Fálkinn - 02.02.1951, Síða 4

4
FÁLKINN
VERSLUNARMANNAFÍLAG REYKJAVÍKUR 60 ÁRA
Á síðasta áratugi 19. aldarinn-
ar voru stofnuð í Reykjavík mörg
félög, m. a.: elstu stéttarfélögin,
enda hófst þá nýtt tímabil í at-
vinnusögu landsmanna. Útgerðar-
hættir færðust í nýtt og fullkomn-
ara horf og útflutningur sjávar-
afurða óx geysilega. Hin auknu
afköst þjóðarbúsins sköpuðu skil-
yrði fyrir aukinni velmegun lands-
manna. Sú velmegun endurspegl-
aðist í vexti viðskiptalífsins, en
fjörkippur í viðskiptalífinu er á-
vallt hið ytra tákn velmegunnar í
þjóðfélögum verkaskiptingar.
Það var eðlilegt, að upp úr slík-
um jarðvegi spryttu félagssamtök
verslunarmanna hér á landi. —
Verslunarmannafélag Reykjavík-
ur var stofnað 27. janúar 1891,
og er því nýlega orðið sextugt.
I afmælishefti blaðs félagsins,
„Frjálsri verslun“, er greint ýtar-
lega frá starfsemi félagsins á liðn-
um árum og verður hér stuðst
við þá frásögn í aðalatriðum.
Engin gögn eru til fyrir því,
hver hafi átt hugmyndina að
stofnun Verslunarmannafélags
Reykjavíkur, en miklar líkur eru
taldar á, að það hafi verið Þor-
lákur Ó. Johnson kaupmaður.
Hann er einn hinn merkasti mað-
ur, sem íslensk verslunarstétt hef-
ir átt, og var í mörgu á undan
sinni samtíð. Fyrir honum vakti
að skapa hér menntaða innlenda
verslunarstétt, er væri starfi sínu
fyllilega vaxin. Kom hann hér á
fót verslunarskóla, en um það
mál hafði hann mikið ritað. Skóli
þessi tók til starfa haustið 1890
og var rekinn í húsnæði Þorláks,
sem hann lagði ókeypis til. Um
leið og heilsu Þorláks þraut, sem
varð skömmu síðar, hvarf þessi
skóli úr sögunni.
Hinn 12. janúar 1891 komu
ýmsir verslunarmenn saman í
kaffihúsi því, „Hermes“, sem Þor-
lákur Ó. Johnson lét starfrækja
í Lækjargötu 4, til þess að athuga
möguleika á því að koma á fót
félagi, er sérstaklega hefði það
að markmiði að efla samheldni
Pétur Jónsson einn af stofnendum V. R.
og einingu verslunarstéttarinnar
hér á landi. Var á þessum fundi
kosin nefnd til undirbúnings máls-
ins, og áttu sæti í henni kaup-
mennirnir Th. Thorsteinsson, Dit-
lev Thomsen, Matthías Johannes-
son, Þorlákur ó. Johnson og Jó-
hannes Hansen verslunarstjóri.
Undirbúningsnefndin kallaði
síðan saman fund á veitingastað
Þorláks 27. janúar til þess að
ganga frá lögum félagsins og end-
anlegri stofnun þess. Á fundi þess-
um var lagafrumvarp nefndarinn-
ar í öllu verulegu samþykkt ó-
breytt og félagið þar með stofnað.
Stofnendur félagsins voru 33
að tölu. Voru 22 þeirra verslun-
armenn, 5 kaupmenn, 3 verslun-
arstjórar, 1 veitingamaður, 1
kennari og 1 póstritari. Af stofn-
endum félagsins er nú aðeins einn
á lífi, Pétur Jónsson, til heimilis
hér í Reykjavík.
Á næsta fundi í félaginu, er
haldinn var 4. febrúar, var kosin
stjórn fyrir félagið. Hlutu kosn-
ingu Th. Thorsteinsson, formaður;
Ólafur Rósinkranz, skrifari; Matt-
hías Jóhannesson, féhirðir; Dit-
lev Thomsen og Ludvig Hansen
meðstjórnendur. Á þessum sama
fundi gengu þrír nýir menn í fé-
lagið.
I árslok 1891 voru meðlimir
orðnir 42 að tölu. Vöxturinn var
ekki ör fyrstu 28 árin. Hæst
komst félagatalan upp í 124, en
lægst 26 árið 1918.
Félagið fór í mörgu vel af stað.
Fyrirlestrar voru haldnir, fyrsta
árið reglulega og margir, en brátt
fór að draga úr þeim, uns þeir
hættu með öllu. Tilraunir voru
gerðar til þess að halda uppi í-
þróttastarfsemi innan félagsins
fyrstu árin, en það blessaðist ekki.
Aftur á móti var bókasafn félags-
ins strax mikið notað, og var
töluverðu fé árlega varið til kaupa
á blöðum og bókum. Hélst sú
starfsemi um fjöda ára, og kom
félagsmönnum að miklu gagni.
Bókavörslunni var svo varið, að
bókavörður var við á hverjum
fundi, sem haldinn var, og þeir
voru margir, meðan spilamennsk-
an var við lýði, og afgreiddi hann
þá og hafði skipti á bókum félags-
maanna.
Skemmtanastarfsemin varð
strax mikil og lengi vel voru
haldnir fundir 14. hvern dag, og
var þá spilað og teflt á ýmiss kon-
ar töfl. Þessi fundir voru að jafn-
aði fámennir.
Félagið gekkst einnig fyrir
kvöldskemmtunum, sem voru
mjög fjölbreyttar, enda þóttu þær
bera langt af öðrum slíkum sam-
komum hér.
Jólastrésskemmtanir fyrir fé-
lagmenn og börn þeirra voru
strax í upphafi teknar upp, og
árið 1896 var sá siður tekinn upp
að halda jólatré fyrir fátæk börn
og gefa þeim gjafir, og hélst það
um fjölda ára.
Þá voru á hverju ári heldnir

Frá frídegi verslunar-
manna skömmu fyrir
aldamót. Félagar V. R.
safnast saman viS Lœkj-
artorg.
Til vinstri:
Th. Tliorsteinsson,
fyrsti form. V. R.
Til hœgri:
Stjórn V. R. 1906:
Standandi: SigurÖ-
ur Þorsteinsson, E.
Jacobsen, ólafur
Johnson. Sitjandi:
Árni Jónsson og
Gísli Jónsson.
nokkrir dansleikir fyrir félags-
menn og gesti þeirra, venjulega
í sambandi við almenna skemmt-
un.
Verslunarmannafélagið tók þátt
í hinum svonefndu þjóðhátíðar-
höldum, sem tíðkuðust nokkur ár
um og eftir aidamótin. Fyrsti frí-
dagur verslunarmanna var hald-
inn hátíðlegur í Ártúnum 14. ág.
1895.
V. R. átti mikla hlutdeild í að
koma Verslunarskólanum á fót
árið 1905, ásamt Kaupmannafé-
laginu. Áður hafði starfað nefnd
á vegum félagsins að undirbún-
ingi skólamálsins.
Á árunum 1908-1919 dró smátt
og smátt úr allri starfsemi félags-
ins, og árið 1918 virðist hún hafa
legið niðri með öllu. Þá tók Ámi
kaupm. Einarsson sér fyrir hend-
ur 1919 að lífga félagið við og