Fálkinn - 12.11.1948, Side 4

4
FÁLKINN
STJÓRN ARERIN DREKAR,
SEM SELDU LEVNOARMAL OKKAR
A stríðstímum eru forréttmdi
„diplómata“ þyrnir i augum
breskú leyniþjónustunnar. Þeir
hafa leyfi til að ferðast úr landi
og í án þess að hlíta skoðun,
og geta notað sér þennan rétt
til þess að koma mikilsverðum
upplýsingum úr landinu, sem
þeir starfa í.
Þessvegna stigu Bretar það
skref rétt fyrir D-daginn að af-
nema þau forréttindi, sem stjórn
arerindrekar höfðu til póstsend-
inga.
Grunurinn um að njósnarar
liefðust við í hinum mörgu er-
lendu sendisveitum i London
styrktist við tvö tilfelli, sem fyr-
ir komu af þessu tagi fyrr í
stríðinu. Alvarlegast var mál
njósnarans í sendisveit Portú-
gals.
Hinn 22. febr. 1943 fékk þá-
verandi sendiherra Portugals,
dr. Armin do Roderiguez de
Stau Monteiro, heimsókn nokk-
urra manna í utanríkisráðuneyt-
inu, sem háðu um áheyrn út af
mikilvægu máli. Hann fékk að
heyra að einn af fulltrúum lians
hefði verið afhjúpaður sem
þýskur njósnari, og nú var þess
krafist að liann yrði framseld-
ur, og erindrekahelgin ekki lát-
in hlífa lionum.
Sendilierrann fékk svo á-
þreifanlegar sannanir að hann
tjáði sig þegar samþykkan því
að Scotland Yard liirti mann-
inn, sem hét Rogeric de Maga-
liaes Peixoto de Menezes.
Lögreglumenn, óeinkennisbún
ir fóru á skrifstofuna í Sloane
Str. þar sem Menezes vann.
Hann var kallaður fram í and-
dyrið og sýnd handtökuskipunin.
Þessi 26 ára Portúgali hló hæði-
lega og lcvað ensku lögregluna
ekki geta fangelsað sig á „portú-
gölsku svæði“ — lóð sendisveit-
ar er undir lögum þess lands,
sem sveitin er frá. Auk þess
kvaðst Menezes vera „diplomat“
og þessv.egna friðhelgur.
En portúgalska sendisveitin
réð þegar fram úr þessu. Sendi-
herrann svifti Menezes emhætti
þegar í stað og tók skipunar-
hréf hans.
Saga sú, sem nú kom í dags-
ljósið var býsna furðuleg. Men-
ezes hafði komið til London
frá Lisboa 15. júlí 1942, en þar
hafði hann starfað í utanríkis-
ráðinu. Hann var þá þegar orð-
inn þýskur njósnari og starfaði
undir stjórn Willy Ley, hróður
dr. Robert Ley, sem hengdi sig
í klefa sínum í Nurnberg.
Menezes fékk 50 sterlings-
pund og skiiiun um að fá sig
fluttan til sendiráðsins í Lond-
on. Áður en hann fór frá Lis-
boa félck liann öll tæki til að
skrifa leyniskrift, þar á meðal
alveg nýtt duft til að gera skrift
ósýnilega. Hann gekk á stutt en
gott námskeið í Lisboa og fékk
sundurgreinda skrá yfir upp-
lýsingarnar sem hann átti að
og senda ýmsum milliliðum á
Spáni og ,í Portúgal. Bréfin
átti hann að senda í stjórnar-
póstinum frá London.
Þegar íhúð hans í Balagravia-
hverfinu var rannsökuð fannst
þar fjöldinn allur af leyniskjöl-
um ásamt hvössum trépennum
og efnunum, sem notuð eru til
ósýnilegrar skriftar. En Menezes
var ekki neinn fyrsta flokks
njósnari. Hann hafði sent nas-
istasamböndum sínum fjölda
bréfa, en upplýsingarnar í þeim
gátu ekki hafa verið mikils
virði. Hann hafði lýst mjög
barnalega loftvarnabyssunum í
Hyde Park og hvernig loftbelgja-
girðingarnar voru settar upp og
teknar niðúr, og liann sagði frá
skipahreyfingum, sem liann auð
sjáanlega hafði lesið um i
blöðunum. Willy Ley húsbónda
hans mun ekki hafa fundist
hann nota aðstöðu sína sem
best, og ég efast um að hann
hafi borgað honum þessi 25
pund, sem hann átti að fá á
mánuði fyrir landráðin. En
Menezes var peningaþurfi, því
að hann kom mikið í nætur-
klúbbana og var alltaf blankur.
En handtaka hans var hnefa-
högg í andlit þýsku njósnar-
anna. Þegar Portúgísinn sá að
leikurinn var tapaður meðgekk
liann allt, og upplýsingar hans
urðu til þess að aðrir njósnar-
ar náðust, miklu liættulegri en
hann.
Menezes kóm fyrir réttinn
Old Bailey í apríl 1943 og var
dæmdur til dauða. Var sótt um
náðun fyrir hann og hún gefin,
og nú situr hinn fyrrverandi
portúgalski sendifulltrúi ævi-
langt í ensku fangelsi.
Mikro-Film.
Annað njósnarmálið í sam-
bandi við stjórnarerindreka var
á döfinni fyrr í stríðinu. Þá
liafði enska gagnnjósnastarf-
semin aðalbækistöð sína í St.
