Fálkinn - 20.09.1946, Blaðsíða 4

4
FÁLKINN
í greipum Grænlandsísa.
1 íslenskum blöðum hefir furðu lítið birst um það, sem
gerðist á stríðsárunum í Grænlandi. En þar höfðu Þjóð-
verjar veðurathuganastöðvar, sem Bandaríkjamenn upp-
rættu, en þeir höfðu flota- og flugbækistöðvar á Suð-
vestur-Grænlandi, og aðalmaður þeirra þar var Bernt
Balchen ofursti, Norðmaðurinn, sem varð meðal hinna
fyrstu til að fljúga yfir Atlantshafið cg fyrstur til að
fljúga yfir Suðurpólinn. Hann var gerður út til þess að
stofna flugstöð á Grænlandi súmarið 1941 og dvaldi þar
síðan að mestu í tvö ár, én kom oft til íslands og ýmsar
merkustu flugferðir sínar fór hann frá Keflavík, svo sem
þegar hann var að uppræta þýsku stöðvarnar á Sabineey
og Eskimóanesi á Austur-Grænlandi. — Mörg æfintýri
gerðust í ferðum Bandaríkjahersins yfir Grænland. í
þessu og næstu blöðum Fálkans segir frá einu þeirra,
sem eigi stendur að baki hinum ferlegustu æfintýrum og
hrakningum, sem á sjó hafa gerst. Hefir Fálkinn áður
safft frá því frægasta þeirra. En í þessari sögu segir frá
ameríkönsku flugvirki, sem strandaði á austanverðum
Grænlandsjökli 9. nóvember 1942, á leið til Islands og
þaðan til Englands.
AGA ÞESSI er skráð af
ameríska majórnum Oli-
ver La Farge og kom á
prent í bókinni „War
below Zero“, sem hann gaf út á-
samt Bernt Balchen og H. N. Olip-
bant. La Farge var ekki sjálfur í
ferðinni, en skráði frásögnina eftir
viðtölum við þá, sem komust lífs
af úr flugvélinni. Tveir þeirra fór-
ust, en fimm mánuðir liðu þangað
til síðasta manninum var bjargað.
En af mönnunum, sem unnu að
björguninni, fórust þrír.
Vélin sem fórst var frá Loftflutn-
ingadeild (A.T.C.) Bandaríkjaflug-
hersins. En í björguninni tóku þátt
bæði flugmenn (m.a. Bernt Balchen),
landher og sjóher. —
Hinn ö. nóv. 1942 var flugvirki
flogið austur yfir Grænland. Það
átti að fara til Englands og taka þátt
í styrjöldinni. Flugmaður var Ar-
mand L. Monteverde, stýrimaður
Harry E. Spencer og leiðsögumað-
ur William F. O’Hara, allir liðsfor-
ingjar. Áhöfnin var Paul J. Spina,
Loren E. Howarth og Alexander F.
Toccanione. Einn farþegi var í flug-
vélinni: Clarence Wedel.
Þennan sama dag hafði verið til-
kynnt að fiutningavélar hefði verið
saknað, og Monteverde var skipað
að taka þátt í leitinni. Dagarnir
voru orðnir stuttir og allra veðra
von, svo að ekki var hægt að gera
ráð fyrir tryggu flugveðri. Monte-
verde fór í leitarflug bæði 6. og
7. nóvember. Auk áðurnefndrar á-
hafnar liafði hann fengið með sér
tvo athugendur, sersjantana Lloyd
Puryear og Clinton Best, sem báðir
voru sambandsforingjar á flugstöð-
inni. Þann 8. var ekki flugveður,
en 9. nóv. var leitinni haldið áfram.
Þeim hafði verið sagt að fljúga
yfir þveran Grænlandsjökul og svo
meðfram austurströndinni. Er þeir
voru að kalla komnir austur yfir
jökul lentu þeir í óveðurssvæði, sem
var þvínær 2000 metra liátt. Þeir
fíugu kringum það og reyndu síð-
an að fljúga undir því til þess að
halda leitinni áfram. Allir höfðu
gát á sjálfum jöklinum og þeir þótt-
ust vissir um að þeir væru í nægi-
legri hæð. En vélin flaug „í mjólk“
— svo kalla flugmenn það er þeir
fljúga yfir ís og varla sjást skil
láðs og lofts — og nú átti óhappið
að vilja til.
