Fálkinn - 25.11.1949, Blaðsíða 4

4
FÁLKINN
Einræðið í Honduras er hrotta-
legast allra í Yestnrheimi
LOFTIÐ TITRAR af hita er ég
spyr mig fram í þröngum götun-
um í Tegucigalpa, höfuðstaðnum
í Honduras. Eg er á leiðinni til
ritstjóra „La Epoca“, eina löglega
blaðsins í bænum, sem gefið er
út af eldheitum áhanganda ein-
ræðisins. Lögregluþjónarnir —
tveir og tveir saman — eru vopn-
aðir hlöðnum byssum og gefa mér
alls ekki hýrt auga. I ritstjórn-
inni reyni ég að fá ýmsar „in-
side“ upplýsingar, en fæ ekki ann-
að en óvild og svör út í hött. Svo
að ég verð að leita betri upplýs-
ingalinda.
Stjórnarandstæðingar hafa líka
sín blöð, sem koma út einu sinni
á viku — fjórar síður. Þau eru
ekki gömul. Hér hefir verið hern-
aðarástand í fjórtán ár, með
gluggabyrgingu, en þegar því var
létt af fóru fyrstu andstöðublöð-
in að koma út. Það er ekki hlaup-
ið að því að finna ritstjórnirnar,
því að engin þeirra hefir fastan
samastað. Eg hefi sett ungum,
undirleiturri manni stefnumót, og
hann fylgir mér fram hjá aur-
slóðanum á torginu. Við vöðum
skítinn fram hjá vesældarlegum
aumingjum og fetum okkur upp
gróðurlausa sólbakaða brekku.
Flores Morales er ritstjóri „Ori-
entacion“, eins andstöðublaðsins.
Ungur maður fullur af þrótti.
Hann á heima í einni aurgötunni
uppi á ásnum, býr í mjög óbrotn-
um húsakynnum, þar sem harla
lítið er af húsgögnum, dálítið af
bókum og svo móðir hans, kona
og fimm lítil börn. Blað hans varð
fyrst til að koma út, fáeinum mán-
uðum eftir að hernaðarástandinu
var létt af.
Flores fór með mig í prent-
smiðjuna sína, sem var í rökum
kjallara í leiguhjalli. Fjögrasíðu
blaðið hans er sett með þrenns-
konar letri og prentað í lítilli
handpressu, ein blaðsiða í einu.
Það kostar viku strit að koma út
þúsund eintökum af þyí. Ekki
er leyfilegt að senda kaupendum
það i pósti. Seljendurnir mest
smástrákar, eru oft handteknir af
lögreglunni og settir í fangelsi,
en þar eru þeir látnir höggva til
götusteina. Flores hefir sjálfur
setið í fangelsi í sex mánuði —
án réttarhalds. Árið 1941 stjórn-
aði hann verkfalli hjá fyrirtæki,
sem stjórnarherrarnir áttu hluta-
fé í. Það var farið fram á 7%
kauphækkun. Meðal kaupið var
57 cent, og þetta verkfall var eitt
af þeim fáu, sem þorað var að
ráðast í. Þvi að í Honduras hafa
hvorki verkamenn, bændur, lækn-
ar eða lögfræðingar leyfi til að
stofna stéttarfélög.
Fyrstu 29 daga fangelsisvistar-
innar var Flores í dimmri kjall-
araholu, og varð að skríða gegn-
um langan gang til þess að kom-
ast inn þangað. Kjallarinn var
salerni fanganna í klefunum fyrir
ofan.
Andstöðuforinginn í stofufangelsi.
Síðan laumuðumst við Flores
til Lisandro Galvez tannlæknis.
Dr. Galvez er formaður lýðræðis-
tlokksins, sem nýlega hefir verið
stofnaður, og hann gefur líka út
svolítið vikubiað. Hann er mikill
vexti, glaðlegur, með svart hrokk-
ið hár. Víðlesir.n og víðförull og
i ætt við hermálaráðherrann,
sem er umboðsmaður erlends
ávaxtasölufélags og er talinn lík-
legur til að verða næsti einræðis-
herra ef kröfur þjóðarinnar verða
ekki of háværar. Maðurinn hefir
sem sé gert sig sekan um svívirði-
leg hermdarverk.
Með nokkurnvegin jöfnu milli-
bili setur stjórnin dr. Galvez í
stofufángelsi — lætur loka fyrir
rafstraum, vatn og síma hjá hon-
um og bannar honum að taka á
móti sjúklingum.
— Eg er að minnsta kosti
heppnari en flestir hinir, segir
hann hlæjandi. — Hann Flores
þarna hefir ekki átt sjö dagana
sæla, en ég hefi sloppið sæmilega
vel. Eg hefi prédikað lýðræði,
málfrelsi, kosningafrelsi, vinnu-
frelsi og umbætur á heilbrigðis-
málum og skólum, en hingað til
hafa þeir ekki gert meira en að
ógna mér. Drengur, sem hrópaði
einu sinni: „Viva Roosevelt" fékk
níu mánaða fangelsi. Enginn rétt-
arrannsókn. Þær eru aldrei not-
aðar, tíðkast ekki hér.
Kvenhetjur.
1 svölu herbergi með steingólfi
og fjölskyldumyndum í stórum
umgerðum á veggjunum átti ég
tal við tvær fremstu konur í
landinu.
