Fálkinn - 25.03.1949, Page 5

FÁLKINN
5
v /
HEKLUGOS OG HALLÆRI
1766 — ’67
3 bréf um Heklugos, hafís og
fjárkláða.
(Indkomne isl. Breve 159).
1. Bréf eða skýrsla Þorsteins
Magnússonar sýslum. í Rangárvalla-
sýslu til Cammer Coll. í Kmh., dags.
12. ág. 17CC. (Ágrip).
ÁstæÖur i Bangárvallasýslu. Sið-
lastliðinn vetur var i meðallagi harð-
ur. Ekki var frost í jörðu í febrúar
eða mars. En með april kom eftir-
vetur fram að „St. Hansdag“, með
„continuerlig" (viðvarandi?) nætur-
l'rosti, ásamt cldi frá Heklu og ís frá
Grænlandi, sem allt í einu heimsótti
oss. Þetta er þó ekki teljandi („intet
at regne“) móts við föðurlega hirt-
ingu (,,Riis“) guðs á landi voru:
fjárkláöann, sem engin takmörk
eða enda virðist ætla að eiga. Hann
hefir geisað látlaust i C ár, eðlilega
frá einum nágranna til annars, og
er búinn að vaða yfir alla þessa
sýslu, að Skaftafellssýslu. Fyrir einu
ári átti ég 300 fjár, en nú enga kind,
þvi. að kláðinn (,,pesten“) greip
féð á s.l. vetri og vori.
Hekla gaus 5 april, og hefir þó
ekki eyðilagt nema 3 eða 4 bænda-
býli. hér í sýslu, efst til fjalla, sem
vonandi er þó a*fe aftur lcunni að
byggjast. Hjálp var það liér, meðan
vindur var suð-austlægur, svo að
reykjarmökkinn, eld, vikur og ösku
með brennisteini, lagði norður um
fjöllin, meðan hann var mestur, og
á Norðurland í Húnavatns- og
Skagafjarðarsýslur. Svo var gosið
mikið að þar nyrðra var sem nótt
um nokkra daga meðan glatt sól-
skin . var hér hjá okkur. Ennþá
brennur og rýkur úr fjallinu og mun
þess von enn um missiri.
Askan, sem sífellt þekur loftið,
rignir niður um alla sýsluna þegar
lygnt er veður, og eyðileggur bæði
heyskapinn og hagana fyrir kýr og
hesta (en féð er fallið). Bændur
nokkrir i nánd við Heklu flýja bæi
sína, með konur og búnað, vegna
öskufallsins. Kýrnar drepast af því
að éta öskuna méð grasinu. Gras-
vöxtur varð sæmilegur, en enginn
ljár bítur á grasið sökum öskunnar.
Og menn óttast, að engar skepnur
lifi af sliku vetrarfóðri.
Fiski var mikið að tölu, en marg-
urt mjög og lifrarlitið. Óáran jafnt
i sjó og á landi ........
Þorsteinn Magnússon.
2. Skýrsta Skúla fógeta, til Cam-
mer Coll. 20. ág. 1766. (Sama heim-
ild. Stytt).
Með jagtinni íslensku, „Haffruen“,
er sigldi héðan 3. júni s.l., sendi ég
yður háu herrar skýrslu, frá þvi
að skip sigldu 17G5 og til vors.
Heyskapurinn litli á s.l. ári nýtt-
ist svo illa að hann varð dökkbrugð-
inn (,,sortbrendl“) og ónýtur til
fóðrunar og mjólkurnytar. En
mjólkin er aðalfæða landsmanna, svo
að þeir liafa þolað hungur af fæðu-
skorti.
Vetur var harður á Norðurlandi
en svo góður í Viðey og Reykjavik
að ekki kom snjór eða frost nema
3 daga í senn þrisvar sinnum, en
oft var regn og lirök til páska. Og
svo, þegar upp úr páskum, kom
grænlenski hafísinn, með venjuleg-
an kulda, gadd og snjó, sem að sið-
ustu umgirt allt landið. En þó vak-
aði frá landi (,,Distance“) milli
Fuglaskers og Patreksfjarðar. ísinn
losnaði ekki frá Norðurlandi fyrr
en seint í júli. Ótið þessi hefir vald-
ið felli fénaðar, nytleysi þess, er
lifði, og almennri hungursneyð.
FjárkláÖinn liefir lika farið geyst
á þessum vetri og bráðlega eyði-
lagt féð allt, ær og lömb, i sýslum
þessum: Rangárv., Árnes, Gullbr.,
Kjósar, Borgarfj., Mýra, Hnappad.,
Snæfn., Dala, Stranda, Húnavatns
og Skagafjarðarsýslum. Ennþá má
undanskilja Barðastr. og ísafjarðar-
sýslur (ásamt austlægu sýslunum).
