Fálkinn - 10.12.1948, Qupperneq 4

4
FÁLKINN
Baráttan við svarta markaðinn
EIGI alls fyrir löngu var Eva
Agoston ein af mest dáðu dömun-
nm í Budapest. En nú dúsir hún í
fangelsi og á fyrir sér nokkurra ára
vist þar, til að afplána hegningu
fyrir okurverslun.
Örlög frú Evu er táknmynd af
hinum nýju og róttæku aðgerðum
ungversku yfirvaldanna gegn okr-
inu. Öll fjármálaskipun Ungverja
komst á ringulreið á styrjaldarár-
unum og jarðvegurinn varð frjór
fyrir allskonar pretti og okur. Til
þess að uppræta þetta hefir stjórn-
in gripið til róttækra ráða og lætur
hart mæta hörðu Allir þeir, sem
pretta þjóðfélagið og hafa notað sér
efnahagslega eymd þjóðarinnar til
þess að fénast, eru dæmdir i þrælk-
unarvinnu. Þeim er fengin skófla
eða haki og látnir vinna að við-
reisnarstörfum og ryðja rústir. Til
aðvörunar birtast myndir af liátt-
settari borgurum, körhim og kon-
um, sem eru komnir i þrælkunina,
á forsíðum blaðanna. Aðrar myndir
sýna þetta fólk vera að gera við
hús og brýr.
Eva Agoston hafði unnið starf,
sem gaf henni viðurnefnið „smygl-
aradrottning Ungverja“. Hún hefir
fallegt barnslegt andlit. Enginn
skyldi halda, eftir andliti hennar
að dæma, að nafn hennar stæði
efst á okraraskrám lögreglunnar.
Áhrifamiklir vinir hennar reyndu
að sinygla sígarettum til hennar i
fangelsið, en það tókst ekki. Nú
getur smyglaradrottningin. ekki einu
sinni fengið sér reykjarteyg, en strit
ar með skófluna frá morgni til
kvölds, og hefir enga vettlinga á
fallegum og finsnyrtum höndunum.
Okurverslunin er stríðsfyrirbrigði
sem lifir enn góðu lífi, þó að stríð-
inu sé lokið fyrir tveimur árum.
Og þó ótrúlegt megi virðast hefir
lnin fengið á sig hálfopinbert snið
í sumum löndum. í sumum höfuð-
borgum Evrópu getur maður spurt
lögregluþjóninn á götuhorninu til
vegar til næstu okurverslunar! í
þessum tilfellum hefir svarti mark-
aðurinn fengið á sig hvíta rönd og
er li’ægt að líkja honum við „frjálsa
markaðinn“ í Rússlandi. Á þessum
„röndótta markaði“ er verðlagið
nokkru hærra en hámarksverðið,
sem stjórnin hefir ákveðið á skömmt
unarvörum, en keyrir þó ekki úr
hófi. Á þann hátt fær fólk tækifæri
til að bæta hinn nauma skammt
dálitið upp, án Jiess að lenda í klóm
miskunnarlausra okrara. Skýringin
á því, að verðlagið er Jægra en liið
taumláhsa okurverðlag, liggur í þvi,
að þrátt fyrir allt cr nægilegt til af
vörunni í landinu, svo að vörufram-
koðið er mikið á þessum markaði,
þó að vörur vanti til að fullnægja
skömmtuninni.
Eilt af þeim löndum, sem Iiafa
svona svartan markað,, er ítalia. Þar
er mercato libre — frjáls arkað-
ur 4— sem fólkið notar mikið, til
þess að mótmæla hinum smáu
skömmtum stjórnarinnar, og jafn-
framt gerir verðhækkunin bændum
kleift að yrkja jörðina.
Eins og við mátti búast hefir
svarti markaðurinn í Þýskalandi og
Austurríki náð ferlegri útbreiðslu. í
þessum löndum hefir verið reynt
að hamla á móti þessum vágesti
með því að stofna opinberar „vöru-
skiptastofur“, þar sem yfirvöldin á-
kveða verðlagið. En fram að þessu
hafa skiptastofurnar ekki gefist vel.
