Fálkinn - 02.09.1949, Blaðsíða 4

4
FÁLKINN
SVARTI DAUÐINN
SVARTI DAUÐINN fyrir fiOO
árum er tvímælalaust langversta
áfallið, sem mannkynið hefir
nokkurn tima orðið fyrir. Hann
náði til hvers afkima um all-
an þann heim, sem þá var þekkt
ur og kannaður, frá Kina og
Indlandi til íslands og Græn-
lands. Og það er sennilegt, að
sóttin hafi lagt helming alls
mannkynsins í gröfina. Dauð-
inn kom fljótt og var kvalafull-
ur. Svarti dauðinn afmáði lilut-
fallslega meira af íbúum hverr-
ar einustu borgar í Evrópu en
atómsprengjan drap í Hiroshima
1945.
í janúar 1348 komu þrjú skip
hlaðin kryddi frá Austurlönd-
um inn i hina fögru höfn í
Genúa.Margi raf skipsmönnun-
um fóru í land. Og það sama
gerðu rotturnar. Þær fetuðu sig
eftir skipsfestunum á þurrt og
blönduðust rotlunum, sem fyrir
voru í borginni. Eftir nokkra
tlaga fór fólk að taka eftir að
óvenjulega mikið af dauðum
rottum var í borginni.
En enginn virtist setja það
l'yrir sig. í borgum miðalda
voru göturnar fullar af skrani
og rusli. Þær voru ekki stein-
lagðar og grísirnir veltu sér í
drullupollunum á götunum.
Bæði grísirnir og rolturnar lifðu
á rusli og matarleyfum, sem
fleygt var úr liúsunum út á
götuna og rotnaði þar niður.
Og húsin sjálf voru ákjósan-
legustu klakstöðvar fyrir flær
og lýs. Margt fólk svaf saman
í herbergi. Allt er að þrifnaði
vissi var á mjög lágu stigi.
Fólk haðaði sig ekki nema ör-
sjaldan. Ullarnærfötin voru að-
eins þvegin þegar svo heitt var
í veðri að fólki fannst hugsan-
legt að fara úr. Þess vegna var
flest fólk með flær, og þær
þrifust líka vel á rottunum.
Við verðum að byggja það á
tilgátum hvað hafi komið fyrir
])á, sem fyrstir urðu pestinni
að hráð. Liklega hafa þeir vakn-
að einn morguninn með ógur-
legar kvalir í höfðinu. Svo fengu
þeir kölduflog og liroll og svima.
Eftir nokkra klukkutíma fékk
sjúklingurinn svo ákafar kvalir
fyrir brjóstið. Hann fór að liósta
upp blóði. Og hitinn óx jafnt
og þétt og svíðandi kvölin fyrir
brjóstinu var óbærileg. Morg-
uninn eftir var sjúldingurinn
dauður.
Stundum kom sjúkdómurinn
fram í annari mynd. Hörð kýli
komu í nárana og handarhol-
in, á stærð við egg. Og svartir
blettir mynduðust undir hör-
undinu. Þegar um þessa mynd
veikinnar var að ræða tók það
stundum sjúklinginn nokkra
daga að berjast við dauðann.
En hvor sem tegund veikinnar
var mátti svo heita að 100%
dæju, af þeim sem fengu hana.
Læknarnir stóðu uppi algerlega
ráðalausir gagnvart þessum geig-
vænlega sjúkdómi, og þeir voru
margir sem neituðu að sinna
sjúklingunum. Það þýddi venju-
lega dauðann að snerta við sjúk-
lingi. Þegar kölduflogin byrj-
uðu í einhverjum settu ættingj-
arnir venjulega hjá honum mat
og lokuðu hann inni, þar sem
enginn gat komið til hans, og
flýðu jafnvel úr húsinu. Þanmg
kom það oft fyrir að maður
flýði konu sína og foreldrar
börnin. Og prestar neituðu
stundum að veita deyjandi fólki
sakramentið.
Þegar frá leið og dauðsföll-
unum fór að fjölga varð ómögu-
legt að sjá öllum fyrir sóma-
samlegri greftrun í kirkjugörð-
unum. Voru nú grafnir langir
skurðir og þeir vígðir sem kirkju
garðar og þar var líkunum rað-
að í langar raðir og þunnu
moldarlagi orpið ofan á, áður
en næsta lag var lagt. Stundum
kom það fyrir í flaustrinu að
fólk var grafið lifandi.
Svarti dauðinn geysaði í Genúa
eins og eldur í sinu og gekk
jafnt yfir allar stéttir manna.
Hann smaug inn í hallir aðals-
mannanna og hús ríkra kaup-
manna. Þeir sem gátu því við
komið flýðu upp í fjöll, en pest-
in elti þá þangað. Af bændum
lélust svo margir að framleiðsl-
an dróst saman og matarþurrð
varð í borginni.
Margir reyndu að afsala sér
öllum veraldarinnar gæðum en
Iiöfðust við í kirkjunum og báð-
ust þar fyrir frá morgni lil
kvölds. En aðrir lifðu í svalli
og solli og hugsuðu um það eitt
að njóta sem inestra nautna
áður en dauðinn hirti þá.
Drykkjukrárnar voru fullar af
fólki. Menn og konur gleymdu
öllii siðalögmáli. Búðir, sem eig-
endur höfðu orðið að afrækja,
voru rændar. Og hófar slógu
eign sinni á liús fjölskyldna,
sem Iiöfðu orðið aldauða i pesl-
inni.