Á Vestfjörðum er fátt fé og enginn
slátrunarstaður til útflutnings.
HeklugosiÖ liófst 5. april, eftir 73
ára hvild. Gosið varir enn, þó ekki
með eins hræðilegum landskjálftum
eldgangi, vikri og ösku eins og
áður. Landskjálfta verður nú litið
vart nema í nánd við fjallið, og
naumast hér, 15 milur frá Heklu,
nema eitt sinn. í Rangárv. og Ár-
nessýslu hafa nú lagst i eyði 10
jarðir, en þær munu þó lagast aft-
ur eftir nokkur ári). 1 Húnavatns-
og Skagafjarðarsýslum, G0 milur frá
Heklu, varð öskufallið 3—6 þuml-
ungar á dýpt, svo að einnig þar
i) Ekki er víst hvaða jarðir þetta
voru, nema Skriðufell og Ásólfs-
staðir og líklega Hagi um sinn, i
Árnessýslu.
leið fénaður allur hungur og veikt-
ist eða drapst af öskuáti.......
Kjöt get ég ekki fengið nema af
skornum skammli, og i haust verð-
ur sláturféð svo fátt, að varla munu
500 tunnur koma til útflutnings, frá
4 höfnum: Eyrarbakka, Stykkis-
hólmi, Skagaströnd og Hofsósi.
Vöruflutningur til landsins varð
ikur og áður, yfirdrifinn af brenni-
víni og tóbaki. En kornvörur þyrfti
að flytja þriðjungi meiri en áður.
Svo var vorið hart, að ekki sást
eitt grænt strá 1. júní, og þá komu
góðviðri, svo grasvöxtur varð sæmi-
legur og heyskapur, ef liann nýtist.
Nú fyrst í dag (20./8.) fréttum
við það, að vöruskipin hefðu kom-
ist gegnum ísinn til Húsavíkur og
Eyjafjarðar.
3. Úr skýrslu næsta árs, 24. ágúst,
frá sama til sama.
Vetur góður, enginn fellir, en kost-
ur fólks afar þröngur, þar til.fór að
liskast vel á vertiðinni. Fiskurinn
var eins magur og fyrr, og lýsið
svo lítið, að þar sem áður fengust
100 tunnur fást nú ekki 30 tn. úr
viðlika fiski, og í stað 40 fiska i
vætt, þarf nú 50 fiska. Skipin frá
fiskihöfnum, 14 að tölu, sigla nú
hlaðin af þessuin magra fiski, vel
verkuðum. Og er þó talsverður fisk-
ur eftir á Suðurlandi. En frá slátur-
höfnum er ekki að vænta helmings
af venjulegum kjötforða, tólg, gær-
um, ull eða tóvöru. Það er kláðan-
um að kenna, sem enn er að drepa
þar sem nokkuð er eftir til að
drepast...... Útlitið er afar erfitt,
eina vonin að fiski bregðist ekki.
Ekki getur fólkið lifað lengi á því
mjöli og brauði sem flutt er inn,
þegar fluttur er út fiskur allur og
kjöt, sem fólkið getur losað við sig.
Og langt er að biða þeirra úrbóta
að koma fénu upp aftur, þar sem
allt er dautt og engin viðkoman.
Auk fæðis vantar fólkið nú föt
og skinnklæði, til þess að geta koin-
ist út á sjóinn. Og svo brestur auð-
vitað alla gjaldgetu i skatta, afgjöld
jarða og annað.
Ofan á allt þetta bætist sand-
vetur — öskufall enn frá Hekhi.
Svo og ofviðri og ofsaflóð, með
þeim afleiðingum að 80 sjómenn
fórust og 200 báta tók út eða brotn-
uðu, við Faxaflóa og Snæfellsnes
Skúli Magnússon.
V. G.
í blaði á austurströnd Bandaríkj-
anna stóð þessi klausa: „Vér vilj-
gjarnan trúa frásögnum blaðanna á
vestursléttunum um skýstrokkana. En
sögunni um það, að skýstrokkur
hafi tekið yfirsæng og borið hana
fimmtán mílur, og snúið svo við
aftur til að sækja lakið, verðum
við þó að hugleiða nokkru nánar
áður en við fáumst til að viður-
kenna hana sem lireinan sannleika.
DE GAULLE.
Frh. af bls. 4.
ingarnar undirstrykuðu, að föst
sannfæring lægi að baki hverju
orði. Það komu tár i augun á mér
og ég fór hjá mér og leit til félaga
minna og lét liuggast. Þeir voru
hrærðir líka.
Ilershöfðinginn minntist ekkert á
Bandarikjamenn. Það var svar sem
var verðskuldað Þeir höfðu ekki
nefnt hann.