Bóndinn vill heldur hafa skipti á
smérinu sínu fyrir stigvél og kart-
öflunum fyrir sígarettur án nokk-
urrar ihlútunar. Og hann gerir hetri
kaup þegar liann getur þingað um
verðið við Pétur og Pál, en þegar
hann verður að haga sér eftir verð-
lista hins opinbera.
Það hefir ekki heldur borið sér-
lega mikinn árangur er lögreglan
hefir verið látin hafa liendur í liári
okraranna. í Þýskalandi og Austur-
ríki er það nefnilega svo, að lög-
reglan og aðrir embættismenn liafa
meiri áhuga á að versla við okrar-
ana en að refsa þeim. Og lögreglan
afsakar sig með því, að setuliðs-
mennirnir séu heldur ekki neinir
englar, og vili ekki fyrir sér að
versla við okrarana hvenær sem
þeir sjái sér hag í því.
Sóknin gegn okrurunum er því
fremur máttlítil í Þýskalandi og
Austurríki, en öðru máli er að gcgna
um Frakldand. Þar hefir stjórnin
sagt okrurunum stríð á hendur.
Það var einn maður, sem lióf þetta
stríð, og hann heitir Yves Farge.
Hann var matvælaráðherra i stjórn
Bidaults. En þegar hann tók við
því embætti setti hann það skil-
yrði að dauðarefsing skyldi lögð
við okri, og honum tókst að fá
þessari kröfu framgengt. Þingið
samþykkti lög um dauðarefsingu
við okurverslun og matvöruspek-
úlasjónum.
Yves Farge er vafalaust sá mað-
ur i veröldinni, sem ósleitilegast
hefir liafist handa gegn okurfargan-
inu, sem hafði gripið svo stórkost-
lega um sig i Frakklandi, að þjóð-
arvoði stafaði af Verkefni hans
var engan veginn auðvelt. Að þvi
er nauðsynjavörur snerti var á-
slandið i Frakklandi ef til vill ein-
kennilegra en í nokkru landi öðru.
Iðnaðar- og verksmiðjufólkið í bæj-
unum svelti heilu liungri, en bænd-
urnir iifðu i allsnægtum. Skýrslur
um matvælaástandið i Paris og
Marseille staðfesta þetta. Til dæmis
má nefna, að i 150 daga samfleytt
fluttist ekki eitt einasta ketpund
löglega til Marseille. Og í París
fékkst ekki nauta-, kálfa-, sauða-
eða svínaket í þrjá mánuði sam-
fleytt. Margir bæjarbúar lifðu ein-
göngu á dósamat, sem þeir höfðu
fengið hjá UNRRA.
En samtímis þessu fékkst nóg af
ketmat á veitingahúsum og svarta-
markaðinum. Á veitingahúsunum
þarf maður ekki að skila seðlum
fyrir ketmat, og á svartamarkaðn-
um fær maður allt, sem maður ósk-
ar, svo framarlega sem maður vill
borga það fimbulverð, sem upp er
sett. Hópur amerískra blaðamanna
var nýlega i París í boði flugfélags-
ins Air France. Þessir blaðamenn
sögðust hafa lifað eins og kóngar
— á svartamarkaðsvörum! En með-
al frönsku þjóðarinnar eru það ekki
nema fáir, sem hafa efni á að
drýgja skammtinn sinn með inn-
kaupum á svartamarkaðnum. Þar
kostar nautakjöt 22 krónur og svína-
kjöt 45 kr. kílóið. Af sméri fær
Frakkinn merki fyrir tæpu hálfu
kg. á mánuði, og kostar sá skammt-
ur 4 krónur. En á svarta markaðn-
um kostar smérið ekki minna en 1G
kr. Af gervikaffinu (60% af því er
korn) fær fólk 125 gr. á mánuði,
og kostar skammturinn 1.20. En
svartamarkaðsverð á kaffi er 24
krónur fyrir pundið.