Monteverde fann að vélin hoppaði
og liristist og datt fyrst i hug að
sprenging hefði orðið í Iireyflinum.
En varla var sú hugsun á enda fyrr
en vélin staðnæmdist skyndilega.
Vinstri vængbroddurinn hafði rek-
ist í ísinn og búkurinn svo rekist i
jökulinn. Hann skrikaði áfram 60-
70 metra og hafði lokið sinni síð-
ustu ferð. Búkurinn hafði brotnað
í tvennt um loftskeytaklefann.
Þurr skafrenningur úr skarasnjó
lék um ísinn og buldi á vélinni eins
og hagl, svo að Monteverde datt fyrst
í hug að eldur hefði komið upp í
vélinni og þeytti sér út gegnum
gluggann. Nú fyrst sá liann hvernig
skemmdirnar voru. Frammi við
hreyfilinn lá maður, og það var
blóð í snjónum. Maðurinn var Spina;
hann hafði slengst fram úr vélinni
og brotið báðar beinpípurnar fyrir
ofan vinstri úlfnlið. Hanskar og skór
höfðu tæst af lionum, og áður en
liann var borinn inn i vélina hafði
hann kalið á báðum höndum. Þær
voru allar rispaðar og sömuleiðis var
hann með skrámur á andliti. Best
hafði slengst gegnum rúðuna fram
í og var með sár á höfði. Wedel
liafði fengið glóðarauga. -Hinir voru
allir óskaddaðir.
Nú kom OTIara að, og þeir Monte-
verde báru Spina inn í vélina, en
hinir týndu saman teppi, kodda og
segldúk og bjuggu um hann í aftur-
hluta vélarinnar. Þar var hest skjól
og rýmst um þá.
Þeir vissu um það bil hvar þeir
voru, en þó ekki fyllilega. Vegna
stormsiiis og hríðarinnar var ókleift
að vera úti nema stutta stund i
einu og jafn ómögulegt fyrir aðrar
flugvélar að sjá til þeirra. Sendi-
tækið hafði brotnað. Þeir voru í
vetrarherklæðum, en höfðu engan
heimskautafatnað með sér. Vistirn-
ar voru eins og hráviði úti i fönn-
inni, og ekki viðlit að ná í þær fyrr
en veðrinu slotaði. Þarna var einn
maður stórslasaður, nokkrir meidd-
ir og alla hafði þá kalið meira eða
minna á fingrum og tám. Þeir höfðu
hvorki ljós né ofn. Nú var komið
að kvöldi og ekki annars kostur en
að reyna að byrgja rifuna í skrokkn-
um með segldúk, vefja svo sjálfan
sig í falllilífardúk, skriða i hnapp
til að halda betur á sér hita —
og bíða svo.
Drungalegir dagar.
Monteverde hafði verið skáti í
bernsku og lært hjálp í viðlöguin.
Hann setti brotið á Spina saman og
batt spelkur um, og beinið greri
alveg rétt saman. Svo lét hann hina
æfa sig í hjúkrunarstörfum líka.
hlúðu að Spina i þessum fáu værð-
arvoðum, sem þarna voru, og sjálfir
lireiðruðu þeir um sig sem þéttast
og iðuðu fótunum i sifellu, til þess
að halda á þeim hita. O’Hara hafði
fengið snjó ofan í stígvélin, þegar
hann var að bera Spina inn í vél-
ina, en ekki hugsað um að sópa
honum burt — það var um annað
að hugsa þá.
Loksins þegar fyrsta óðagotið var
afstaðið sagði Monteverde: -— Þetta
er jafn nýtt fyrir mig eins og fyrir
ykkúr. Samkvæmt reglunni hefi ég
stjórnina hér, en ég vil lilusta á
allar tillögur, sem þið kunnið að
vilja bera fram, og svo ræðum við
þær í sameiningu.
Þegar liann minntist á þetta æfin-
týri síðar segir hann: — Það var
lánið að ég hafði svona ágæta menn.
Allir voru samhentir, annars liefði
enginn okkar komist lífs af. Öllum
fyrirmælum var hlýtt út í æsar, og
allt gekk vel.
Hríðin hélst alla nóttina. Storm-
urinn rak snjóinn inn í vélarskrokk-
inn og inn um saumana á fötunum.
