smálestum af
óvinaskipum, eða tólf skipum
—ýmist þýskum eða á valdi
Þjóðverja. Auk jiessa sökktu
þeir þýskum kafbáti og tveim-
ur þýskum herskipum, samtals
4.500 smálestum. og sennilega
tveim kafbátum að auk.
Þessar aðgerðir ollu því, að
norsku kafbátarnir voru taldir
meðal þeirra fremstu i deild-
inni, sem þeir voru í, en það
var „9th Submarine Flotilla“,
sem var skipuð af kafbátum
frá fimm þjóðum. Það var kaf-
bátastjórn breska flotamála-
ráðuneytisins, sem skipaði fyr-
ir verkum og gerði áætlanir.
En stjórnendur kafbátanna
framkvæmdu.
Það hefði mátt búast við
ýmsum árekstrum í flotadeild,
sem skipuð var jafnmörgum
þjóðum. En hlutverk hverrar
þjóðar um sig var svo greini-
lega afmarkað, að lítil hætta
var á að ein gripi inn á verk-
svið annarar, og varð því starf-
ið til fyrirmyndar um alþjóð-
lega samvinnu. Og til þess að
halda við kynnum þeim, sem
efnt var til á stríðsárunum,
var stofnað félag, sem heitir
„The 9th Submarine Flotilla
Association“.
Flotadeild þessi hafði bæki-
slöð sína í Dundee á Skotlandi
gráum skotskum verksmiðju-
bæ. Fyrir handan fjörðinn og'
hina stæðilegu Tav-brú liggur
Woodheaven, ljómandi falleg-
ur smábær, þar sem norsk Cata-
lina-flugdeild hafði aðsetur.
Nordahl Grieg kallaði þann bæ
sitt annað heimili. Bærinn var
alger andstæða Dundee með
alla reykliáfana.
Eini norski kafbáturinn, sem
komst frá Noregi eftir innrás-
ina var B í. Framan af stríð-
inu i Noregi var bann luktur
inni í firði nálægt Vardö, og
áhöfnin taldi sig þessvegna
knúða lil að sökkva lionum.
Hann lá um stund á marar-
botni, en svo náðu Bretar og
Norðmenn honum upp í sam-
einingu.
Þegar B 1 kom til Bretlands
fór fram gagngerð viðgerð á
lionum. Síðan var hann settur
í æfingadeild, þar sem kafbát-
arnir æfðu sig á að sökkva
gömlum kafbátum. Þetta kann
að bafa þótt létt verk og löð-
urmannlegt fyrir áhafnirnar,
en það var öðru nær. Þær átlu
bókstaflega aldrei frí, og þetta
slarf þótti hundleiðinlegt. Eng-
inn um borð sá nokkurn árang-
ur af starfi sínu, og það likaði
mönnum ekki.
í byrjun ársins 1942 tók
norska herstjórnin við alveg
nýjum kafbát, sem var skírður
„Uredd“. Áhöfnin á þessum
kafbáti var aðallega menn, sem
höfðu komið með B 1 frá Nor-
egi, og hinn nýi foringi, Rolf
Rören liðsforingi, hafði verið
næstráðandi á B 1. Síðar varð
liann hæstráðandi á B 1 og þjálf-
aði skipshöfnina, sem fór á
„Uredd“.
Skömmu eftir fyrstu ferð
„Uredds“ kom ég þar um borð
og liitti Rören, sem sýndi mér
kafbátinn liátt og lágt og sýndi
mér stjórntæki þessa skips og
hvernig þau verkuðu. Hann var
kafbátsmaður af lífi og sál.
„Uredd“ fór sex herferðir til
Noregsstranda. í einni þeirra
sökkti liann þýsku kaupfari,
3.500 smálesta, rétt fyrir norð-
an Bergen. Síðar sökkti hann
þýska birgðaskipinu fyrir kaf-
báta. En úr sjöundu ferð sinni
kom „Uredd“ aldrei aftur.
Sú ferð var farin til Bodö.
Ekki hafa fengist áreiðanlegar
fréttir um hvar kafbáturinn
fórst, en eftir ferðaskipuninni,
sem hann fékk inó ætla, að
liann hafi farist á duflagirðingu
meðfram ströndinni skammt
frá Bodö. Á kafbátnum voru
40—50 menn, og fórust þeir
allir.
Gudmund Tangen, einn af
hásetunum á „Uredd‘ getur
þakkað það veikindum, að hann
er lifandi í dag. í sjöttu ferð-
inni fékk Iiann máttleysi í
augnalokið, svo að hann gat
ekki haldið auganu opnu, og
þegar skipið kom lil Dundee
sendi læknirinn liann í land,
og „Uredd“ fór í lokaferð sína
án lians.