Snennna fóru menn að setja
þessa ægilegu drepsótt í sam-
band við komu liinna þriggja
kryddskipa, þó að ekki væru
læknavísindin komin á það stig
þá að liægt væri að rekja slóð-
ina. En það var vitað að skips-
mennirnir höfðu veikst og dá-
ið. Og nú var þeim sem eftir
lifðu bannað að koma í land
og skipin voru látin fara á burt
úr höfninni. Eitt þeirra fór til
Marseille, hin komu á ýmsar
aðrar Miðjarðarhafshafnir. Og
á öllum þessum stöðum gaus
veikin upp, eins og flóðalda
sem svellur yfir landið og skýt-
ur öngum í allar áttir.
SVARTI DAUÐINN var sérstak-
lega illkynjuð útgáfa af kýla-
]iest, sem berst með flóm frá
rottum á fólk. Þessi sóttarplága
var versta sóttin, sem komið
hafði í margar aldir. Og fprir
það varð hún skæðari en ella.
Fólk hafði misst allt það ónæmi
sem eldri kynslóðirnar höfðu
haft gegn þessari veiki.
Pestin gaus fyrst upp í Kína
eftir að þar höfðu komið mörg
hungursneyðarár í röð, sem
veikt höfðu mótstöðukraft al-
mennings. Barst svo sóttin vest-
ur lestaferðaveginn mikla til
Indlands og þaðan til Persaflóa
og upp til Bagdad og áfram
vestur eyðimörkina og til Egypta
lands. Og aðra leið harst pestin
fyi'ir sunnan Kaspíahaf og vest-
ur að Svartahafi og þaðan til
Konstantínópel. Og þaðan svo
áfram vestur um Evrópu.
I Marseilles dóu fjórir
fimmtu allra horgarhúa, að þvi
er sagnfræðingur nokkur segir
frá. Þaðan breiddist svo svarti
dauði upp Rhone-dalinn til
Avignon, en þar bjó páfinn þá.
Páfinn vigði vatnið i ánni til
þess að líkin skyldu liggja i
„vígðum reit“. Þeim var nefni-
lega hent i ána.
Átakanlegt dæmi um fórnar-
vilja er til frá París er sóttin
gekk þar. Á sjúkralnisinu L’-
Hotel-Dieu dóu um 500 manns
úr svarta dauðanum ádag. Og
það mátti lieita að ganga út í
opinn dauðann að starfa að
hjúkrun þar. Eigi að síður
liéldu nunnurnar áfram lijúkr-
unarstörfunum. Þær dóu allar.
En nýjar komu i þeirra stað,
en sífellt varð að hæla í skarð-
ið fyrir þær, sem frá féllu.
Hinn 7. júlí 1348 kom slcip
að landi í Waymoutli og á ó-
trúlega stuttum tíma breiddisl
pestin um allt England. í einú
hverfinu í London dóu 50.000
manns. Sagt er að % af öllum
stúdentunum í Oxford hafi dá-
ið. Frá Englandi breiddist pesl-
in út lil Skotlands, Wales og
írlands.
Á mörgum skipum dó liver
einasti farþegi og öll skipshöfn-
in, svo að skipin rak stjórn-
laust um höfin uns þau bar ein-
livers staðar að landi. Það var
með þeim liætti sem pestin barsl
til Norðurlanda. Skip fór frá
London með ullarlest, og áður
en það var komið hálfa leið
yfir Norðursjó var öll skijis-
liöfnin látin. Loks strandaði
skipið, eigi langt frá Bergen,
og komu þjónar fógetans um
borð lil að athuga það. Þegar
þeir fóru í land aftur höfðu þeir
fengið á sig flærnar, sem báru
sóttkveikjuna.
Pestin breiddist austur eftir
álfunni til Þýskalands. 1 Wien
dóu 1200 manns á dag. Sóttin
hélt áfram til Rússlands og varð
engu ómannskæðari þar. Hún
barst til afskekktustu slaða —
engu var hlíft.
Ekki lét neinn sér detta i liug
að setja pestina i samband við
rotturnar. Enginn læknir vissi
hvað þessi sjúkdómur eiginlega
var, eða Iivers konar vörnum
var ráðlegast að beita gegn hon-
um. En sumir þóttust nú samt
vila þetta. Læknadeihl háskól-
ans í París gaf út þá furðulegu
skýringu að pestin liefði gosið
upp í Austurlöndum vegna jarð-
skjálfta og brákunar, sem þar
liefði orðið á jarðskorpunni.
Loftið hafði eitrast af þessum
ástæðum og sýkt þá, sem önd-
uðu því að sér. Læknadeildin
laldi eina ráðið að kveikja stör
hál til þess að hreinsa andrúms-
loftið. Páfinn féllsl á þetta og
nú voru kveikt bál víðsvegar.
Aðrir læknar ráðlögðu mjög
flókið mataræði, og enn aðrir
réðu fólki stranglega frá að
haða sig.
í Sviss gaus svo allt í einu
upp ljótur kvittur: að Gyðingar
væru valdir að pestinni, og
hefðu eitrað brunnana. 1 Chil-
lon var Gyðingur einn tekinn
fastur og píndur til sagna. Þeg-
ar hann hafði verið kvalinn