Fálkinn - 06.05.1949, Side 13

FÁLKINN
13
ÍRLAND.
Frh. af bls. 5.
lýðveldi 1916, en allt komst upp
og milliliðurinn við Þjóðverja,
sir Roger Casement var hengd-
ur. En Sinn Fein elfdist og við
kosningarnar til neðri málstof-
unnar fékk flokkurinn 73 at-
kvæði en hinir gömu þjóðernis-
sinnar ekki nema 10. Sinn Fein
neitaði að taka sæti í neðri
málstofunni en stofnaði sjálf-
stætt írskt þing, Dail Eireann í
ársbyrjun 1919 og stofnaði lýð-
veldi með de Valera sem for-
seta. Nú va.rð ber stvrjöld milli
Englendinga og íra. Sinn Fein
drápu enska lögreglu og em-
bættismenn livar sem þeir kom-
ust höndum undir og bi’enndu
opinberar byggingar. De Valera
og Griffitli voru að vísu hand-
teknir, en de Valera tókst að
flýja til Ameriku, en aðrir Sinn
Feinar sveltu sig í fangelsinu,
svo sem Mac Swiney borgar-
stjóri í Cork.
Eins og málum var nú komið
var eklti nokkurt viðlit að koma
heimastjórnarlögunum frá 1914
fram. Lloyd George lagði því
fram nýtt heimastjórnarfrum-
varp; samkvæmt því skyldi Ul-
ster skilið frá írlandi og livort
landið fá silt eigið þing, í Dubl-
in og Belfast, en Irar skyldu
einnig senda 42 fulltrúa á enska
þingið. Frumvarp Lloyd George
varð að lögum i desember 1920,
og gekk i gildi hvað Ulster
snerti 1921. En Suður-Irar létu
sem þeir vissu ekki af liinum
nýju heimastjórnarlögum og
settu sitt þing, Dail Eireann,
eins og áður, 28. júní. Nú voru
teknir upp samningar við íra
og de Valera, Griffith og Michael
Collins fóru til London. Bauðst
Lloyd George þá til að berjast
fyrir því að írar fengju jafnrétt-
isstöðu innan breska ríkjasam-
bandsins, „Dominion“-fyrirkomu
lag, en Irar heimtuðu fullt sjálf-
stæði og að Ulster yrði samein-
að Irlandi. Loks tókst Lloyd
George að komast að samkomu-
lagi við Griffith og Collins, og
samþykkti Dail Eireann það
með litlum meirihluta. De Val-
era lét af forsetastörfum en
Griffith tók við. En þetla dugði
ekki. Deilurnar i Irlandi liéldu
áfram og Collins var drepinn.
Loks lcomst á nýtt fyrirkomu-
lag um „írska fríríkið“ og var
það nú konungurinn og lítið
annað, sem batt. Irar sátu t. d.
hjá í síðustu heimsstyrjöld. —
Og nú hafa írar afneitað kon-
ungi og stofnað lýðveldi.
Irar urðu skrifandi löngu á
undan Norðurlandaþjóðunum.
T. d. er á safni í Dublin biblía
á gaelisku, sem talin er 1500
ára. En gaeliskan er málýska úr
keltnesku, eins og leifar af máli
Walesbúa. Irar hafa lengi bar-
ist fyrir því að gaeliskan yrði
mál þjóðarinnar á ný, þótt fáir
kunni liana. Kringum 1910 voru
það ekki nema einar 17.000 sál-
ir í írlandi, sem ekki kunnu
annað mál en gaelisku, en 13%
af þjóðinni töluðu bæði gael-
isku- og ensku. En þó að gamla
málið sé í svona miklum minni-
liluta eru Irar staðráðnir í að
gera það að máli allra lands-
búa, og segja að það muni tak-
ast á tveimur mannsöldrum. Og
gaeliskan hefir þegar verið tek-
in upp sem opinhert mál. Þann-
ig eru farmiðar með strætis-
vögnunum á gaelisku. Annað
inál er það, að auglýsingarnar
aftan á þeim eru á ensku! 1
Dublin stendur „Baile átlia Cli-
ath“ á öllum opinberum bréf-
um, en enginn nefnir það heiti.
Það er gamla nafnið, sem var
á bænum við Liffey-á, áður en
danskir og norskir víkingar
komu þangað á 9. öld og stofn-
uðu borgina Dyflin.
I írlandi eru miklu fleiri leif-
ar eftir norræna víkinga en t.
d. í Englandi og Normandí. Og
um allt Austur-Irland eru háir
sívalir turnar, sem voru atlivarf
fólksins þegar víkingarnir komu
og eyddu byggðunum með báli
og brandi. Ofan úr gluggunum
efst á turnunum voru menn á
verði og fylgdust með ferðum
víkinganna, og þar geymdu þeir
dýrgripi sína, og flestir turnarn-
ir stóðust árásir víkinganna,
enda er hvergi í Norður-Evrópu
meira til af fornum dýrgripum
en í írlandi. Sérstaklega liefir
mikið af þeim fundist í „gullna
dalnum“ við Tipparery.
Að minnsta kosti tvær af
kirkjunum í Dublin eru frá
tímum víkinganna, og fyrir
skömmu fundust skjöl frá söfn-
uði einum, sem kenndi sig við
Ólaf helga og byggði kirkju á
12. öld. Af heiðnum menjum
er lítið, enda urðu Irar snemma
kristnir. Kristnin verður rakin
lil Patreks lielga, sem er graf-
inn í Armagh. Elsti liluti St.