Með „Uredd“ fóru 75% af
þeim Norðmönnum í Énglandi,
kunnu til kafbátasiglinga, og
varð slysið til þess að liættuleg
kyrrstaða varð um sinn í ]iví,
að Norðmenn eignuðust fleiri
kafbáta. En þó fengu þeir einn
bát von bráðar. Hann var skírð-
ur „Ula“ og komst undir norskt
flagg í marslok 1943. Var Há-
kon konungur viðstaddur við
þá athöfn.
„Ula“ varð mesta happaskip.
Stjórnaði honurn í fyrstu Sahrs
kapteinn, sem nú er yfirforingi
norsku kafbátanna. Undir lians
stjórn fór „Ula“ margar djarf-
legar ferðir til Noregsstranda
og sökkti ýmsum þýskum kaup-
förum. Hann yppti öxlum þeg-
ar ég spurði hann bvorl nokk-
ur ein af þessum ferðum væri
honum sérstaklega rik í minni.
En ef hann ætti að segja frá
nokkrum sérstökum atburði þá
var það úr fyrstu ferðinni, í
febrúar 1944. Honum sagðist
þannig frá:
„Við lágum skammt fyrir
norðan vitann á Lista þegar þýsk
skipalest kom siglandi. Þetta
voru átta vöruskip og fylgdu
þeim átta herskip og tólf flug-
vélar. Þetta var uni hábjartan
dag og við lágum alveg upp
við fjörugrjótið og stóðum því
vel að vígi til atlögu, því að
Þjóðverjarnir höfðu látið fylgd-
arslcipin vera á undan og fyrir
utan vöruskipin. En ef að við
sæjumsl þá var hinsvegar hæg-
ur vandi að loka okkur inni.
Við skutum fyrst 6000 smálesta
vöruskip; skömmu síðar sökkl-
um við öðru af sömu stærð.
Þjóðverjarnir héldu að tundur-
skeytin hefðu komið utan af
bafi og sökktu miklu af djúp-
sprengjum þar, en við lágum
kyrrir og í mestu makindum
þar sem við liöfðum verið þeg-
ar við skutum, og horfðum á
hvernig Þjóðverjarnir drápu
fisk og krabba með sprengjun-
um sinum.“
Sahrs kapteinn varð veikur
og tók þá Valvante kapteinn
við „Ula“. Síðar, þegar Norð-
menn fengu kafbátinn „Utsira“
varð Valvatne hæstráðandi á
honum.
En hvernig er daglegt líf um
borð í kafbáti, niunu menn
spyrja. Sjálfur befi ég ekki ver-
ið nema nokkra klukkutíma
neðansjávar um borð i „Utsira“
en þó nógu lengi lil þess að
finna þessa rakakennd, sem mað-
ur fær í hörundið yfir allan
skrokkinn, sem enginn kemst
bjá í kafbátunum. En Arne
Midland getur sagt frá þvi,
liann liefir verið allra Norð-
manna lengst á kafbátum.
Þegar verið er i siglingu sér
enginn maður um borð dags-
ljósið nema liðsforinginn, sem
heldur vörð við sjónpípuna, og
aðeins þriðjungur skipshafnar-
innar fær að sjá stjörnurnar á
nóttinni. Ferðin tekur oft þrjár
viluir eða meira. En gelur mað-
ur þá ekki hlustað á útvarp sér
til dægrastyttingar? Nei, ]>að
er nú eitthvað annað. Útvarpið
má ekki lirevfa, því að ef það
er gert er liægt að taka mið á
kafbátinn, óvinurinn getur var-
að sig á honum. í þessu raka
hálfrökkri i kafbátnum væri
hressing að því að kveikja sér
í sigarettu, en reykingar eru
barðbannaðar. 40 menn eiga
nefnilega að lifa á ]ivi litla lofti
sem er þarna niðri í þröngum
klefunum, því að kafbáturinn
er í rauninni einskonar stál-
Junga. Og i þetla loft blandast
matarlykt og lykt al' vélunum.
Oft kemur leki að þrýstilofts-
pípunum, svo að loftþrýsting-
urinn hækkar i Iclefanum, og
veldur það flestum óþægindum
og svefnlevsi. En ekkert er
mönnum nauðsynlegra þegar
Jieir eru í kafi, en að liafa nóg-
an svefn. Og sofandi maður
þarf líka minna loft en vak-
andi maður.
Eftir R. Henrik Mohn