Fálkinn - 12.08.1949, Page 4

4
FÁLKINN
DANSARINN NIJINSKY
MIÐALDRA fólk og þar yfir
minnist vafalaust nafnsins Nijin-
sky. A árunum fyrir fyrri heims
styrjöldina og fram undir lok
hennar, var þaö sums staðar
nefnt eigi sjaldnar en nafn Car-
usos og Önnu Pavlovu. Rússn-
eski dansarinn Vaslas Nijinsky
var skærasta stjarnan á himni
danslistarinnar í nokkur ár en
en hann dalaði ekki smátt og
smátt fvrir áhrif elli eða tísku-
hreytingar liedur livarf hann allt
i einu þegar liann leiftraði sem
skærast. Það var ekki dauðinn
sem sótti hann heldur vitfirr-
ingin. Árið 1918 hilaði tauga-
kerfið og árið eftir varð að loka
hann inni á hæli í Sviss.
Þegar Nijinsky missti heilsuna
hafði hann notið frægðar í að-
eins tíu ár. Og eftir það gleymd-
ist liann. En síðustu árin fvrir
seinni heimsstyrjöldina var far-
ið að geta um hann í hlöðunum
öðru hverju. Árið 1937 fréttist
t. d. frá Genéve að Nijinsky
(sem þá var á liæli skammt frá
Zúrich) væri farinn að sinna
fólkinu, sem kringum hann var,
eftir að hafa verið í dvala i 21
ár. Og 1939 fréttist frá París,
að nú væri hann búinn að fá hér
um bil fulla heilsu, eftir insulin-
lækningar, og væri sestur að á
gistihúsi i Bern. 1947 var sagt að
liann ætlaði að setjast að sem
danskennari í Bandaríkjunum.
Og núna alveg nýlega l)árst sú
frétt frá London, að liann væri
þar, og væri fastur gestur á öll-
um dansæfingum leikhúsanna
þar. „Hann er 58 ára og brosir
aldrei,“ stóð í Lundúnafréttinni.
Sagan af hinum stutta list-
ferli Nijinskys og hinum rauna-
legu örlögum hans er einn ein-
kennilegasti þátturinn i listsögu
tuttugustu aldarinnar.
Vaslav Nijinsky fæddist i
Kiev 1890 og bar snemma á
danshæfileikum hans. Tíu ára
gamall fór hann að sýna sig i
smáhlutverkum í hinu fræga
Mariinskyleikhúsi í St. Péturs-
borg. Hæfni hans vakti mikla
athygli og hann fékk að dansa
eindans-hlutverk áður en skóla-
náminu var lokið. Hann tólc
próf 1907 og prófsýning hans
vakti fádæma athygli og lirifn-
ingu. Árið eftir var hann ráðinn
að Mariinskyleikhúsinu. Þar
dansaði hann með leikkonunum
frægu, Pavlovu og Karsavinu og
Meinleg • örlög|mesta|listdans
ara veraldarinnar
hreif liina vandfýsnu áhorfend-
ur borgarinnar svo stórlega, að
þess voru engin dæmi áður. Á-
horfendurnir sátu eins og fjötr-
aðir þegar þessi létti, glæsilegi
unglingur sveif yfir leiksviðið
eins og engilborin vera og lék
sér að því að framkvæma margt,
sem áður var talið óhugsandi
og með þeim þokka, sem bar af
öllu er áður liafði sést. Með
Monakov, Bulgakos, Pavlova,
Karsavina, Kshessinskaya og
Sofia Fedorovna.
Frumsýning var í Chatelet-
leikhúsinu i París 17. maí 1909.
Fokin hafði samið dansana,
sem Nijinsky dansaði þá, eftir
fyirmyndum frá hirð sólkon-
ungsins, Lúðvíks XIV. Þetta
varð listrænn viðhurður og Nij-
inskv fékk meira lof en nokkur
Vaslav Nijinsky.
honum var blásið nýju lifi i
hinn klassiska dansstil. Hann
vandi komur sínar á söfn til
þess að rannsaka fögur lista-
vei'k og fann að það var sam-
ræmið og' feðurðin i hreyfing-
um og stellingum, se nuneslu
varðaði um allan dans. Tæknin
var aðeins meðal til að fram-
kvæma þetta.