Patreksdómkirkjunnar í Dublin
er sagður vera bænaliús, sem
hann byggði. Hann lifði á 4. öld,
en sagt er að liann hafi fengið
kristindómsfræðslu i söfnuði
einum, sem til var í Irlandi fyr-
ir hans tíð. Bera írar þess mikil
ytri merki að þeir séu kristnir,
því að dýrlingamyndir eru víða,
jafnvel á biðstöðvum strætis-
vagnanna.
Og hin nýja stjórnarskrá Is-
lands hefst með orðunum: „I
nafni heilagrar þrenningar, sem
allt vald kemur frá, og sem
gerðir allra manna og ríkja
verða að vera undir gefnar . . “
Þar stendur einnig að stjórn-
arskráin gildi fyrir allt Irland,
— Ulster líka. En Ulsterbúar
vilja ekkert liafa við íra saman
að sælda, og valda m. a. trúar-
brögðin því. írar eru kaþólskir
en Ulsterbúar mótmælendur.
nafnið, herra Archer. Mig langar mikið til
að tala við yður viðvíkjandi fnáli, sem
skiptir okkur báða.
Hann lieyrði djúpa, glymjandi rödd
svara: — Eg á mjög annríkt, hr. Baird. Eg
liefi ekki tíma til að tala við yður ef þér
getið ekki sagt mér viðvíkjandi hverju
þetta er.
— Eg vil helst ekki tala um þetta í síma,
sagði Gregory,
— Þá sting ég upp á að þér skrifið, sagði
röddin. — Sælir!
—Bíðið augnablik, sagði Gregory óða-
mála. Eg er nýkominn hingað lil Englands
frá Budapest, en þar liefi ég verið síðustu
þrjú árin. Það er maður þar, sem bað mig
um að leita yður uppi.
— Hver var það? spurði Archer tor-
trvgginn.
— Eg vil helst ekki nefna nöfn i siman-
um. En ég hefi áríðandi skilaboð til yðar
frá ungverskum vini. Eg verð að skila þeim
persónulega. Þér giskið sjálfsagt á liver
það muni vera, er ég segi að maðurinn á
heima í Pest, á vinslri Dónárbakka.
— Jú, það mun vera í lagi, sagði röddin.
— Liggur því mjög á?
— Já. Eg vil lielst hitta yður í kvöld, ef
hægt er.
— Getið þér komið hingað?
— Já.
— Gott. Komið þá klukkan niu.
Klukkan níu ók Gregory í leigubil
nokkra kílómetra suður fyrir Westminst-
erbrú. Úi' Iíennington Road ólc bifreiðin í
breiða götu, með umgirlum görðum fyrir
framan húsin. Þrátt fyrir tunglsljósið var
erfitt að finna húsið, sem Arclier bjó í, en
hermaður út loftvarnarliðinu vísaði þeim
til vegar. Þegar að húsinu kom fór Gre-
gory út og bað bílstjórann um að bíða.
Hann fór upp að húsinu og hringdi.
Dyrnar voru opnaðar af konu með mag-
urt, gáfulegt andlit. Gráa hárið var greitt
aftur. Gregory mundi að Tom Arcber var
giftur kennslukonu. Þetta var auðsjáanlega
frú Archer.
Hann sagði til nafns sins og hún svar-
aði að maðurinn sinn ælti von á lionum.
Hún lét hann fara fram lijá sér inn um
dyrnar og kallaði um leið inn í húsið:
— Tom, hr. Baird er kominn!
Gróf rödd svaraði að innan: — Það er
gott, Ellen. Láttu hann koma inn!
Gregory var vísað inn í stofu, sem sjá-
anlega var vinnustofa Archers. Sjálfur var
Archer stór og þrekinn maður nær sext-
ugu. Hann hafði auðsjáanlega verið vel að
manni á yngri árum, en var nú orðinn
nokkuð feitur. Hann sat við litið skrifpúlt,
sem var alþakið blöðum, öskubökkum,
reykjarpípum og fleiru.
Augnaráðið var ekki beinlínis vinsam-
legt er hann leit til Gregorys, en hann felldi
sig við liann samt. Andlitið var undirhyggj u-
laust og ærlegt. Gregory hrosti eins vin-
gjarnlega og hann gat.
— Það var gott að ég fékk að koma, hr.
Archer. Má ég setjast?
— Vitanlega. Archer benti á slitinn hæg-
indastól með pipunni sinni. — Jæja, þér
eruð nýkomnir frá Ungverjalandi? Var
erfitt að komast liingað?
— Erfitt er ekki rétta orðið, sagði Gre-
gory og brosti. — Eg gat ekki sagt yður
það í símanum, en það var frá Þýskalandi
sem ég koin seinast.
Archer hleypti svörtum brúnunum og
það var grunsemd í augum hans er hann
sagði: -— Hvað áttuð þér við með vinunum
i Budapest, sem þér minntust á í síman-
nm?
Gregory yppti öxlum. — Þeir eru jafn
ósennilegir og heimsókn mín í Ungverja-
landi. En þeir koma heldur ekki málinu
við. Eins og stendur skiptir ástandið í
Þýskalandi meiry máli. Það er þar, sem
ég licfi verið með vinum yðar.
— Er það satt? Má ég spyrja — hverjum?
— Annar er herra Reinhardt í Traben-
Trabach.
— Hefi aldrei heyrt þann mann nefndan.
— Hinn er síra Waclnnúller í Ems.
— Þekki hann ekki heldur.
— Jæja. Mér kemur það ekki beinlínis á
óvart. En eins og þér vitið þá eru þrir