Fálkinn - 24.09.1948, Síða 5

FÁLKINN
5
liatrið upp, sem Samar höfðu
bælt í sér til forráðamanna
sinna. Það verður uppreisn i
Kautokeino í Finnmörku — það
er miðstöð norska Lapplands
— og forráðamennirnir þar
voru drepnir. Yitanlega var það
ekki ætlun Lars Levi Læstadius
að svona færi og hann harm-
aði það mjög. En trúboð hans
í Lapplandi hafði varanleg á-
hrif og flestir Samar telja sig
til sértrúarflolcks þess, sem ber
nafn hans.
Svo telst til að um 20.000
Samar eigi lieima í Noregi, þar
af um 10.000 hirðingjar, sem
flytja fram og aftur um heið-
arnar i Finnmörku með hrein-
dýrahjarðir sínar. Hinir, sem
eiga fasta bústaði, lifa ýmist á
landbúnaði, fiskveiðum eða
stunda einhverja iðn. En i raun
réttri eru Samarnir miklu fleiri
en hagskýrslurnar sýna. Ef þeir
eru taldir með, sem hafa bland-
að blóði við norræna menn —
og afkomendur þeirra — verð-
ur talan 100—120 þúsund, eða
kannske hærri. Samar eru
dreifðir um allan Noreg norð-
an Dofrafjalla frá Rörósi og
nyrst norður í Finnmörk. Og
auk þess eiga Samar heima i
sænska og finnska Lapplandi
og austan við rússnesku landa-
mærin.
Samar hafa nú gert ýmsar
ráðstafanir til að bæta lífskjör
sín, m. a. með því að koma
skipulagi og jöfnuði á framboð
helstu markaðsvöru sinnar,
lireindýraketsins. Og þeir krefj-
ast ýmissa félagsmálaumbóta af
ríkinu, sem nú er hætt að dauf-
heyrast við síkum kröfum.
í Noregi eru talin vera um
125.000 lireindýr, auk villi-
hreina, og af þessum stofni eiga
Samar um 100.000 dýr. Hrein-
dýrastofninn eykst þessi árin
um nálega 25% á ári og afurð-
irnar tilsvarandi. Hreindýra-
stofninn er talinn um 15 millj-
ón kr. virði og árstekjurnar
af honum 3.6 milljón krónur.
En þó að stofninn sé að auk-
ast svona verulega fara meðal
árstekjur lireindýrabænda ekki
fram úr 1200 kr. að meðaltali.
f Svíþjóð hafa hreindýrasmal-
ar stofnað stéttafélag, sem hef-
ir gengið inn i Svenska Lantar-
hetareförbundet, en í Noregi
eru þeir ekki komnir svo langt
ennþá. En nú hafa þeir boðað
til Landsfundar Sama, og átti
að halda hann í Tromsö í júli í
sumar. Þar ætluðu þeir að ræða
atvinnumál sín á breiðum
grundvelli, og sennilega stofna
þeir stéttafélög eftir fundinn
og munu sækja um inngöngu
í bændasambandið norska, sem
sérstök deild. En ýmsir munu
spyrja: Hvaða áhugamál eru
sameiginleg með norskum jarð-
yrkjubændum og hreindýra-
hirðingjum?
Hreindýrarækt er erfitt starf
i þeirri mynd sem Samar reka
liana, bindandi og erilsamt —
erfið smalamennska allan árs-
ins hring. Samarnir sem lifa á
hreindýrarækt verða að flytja
sig langar vegalengdir milli
sumar- og vetrarbeitanna, því
að hreinninn er rásgjarn og
verður að fá að rása. Nú eru
hinir efnaðri Samar í Finn-
mörku farnir að taka nútíma-
tæknina i þjónustu sína; sumir
hafa t. d. eignast beltabifreiðar
og jeppa til þess að flytja dótið
sitt á, þegar þeir þurfa að
skipta um dvalarstaði. En það
er fleira sem umbóta þarf við
áður en hægl verður að segja,
að Samar lifi við kjör sem
mönnum eru hæfandi.
