Fálkinn - 29.04.1949, Side 6

6
FÁLKINN
H K
ILEIKHÚS OG LEIKUSTl
* FRA FORN - GRIKKJUM TIL VORRA DAGA *
'5Í 8 K
x'&ye^y'&IZ'&'&KKKKKKKK "^KKKK^
VITIÐ ÞÉB . . . . ?
að það hefir kostað einn mann heilt ár, eða nánar tiltekið 6.900
tíma vinnu að búa til þetta líkan af „Queen Elisabeth“.
Líkanið er gerl í stærðinni l'A8, vegur yfir eina smálest
og er rúmlega 7 metra langt. Skrokkurinn sjálfur er gerður úr
bol af afríkönskum rauðviði sem vóg yfir 6 smálestir og var
fluttur sunnan af Gullströnd í þessum tilgangi. Tréð er mjög
vel vari ðog hefir verið málað 20 sinnum. — Hér er verið að
leggja síðustu hönd á verkið áður en líkanið, sem á yfirboj'ð-
inu er nákvæmlega eitis og skipið sjálft, verður sent tit Am-
eríku. Það á að verða til sýnis á afgreiðslu Cunard White
Star-línunnar í New York.
David Garrick.
Hann var eiginlega vínkaupniaður,
en varð leikari, og þótt hann yrði
tvímælalaust fremstur allra stéttar-
bræðra, varð liann sí og æ að af-
saka það fyrir fjölskyldu sinni, að
i stað þess að verða lélegur vín-
kaupmaður hefði hann orðið frá-
bær leikari. JLcikferill iians hófst
fyrir alvöru 1741 í London, þegár
hann — undir gervinafninu Lyddal
— lék Richard 111. og varð frægur
í einu vetfangi. Öll Lundúnaborg
gekk bókstaflega af göflunum út af
Garrick og einn af gömlu stéttar-
bræðrunum sagði: „Hafi hann rétt
fyrir sér þá höfum við allir hinir
rangt fyrir okkur.“ Þó að Garrick
léki alls konar hlutverk kvað samt
mest að honum í sorgarleikjunum.
Þar tók hann upp nýja leikaðferð
og eðlilega, í stað hins innantóma
upplesturs, sem tíðkaðist i þá daga
i Englandi. Með gömlu aðferðinni
var nær ómögulegt að greina leik-
endurna sundur á öðru en búning-
unum því að allir töluðu eins. En
með Garrick kom tilbreyting í per-
sónugerðina og hvert hlutverk fékk
sitt snið, og var því vel tekið af
leikhúsgestum, en gömlu leikararnir
hneyksluðúst. Garrick lék fjöldann
allan af Shakespeareshlutverkum og
hefir hlotið sérstaka frægð fyrir að
liafa endurvakið áhugann fyrir
Shakespeare 1 Englandi. En þetta er
ofmælt. Shakespeare lifði góðu lífi
á leikhúsum i Englands þegar Gar-
ick kom fram, en liins vegar voru
leikstjórar farnir að umturna leik-
ritum hans meira en góðu hófi
gegndi. Þannig var ,Romeo og Júlía‘
orðið gamanleikur, þar sem elskend-
urnir fengu Iivor annan að lokum.
„Macbeth“ var orðin eins konar
ópera, með kór og danssýningum.
„Kaupnjaðurinn í Feneyjum'- var
skopleikur. Garrick lagaði að vísu
verstu misfellurnar, en hinu verð-
ur ekki neitað, að hann hafði gam-
an af að „laga í hendi sér“ ýmis-
Jegt, sem honum þótti þannig betur
fara. Hann lék Shakespeare í sam-
tiðarbúningum og var það að vísu
endurbót, því að sorgarleikjabún-
ingarnir, sem notaðir voru fyrir
hans tíð voru afkáralegir.
En sem skapgerðarleikari var
Garrick einn af þeim fremstu, sem
uppi hafa verið. Og samtíð hans
virti hann líka að verðlcikum og
hann átti miklu láni að fagna um
dagana. Einu sinni varð almenning-
ur honum samt gramur, út af crj-
um við annan leikara, og það var
fussað á Iiann kvöld eftir kvöld. Svo
datt leikstjóranum það ráð í hug
að bjóða hnefaköppum og glímu-
mönnum á sýninguna, og þeir sýndu
fram á með „sláandi rökum“ hve
mikill listamaður Garrick væri.
Garrick umgekkst höfðingja, en
það var sjaldgæft fyrir leikara i
Englandi á þeim tima, og honum
tókst alltaf að láta taka eftir sér.
Frá 1747 stjórnaði liann Dury Lane-
leikhúsinu i London og græddi stór-
l'é. Hann dó 1799 og lét eftir sig
100.000 pund.
Talma.