En það lygilegasta af öllu er að
matarframleiðslan í Frakklandi er
ekki minni en hún var. Hagfræð-
ingarnir halda ]iví meira að segja
fram, að framleiðslan sé orðin 50%
meiri en luin var fyrir stríðið. Svo
að í raun réttri ættu Frakkar að
geta selt ket úr landi. En í staðinn
eru allar ketbúðirnar tómar. Hins-
vegar eru bændur ekki nærri eins
sparnéytnir og þeir voru fyrir stríð.
í gamla daga var það siður í mörg-
um frönskuin sveitum að bragða ekki
stórgripaket nema á sunnudögum
eða við hátiðleg tækifæri — aðra
daga át fólk kanínur, fugla og villi-
bráð — létt ket. Þetta var ódýrara.
En nú er þessi sparnaður úr sög-
unni. Það er nóg af keti í sveitun-
um og bændurnir éta það sjálfir. í
Bretagne, Normandi og sumsstaðar í
Mið- og Suður-Frakklandi eru eng-
ar hömlur á ketátinu. Bændur hafa
orðið mikið af nautgripum og sauð-
l'é og alifuglaræktin er orðin eins
mikil og liún var fyrir stríð. En
nú er hin gamla sala afurðanna til
bæjanna orðin að engu að heita
má, en það sem selt er fer á svarta-
inarkaðinn. Þessvegna líða borgar-
búarnir í Frakklandi neyð. Heil-
brigðismálafræðingar benda á, að
heilsu þjóðarinnar stafi bein liætta
af sultinum. Það er einkum A- og
B-bætiefnið, sem vantar, og við at-
hugun á börnum liefir komið í Ijós,
þau ná ekki fullum þroska og skort-
ir bæði á hæð og þyngd, saman-
borið við það, sem var fyrir stríð.
Þegar Yves Farge fór að hóta
okrurunum dauðanum og djöflinum
og lokaði öllum veitingahúsum, sein
seldu óleyfilega ket, töldu Parisar-
búar þetta fásinnu. Hvernig átti
París að bjargast án þess að hafa
svartamarkaðinn? Það var blátt á-
fram óhugsandi! Það var mörg
fyndnin sögð um þetta á skemmti-
stöðunum. Og dauðahegningin?
Hún kæmi fyrst eftir að svarti
markaðurinn væri afnuminn — þá
mundi fólk svelta í hel, þvi að eng-
inn gæti lifað af 350 gr. af brauði
á dag og 150 gr. af amcrískri nið-
ursuðu á viku!
En Yves Farge vissi livað hann
var að gera. Hann liafði verið for-
ingi í andstöðuhreyfingunni og var
æfður skipulagsmaður og hafði oft
dottið margt gott í hug, er hann
var að leika á Þjóðverja. Og hann
notaði einnig frumlegar aðferðir í
baráttunni við okrarana.
Hann notaði meira að segja flug-
vélar i eltingarleiknum við okrar-
ana. Hann fékk þrjár flugvélar og
notaði þær lianda stúlkunum, sem
hann hafði i þjónustu sinni til að
liafa liendur í hári okraranna. Þær
leiuðu þá uppi og fóru að versla
við þá, en allt í einu kom lögreglan
á vettvang og liandjárnaði okrarana
og liirti varning þeirra.
Fegurðarboðskapur
kvikmyndastjörnunnar:
„Fegurðar umönnun Lux ger-
ir yður yndislega fagra“, seg-
ir Dorothy Lamour. Látið Lux
sápuna vera fegurðarhjálp yð-
ar eins og kvikmyndastjarn-
anna. Þvoið yður úr volgu
vatni með Lux sápu, skolið
með köldu; útlit yðar verður
mýkra og blómlegra en
nokkru sinni fyrr.
LUX HANDSÁPA
HIN ILMANDI HVÍTA SÁPA KVIKMYNDASTJARNANNA.
X-LTS 687-039-50
A LEVER PRODUCT