Samar hafa á síðari árum
orðið fyrir átroðningi af land-
nemum, sem reist liafa hér ný-
býli þar sem Samarnir höfðu
áður hreindýrahaga. Þessir ný-
býlamenn kaupa eða leigja land
af ríkinu, sem á allar Finnmerk-
urheiðarnar, flytja þangað bú-
slóð sína og búfénað og fara
að rækta land, en Samarnir
verða að fara á burt og leita
sér annarra beitilanda, án þess
að fá nokkrar bætur fyrir beit-
armissinn. Hinsvegar verða
þeir sjálfir að borga skaðabæt-
ur ef hreindýr þeirra gera ný-
býlabændum tjón. í hreindýra-
sveitunum í Dofrafjöllum nema
þessar skaðabætur stundum
100.000 krónum á ári.
í öllu menningarstarfi sinu
eiga Samar við meiri örðug-
leika að etja en þjóð, sem hefir
fasta bústaði og býr á sæmilega
afmörkuðu landrými. En það
má telja víst að ef þeir ekki
geta komið sér upp eigin skól-
um þá týna þeir von bráðar
tungu sinni, sögu og því litla
sem þeir eiga af gamalli þjóð-
legri menningu. Samar í Nor-
egi, Sviþjóð og Finnlandi verða
að sameinast um að koma sér
upp sameiginlegum æðri skóla,
þeir verða að eignast blað á
sinu eigin máli og koma upp
miðstöð fyrir menningarmál
sín. Samarnir i Sviþjóð eru á
undan hinum í þessu mefnum,
þvi að þeir eiga sinn eiginn
lýðháskóla og sitt eigið þing —
„lapparilcisdaginn“, sem kallað-
ur er. „Lapparíkisþingið“ kem-
ur saman á fund á hverju ári
AMERlKUMENN FARA
FRÁ ITALIU.
Snemma í júlí voru ameríkanskar
flotadeildir víða í ítölskum höfn-
um, en fengu þá skyndilega skip-
un um að sigla austur í Miðjarð-
arhafsbotn, sennilega út af horf-
unum í Palestínu. Þessi mynd er
tekin í Genua og sýnir áhöfnina
á tundurspillinum ,G. Mackenzie'
vera að ferðbúa sig.
og mæta þar fulltrúar frá ýms-
um stjórnmáladeildum í Stokk-
hólmi og einhver af ráðherr-
unum. Þarna er rætt i nokkra
daga um félagsmál, atvinnumál
og menningarmál, ályktanir
gerðar og áslcoranir samþykkt-
ar til stjórnarinnar. Málum
Sama er yfirieitt miklu betur
borgið í Svíþjóð en í Noregi og
framtiðarmöguleikarnir meiri.
Til dæmis er það algengt i Svi-
þjóð að Samar taki háskólapróf.
I Finnlandi gefa Samar út sitt
eigið blað, en í Noregi verða
þeir að láta sér duga að fá út-
varpsfréttir á sínu eigin máli
einu sinni í viku frá stöðinni
í Tromsö. Finnmerkurtrúboðið
norska kom upp unglingaskóla
í Kautokeino árið 1936 og liefir
liann verið rekinn síðan, en
samiskt mál er aðeins notað sem
hjálparmál við kennsluna, sem
að öðru leyti fer fram á norsku.
Þá hefir fræðslumálastjórnin
gengist í það að lála gefa út
samiskt stafrófskver lianda
barnaskólunum. En að öðru
leyti er það lítið. sem gert hefir
verið fyrir þessa frumbyggja
Noregs.
Hinsvegar fer skilningur al-
mennings hraðvaxandi á því,
að Samar eigi kröfu á miklu
betri meðferð en hingað til. Og
ganga má að því vísu að hafist
verði handa um að bjarga þeim
menningarverðmætum Sama,
sem bjarðað verður, og gera
þeim framtíðina léttari en for-
tíðin var.