Piltarnir voru afar þyrstir. Monte-
verde taldi geðlirifin við lendinguna
vera ástæðuna til þess. Eini mátinn
til að svala þorstanum var að eta
snjó , og þetta gerði illt verra. —
.Bensíngeymarnir i sprengjuklefan-
um höfðu rifnað þegar vélin rakst á.
Bensinið lak um allt og fyllti klef-
ann með gaslofti svo að Monteverde
þorði ekki að leyfa neinum að
reykja. Vistin var yfirleitt fremur
ömurleg.
Svona hélst þetta bæði 10. og 11.
nóvember, en þann 12. kom bjart og
gott veður. Spencer og O’Hara vökn-
uðu snemma um morguninn og fóru
út. Þeir afréðu að ganga í suðaust-
ur í þeirri von að sjá ströndina og
opið haf, svo að þeir gætu ákvarð-
að hvar þeir væru staddir — það
var fyrsta skilyrðið fyrir björgun.
Ekki höfðu þeir gengið nema nokk-
ur skref þegar Spencer hvarf skyndi-
lega ofan í sprungu. Þetta augnablik
gekk hann á öruggum snjó, að þvi
er virðist, en næsta augnablik var
hann horfinn. Þar sem hann hafði
staðið var ofurlítil hola eftir. —
Sprungurnar reyndust vera mein-
liættulegar. Þær ginntu mann í dauð-
ann eins og slæg óargadýr.
Þegar Spencer hrapaði — honum
fannst fallið aldrei ætla að taka enda
— hélt hann að úti væri um sig.
Ilann hafði lesið um Grænlandsjökl-
ana, og vissi að þetta var jökul-
sprunga, sem líkelga væri hundruð
metra á dýpt og að hann mundi
verða að klessu þegar hann kæmi
í botn. En þá lenti hann á jaka,
sem var skorðaður milli sprungu-
veggjanna. Hann lá á maganum yfir
jakan þveran, en haugur af snjó
hafði lirunið ofan á hann. Hann sóp-
aði af sér snjónum og leit ofan í
hyldýpið. Svo sneri hann sér við
og þá skrikaði jakinn undir honum.
En honum tókst að ná jafnvægi og
nú stóð hann á fætur.
Hann varð forviða á þvi sjálfur,
að jiað sem honum datt fyrst i hug,
var hve fallegt var þarna. Sólin var
að koma upp. Fyrir ofan hann voru
isbarmarnir, meira en 30 metra há-
ir. Og efst skinu sólargeislarnir á
gjárbarminn og hann gat eygt glitr-
andi himinn og sólroðin ský.
O’Hara kallaði á lijálp og Monte-
verde kom lilaupandi og liinir á
eftir. Monteverde hafði kalið svo
illa á fótum að hann hafði þrautir
í þeim marga mánuði á'eftir, þegar
hann gekk. En liann hlífði sér aldrei.
Sprungan var fimm metra við.
Monteverde lagðist á sprungubarm-
inn og kallaði. Það var rétt svo
að hann heyrði svarið: að Spencer
væri lifandi og lieill á húfi. Svo
bundu þeir saman vað úr fallhlífar-
snærum og renna lionum niður.
Spencer batt spottann um sig og
þeir drógu hann upp — nærri því
upp undir brún. Þetta var erfitt þvi
að snærið skarst inn i klakann.
Allir nema Spina toguðu í, jafnvel
Best, sem var veikur og lasburða
eftir þeytinguna fram úr flugvélinni.
En þeir urðu að sameina kraftana
því að þeir voru magnlitlir. Þegar
Spencer var kominn upp undir
brún komu þeir lionum ekki lengra
vegna þess hve djúpt snærið hafði
sagast i klakann, og sjálfum fannst
honum eins og verið væri að skera
hann i tvennt, undan snærinu. Þeir
létu hann því síga niður á jakann
aftur og sendu honum falllilífaról-
ar niður. Þegar liann liafði sett þær
á sig leið honum betur. — Líka
létu þeir síga til hans hníf. Með
lionum molaði Spencer klaka frá
snærinu neðan frá, en Monteverde
molaði ofanfrá, og þannig tókst loks
að koma Spencer upp.
Þennan dag gátu þeir grafið mest
af vistunum upp úr snjónum, og
til þess að fagna björgun Spencers
álcvað Monteverde að allir skyldu
fá fullan matarskammt þennan dag.