Eiginlega eru það ekki margir
leikarar eðia leikkonur, sem lifa
lengi i endurminninguni, eftir dauða
sinn. Þegar kynslóðin sem var þeint
samtiða deyr út, gleymist nafn
þeirra líka venjulega lijá öllum
ncma þeim, sem fylgjast sérstak-
lega vel með leikhúsmálum. Þannig
fer um hundruð á hundruð ofan, af
leikurum sem voru dáðir af sam-
iíð sinni.
En meðal þeirra, sem skráð hafa
nafn sitt í söguna er Francois Joseph
Talma (f. 1706, d. 1820). Hann var
tannlæknir, en leiklistin heillaði
hann og nokkrum árum fyrir stjórn-
arbyltinguna miklu kom hann fram
á leiksviði í fyrsta skipti — Théatre
Francais, en um þær mundir
stóð listin þar með litlum blóma.
Talma varð boðberi nýrrar leik-
listar, að nokkru leyli í klassisk-
um stíl, og léiktiktúrur rokoko-
aldarinnar urðu að víkja fyrir eðli-
legri og sannari leikaðferð. Og jafn-
framt gjörbreytti hann búningunum,
og tók upp hrein-klassiska húninga,
þar sem þeir áttu við. En Talma
átli lengi vel erfitt uppdráttar, gömlu
leikendurnir héldu honum niðri og
liann fékk ekki nema smáhlutverk
til þess að sýna hugmyndir sínar
í. Ilann fékk að leika ofurlítil hlut-
verk í „Brutus“ eftir Voltaire. í
laumi hafði hann útvegað sér rétt-
an rómverskan búning og frumsýn-
ingarkvöldið mætti hann í honum,
með skikkju, ilskó og stuttklippt
hár, innan um alla hina leikendurna
.sem voru með hárkollur, silkisokka
og hanska. Meðleikendurnir ætluðu
að sleppa sér af vonsku og sýningin
vakti hneyksli. En hún varð samt
upphaf að algerðri byltingu i leik-
búningum og leiklistarframsögn.
Skoðanir Talma sigruðu smátt og
smátt og hann komst i mikið álit
á stjórnarbyltingarárunum og Nap-
óleon var vinur lians og velunnari.
Áður en hann var krýndur íil keis-
ara tók liann i laumi tilsögn hjá
Talma í látbragðslist, til þess að
koma sem virðulegast fram við þetta
tækifæri. Napóleon hafði yfirleitt
mikinn áhuga á leikhúsmálum og
liann lét bestu leikara sina — og þá
fyrst og fremst Talma ■— sýna leik-
list víðsvegar í borgum Evrópu, þar
sem hann var í herbúðum í það og
það skiptið. Þannig lék Talma í Er-
furt 1808 — „fyrir hóp af kon-
ungum.“
Klassiska stefna, sem Talma var
talsmaður fyrir, breiddist smám sam
an um alla Evrópu. f Englandi varð
John Kcmble fremsti fulltrúi henn-
ar. Hann tók við Covent Gardens-
leikhúsinu árið 1803 og gerði það
að fremsta leikhúsinu i London,
að vetrarfatnaður amerískra her-
manna er svo góður, að enginn
kuldi bítur þá.
Hér sjást nokkrir hermenn
við æfingar við Grænland, i
björguncu'bát úr gúmmí. Einn
þeirra hefir farið ofan i sjóinn
og er þar í mestu makindum
að lesa í blaði.
KVEFIÐ ER DÝRT.
Amerískir hagfræðingar segja að
kvef og ofkæling kosti þjóðina
einn milljard dollara á ári, í með-
ulum og töpuðum vinutíma. Am-
eríkumcnn nota 400 milljón doll-
ara á ári fyrir kvefmeðul og vinnu-
tapið reiknast vera 00 milljón dagar.
ásamt systur sinni, Sarah Siddons,
sem málarinn Reynolds notaði sein
fyrirmynd að málverki sínu af
gyðju leiklistarinnar. Ilún var mjög
framagjörn, greind og gáfuð og af-
ar áhrifamikil leikkona. Það var
sagt um hana, að liún „kenndi fólki
að gráta i leikhúsinu.“
að orkan sem felst í loftstraum-
unum er talin sex billjón hest-
öfl?
Það er að segja: ef hægt væn
að hagnýta alla orku vindanna
mundi fást orkumagn, sem er
tífalt meira en öll orkuþörf
mannkynsins er nú. En svo
miklum erfiðleikum er það
bundið að hagnýta þessa orku,
að ósennilegi er, að nokkurn
tíma vcrði ráðist í að byggja
vindmyllur öðruvísi en í smá-
um stil.
— Hvað var það, sem knúði þig
til að verða læknir?
— Ókúganlegur vilji.
— Nú, já. Hans föður þíns.
Sú þýska:
— Jæja, vertu nú sæll, Guðjón
minn. Þú skilur að ég giftist þér
bara til þess að fá íslenskan ríkis-
borgararétt.