Visitacion Padille heitir önnur,
og er frægt ljóðskáld. Hin var
Lola Reyes de Waters, af herfor-
ingjaætt og í frjálslynda flokkn-
um. Visitacion er glaðleg, fríð
dama, 63 ára gömul. Hún er kvek-
ari. Árum saman hefir hún ekki
mátt láta til sín heyra, öðruvísi
en með leynilegum flugritum, en
nú skrifar hún heiftugar greinar
um einræðið. Lola er sérstaklega
aðsópsmikil kona, hún er gift
amerískum verkfræðingi og á
fimm börn.
Þegar verst vajr brutu þessar
tvær konur öll bönn og stofnuðu
kvenfélag, sem skyldi hjálpa föng-
um, sem orðið höfðu fyrir mis-
þyrmingum og limlestingum. Þær
gerðu uppsteit og fluttu stjórn
inni áskoranir og fyrir bragðið
voru þær ákærðar fyrir að hafa
ætlað að drepa forsetann. Leyni-
snápar og lögregla eltu þær á
röndum, hermenn misþyrmdu
þeim og aðrir gerðu þeim margt
til miska og köstuðu á þær skít.
Þær fögnuðu sigri þegar Hitler
féll. 150 konur söfnuðust saman
í Guerrerogarðinum og veifuðu
fána Sameinuðu þjóðanna. Lög-
reglan tók fána og tróð þá undir
fótum. Aðeins mexíkanska sendi-
ráðið hafði þor til að mótmæla og
heimta afsökun og að fána sínum
skyldi skilað aftur.
Tuttugu og níu konur voru sett-
ar í fangelsi og urðu að sitja i
sömu skorðum matarlausar í 17
klukkutíma. 1 níu daga svaf Lola
á gólfinu í ofbirtu frá kastljósi,
— þar var ekkert rúm, enginn
stóll, ekkert vatn til að þvo sér
úr, ómögulegt að skifta um föt.
Þegar einn drengurinn hennar —
þrettán ára — gerði tilraun til að
fá að tala við hana, var hann sett-
ur í fangelsi líka. Maður Lolu var
erlendis um þessar mundir og
fékk ekki innfararleyfi í landið.
Stjórnin hafði þvingað námufé-
lagið, sem hann vann hjá til að
segja honum upp starfinu. Og
hann gat ekki fengið annað starf
— enginn sem er andstæður
stjórninni fær það — og svo fór
hann til Panama. En stjórnin
vildi ekki leyfa Lolu og börnum
hennar að fara úr landi, þó að
þau væru amerískir ríkisborgar-
ar.
Eftir fangelsisvistina var Lola
höfð í stofufangelsi í sjö mánuði.
Hún fékk hvorki vatn, ljós né
síma. Börn hennar máttu ekki
fara í skólann. Enginn læknir eða
tannlæknir mátti koma í sjúkra-
vitjun, engir kunningjar í heim-
sókn. Hún komst samt af — nær-
gætinn kínverskur kaupmaður
færði henni mat, sem hún dró upp
til sín gegnum gluggann.
Svo varð eitt barnið fárveikt
og hún fór út til að ná í lækni.
Varðmennirnir beittu hana hörku
og loks varð henni leyft að tala
við sendifulltrúa Bandaríkjanna,
í viðurvist lögreglumanns. Stofu-
fangelsinu var létt af, en hvar sem
hún fer eltir hana jafnan vopnað-
ur varðmaður, sem meira að segja
situr við hliðina á henni þegar hún
fer í bíó. Þannig fór þá þeim, sem
fögnuðu falli Hitlers í Honduras.
Hjá forsetanum.
Fernando Zepeda Duron rit-
stjóri stjórnarblaðsins ,La Epoca‘
fór með mig í heimsókn til for-
setans, Tiburcio Carias. Járnhlið-
in að höll hans, sem er virki lík-
ust, opnuðust. Vopnaðir varð-
menn heilsuðu virðulega og Zep-
eda fór með mig upp í íbúð for-
setans á efstu hæð og inn í mót-
tökuherbergi með flauelsklædd-
um stólum í rokoko-stíl.
1 göngunum hengu óteljandi
gyllt fuglabúr og blómskrúð var
þar mikið. Svo kom einræðisherr-
ann, stór tígrislíkur jötunn, 150
kg. af keti og beinum. Þrátt fyrir
70 ár að baki er hann enn þá
viðbjóðslegasta ímynd dýrslegr-
ar orku, sem ég hefi nokkurntíma
séð. Kanarífugl söng bak við
hann.
Hann var aðeins 15 ára þegar
hann byrjaði að leggja launráð
gegn stjórninni og í fjörutíu ár
háði hann óslitna baráttu fyrir
því að komast inn í þessa höll.
Þessi Tuburcio Carias Andino,
sem stjórnað hefir Honduras í
15 ár með harðri hendi, lítur út
eins og einræðisherrar gera í
kvikmyndum. Hitler komst aldrei
lengra en að líkjast meinlegri skop
mynd af Chaplín. Ef ég væri kvik-
myndastjóri og ætti að gera kvik-
mynd um einræðisherra mundi ég
síma eftir Carias. Hann væri snið-
inn í hlutverkið.
Við sátum hlið við hlið í sama
sófanum. Það var einræðisherr-
ann, sem réð þessari óþægilegu
sætaskipun. Hann sat eins og
steingervingur meðan viðtalið fór
fram. Svolítið bil milli digurra
fótanna, og hendurnar eins og
þungar sleggjur á hnjánum. Eg