James Street 57, og þár sátu
sérfræðingarnir og' voru að rýna
í uggvekjandi skýrslur, sem þeir
höfðu fengið lijá einum dugleg-
asta erindreka sínum. Ilann
sagði að í smáverslun við Fleet
Street væru kopieraðar smá-
sjármyndir af strangleynilegum
skjölum.
Ljósmyndavinnustofan var
rannsökuð og eigandinn liand-
tekinn. Hann reyndi ekki að
leyna neinu en hafði látið
blekkjast, því að hann bjó þess-
ar kopíur til fyrir „háttsettan
mann i ameríska sendiráðinu“,
sagði hann.
Nú var farið til Grosvenor
Square, þar sem Tyler Kent, 28
ára, forstöðumaður fyrir dul-
málsdeildinni i sendiráðinu, sat
á mjög viðhafnarmikilli skrif-
stofu. Kent hafð mikla trúnað-
arstöðu og naut fyllsta trausts
Joseplis Ivennedy sendiherra.
Nú var leyniþjónustan í
klípu. Gat það verið hugsan-
legt að þessi háttsetti embættis-
maður Bandarikjanna væri
njósnari fyrir möndulveldin?
Leyniþjónustan varð að verða
sér úti um betri upplýsingar en
hún hafði fengið hjá ljósmynd-
aranum. Nú var farið að rann-
saka feril Kents frá því að
hann hafði komið til London.
Og ýmislegt skrítið kom á
daginn. Tyler Kent reyndist
ekki óþekkt stærð í Scotland
Yard. Undir eins og hann komst
til Englands hafði hann náð
sambandi við ýmsa höfuðpaura
enska fasistafélagsins og var
tíður gestur hjá meðlimum
ensk-þýska sambandsins. En
grunsamlegast var þó samband
hans við barónesu eina, Önnu
Wolkoff, rússneska að fæðingu^
en enskan ríkisborgara.
Þessi töfrandi 37 ára gamla
kona var dóttir aðmíráls eins
frá keisarafímanum og liafði
flúið lil London eftir bylting-
una. Ilún bafði komist í álit í
Mayfair. Barónessan opnaði
tískustofu, sem var einkum fyr-
ir heldra fólkið og eignaðist
marga vini meðal hástéttanna.
Þó að hún téiknaði kjóla til
þess að afla sér brauðs var hún
fyrst og fremst málari, og hún
liélt margar vatnslitamynda-
sýningar, sem vöktu hrifningu
hjá vinum hennar.
En bæði teikningin og mál-
aralistin voru skálkaskjól fyrir
hið eiginlega starf liennar. Hún
hafði lengi verið grunuð um að
njósna fyrir Þióðverja, — en
enska öryggisþjónustan hefir
frá fornu fari haft þá skoðun,
að skýlaus njósnari geti eklci
gert mikið ógagn, ef gát er liöfð
á honum. En þegar vitnaðist
um samband hennar við amer-
iska erindrekann horfði málið
öðruvísi við.
Hinn 18. mai 1940 komu tveir
óeinkennisbúnir lögreglumenn
til Ivennedy sendiherra. Þeir
sögðu honum frá hinum eftir-
tekarverða áhuga, sem Tyler
Kent hefði á ljósmyndun og
báðu hann um að svipta mann-
inn embættisskilríkjum, svo að
þeir gætu rannsakað skrifstofur
lians og íbúð. Þó að sendiherr-
ann tryði ekki því, sem honum
var sagt, gerði hann þetta und-
ir eins. Við rannsóknina fund-
ust sönnunargögn sem nægðu
margfaldlega til þess að sýna
sekt Kents.
Tyler Kent, hinn háttsetti
dulmálstúlkari liafði falið hér
og hvar smásjármyndir af 1500
leyniskjölum amerísku sendi-
sveitarinnar. Hann liafði einnig
hafði einnig haft aukalykla að
spjaldskrárklefanum, þar sem
dulmálslyklarnir voru geymdir.
Mánuðum saman liafði liann
kopíerað hvert einasta sím-
skeyti, sem máli skipti og farið
hafði milli Hvíta hússins og ut-
anríkisráðuneytisins annarsveg-
ar og sendisveitarinnar hins-
vegar.
Hvatirnar.
Lpngu eftir að Kennedy hafði
sagt af sér spurðu blaðamenn
hann bvaða livatir liann teldi
Kent liafa liaft til verksins.
Kennedy svarað: „Eg lel eklci
að peningarnir hafi ráðið neinu.
En Kent var æstur Gyðingahat-
ari og dáði nasista. Eg er sann-
færður um að það liefði verið
þetla og svo ástamál hans og
rússnesku konunnar, sem flæktu
hann inn í njósnirnar.“
Mál Tylers Kent og Önnu
Wolkoffs kom fyrir rétt i nóv-
ember 1940. Þau játuðu á sig
njósnirnar, en Kent réðst heift-
arlega á bresku stjórnina og
sagði að styrjöldin væri „Gyð-
inga-verknaður“. Hann fékk til-
tölulega væga refsinsu ■—- 7 ára
fangelsi, en barónessan var
dæmd í tíu ára fangelsi.
Kent var látinn laus er hann
hafði afplánað. 2/3 hegningar-
innar, og sendur úr landi. Anna
Wolkoff er enn í fanelsi. Hún
er nú 43 ára og vinnur sem
þvottakona i Aylesbury-tugt-
húsinu.
I^I /^/ I^//+J /**/ /*j /^/ r*/ /^/ r*/ /+J /+J /*J r*/ rr/ /rJ r+/ rJ r+/ r*/ rJ rj ru rj rj
Egils ávaxtadrykkir