Frægð Nijinskys fór hraðvax-
andi. Og er hann lagði af stað
í sýniferð sína með hinum fræga
kvnni Diaghileff og dansflokki
hans, varð hann heimsfrægur á
skammri stund. Þessi flokkur
var skipaður frábærasta dans-
fólki, sem nokkurn tíma liefir
verið saman komið í einum hóp
— úrvalinu frá St. Pétursborg
og Moskva. Þar voru Fokin,
annar dansari fyrir hans daga
i París. Á næstu árum ferðaðist
hann um allar helstu borgir
Evrópu með Diagliileff og ])eg-
ar nafn Nijinskys var á skrá
seldist jafnan upp fyrir marg-
falt verð mörgum vikum áður.
Diaghileff liafði töfravald á
Nijinsky og gat mótað hann eins
og vax í höndum sér. Enda var
Diaghileff enginn miðlungs
dansflokkstjóri. Hann var sjálf-
ur listamaður og atkvæðamað-
ur, stórbrotinn í öllu því, sem
hann tók sér fyrir hendur. Hann
hafði undravert lag á að finna
efnilega listamenn og lála þá
gera sitt ítrasta. Nijinsky þótti
mjög vænt um hann og var
honum lærisveinn, sem mögl-
unarlaust hlýddi honum í öllu
sem hann skipaði, uns kom að
þvi að liann þóttist ekki lengur
þurfa á lionum að halda.
Atburður sem gerðist i París
1912 sýnir hve mikils Nijinsky
mátti sín þá sem listamaður,
aðeins 22 ára gamall. Hann
hafði þá fyrir nokkrum árum
farið að fást við að semja hal-
lett-tónsmíðar og hafði komist
að þeirri niðurstöðu að hallett-
inn væri ekki ennþá orðinn
„frjáls“ listgrein. Isidora Dun-
can og Fokin höfðu bæði haft
óljósan grun uni livert leiðin
lægi, en ekki hafl framkvæmd
eða þrek til að fara hana. Þau
byggðu bæði á þokkanum og
sveifluhreyfingunum, en Nijin-
sky laldi það varða mestu að
láta liverja hreyfingu lýsa á-
kveðinni hugmynd eða liugsjón.
Hann forðaðist liinar fljótandi
öldumynduðu hreyfingar og
heimtaði að liver hreyfing sýndi
hrvnjandi. Þetta kom fvrst fram
í ballettinum „Skógargúðinn“,
sem Debussy hafði samið tón-
smiðina við.
Það var 29. maí 1912, sem
þcssi hallett var sýndur fyrsl í
París. Nijinsky dansaði sjálfur
skógarguðinn. Sýningin vakti
mikla forvitni fvrirfram. Allir
Parísarbúar sem töldust vera
menn með mönnum i list, bók-
menntum og stjórnmálum voru
viðstaddir. I skemmtiskránni
var þessi stutti texti til skýr-
ingar á danstúlkun Nijinskys í
hlutverki sinu:
Skógarguðinn blnndar.
Dísirnar lokka hann og flýja
undan honum.
Draumur hans verður veruleiki
er hann finnur slæðuna, sem
gleymst hefir.
Og ijaldið fellur svo að kvæð-
ið geti byrjað í endurminn-
ingu áhorfandans.
Þetla Ijóð í dansi stóð í tólf
mínútur. Áhorfendunum kom
það á óvart sem þeir sóu, þeir
urðu undrandi og hissa. Á sama
augnabliki og tjaldið féll ætl-
áði allt vitlaust að verða. Sumir
voru að rifna af hrifningu aðrir
af gremju. í einni stúkunni sat
höggmyndarinn frægi, Rodin, og
hrópaði bravó. Aðrir píptu. Par-
ís skiptist í tvo flokka, með eða
móti „Skógarguðinum“. En þeir
sem klöppuðu sigruðu áður en