Fálkinn - 02.02.1951, Page 8

8
F Á L KINISI
BÖÐULLINN
var fyrrum í heiðri hafður ur segir Ingeborg Flood, sem
sem hver annar embættismað lýsir hér frægum norskum
böðli frá 17. öld.
ÞAÐ væri ekki ólíklegt að al-
menningur hefði andstyggð á
þeim, sem taka að sór störf böð-
uls og pyntingarmeistara. Þessi
árin liafa margir þegar látið
lífið fyrir þetta starf, sem þeir
liafa tekið að sér ýmist kvadd-
ir eða ótilkvaddir. En fyrir 200
árum var öðru máli að gegna.
Þá var böðullinn opinber em-
bættismaður, settur til að full-
nægja lögum og rétti liversu
ferlegir sem dómarnir voru.
Böðullinn bafði föst laun. í
byrjun 18. aldar voru laun böð-
ulsins í Cbristiania 16 ríkisdalir
og auk þess fékk hann 12 dala
búsaleigustyrk. Auk þess borg-
un fyrir öll verk, samkvæmt
gjaldskrá — svo sem fyrir að
bengja mann lirenna hann á
báli eða kaghýða. Þá var sá seki
bundinn við staur á almanna-
færi og hýddur. Borgunina varð
sá seki að greiða, ef efni bans
leyfðu.
Utan starfsins var böðullinn
eins og liver annar borgari í
þjóðfélaginu. Hann lifði við lik
kjör og aðrir, giftist kerlingar-
nöldrinu sínu og átti börn, fór
á knæpuna og drakk, og fólk
bafði svo litinn beyg af honum
að það dirfðist jafnvel að fara
í handalögmál við konuna hans.
Það er jafnvel dæmi til þess
að fólk hafði ekki meiri beyg af
böðlinum — jafnvel dauðum
— en svo, að heimili bans var
rænt nóttina eftir að líann sál-
aðist.
Það var engin tilviljun að
Nicolai Flúg var böðull í Christ
iania í lok 17. aldar. Hann var
ættaður frá Slésvík og liafði
lært starfið bjá stjúpa snum,
Augustinus Stengel, sem var
böðull í Sönderborg.
I ágúst 1694 kvæntist Nicolai
Fliig Lísbet Arvadóttur Due,
dóttur Arve Lauritsen Due og
Marinar Nílsdóttur. Þau þurftu
ekki neinu að kvíða um fram-
tíðina, því að Nicolai bafði
fengið öll tæki til slarfans: öxi,
]>rjú brennimörk, tvö sverð,
þumalskrúfu, fimm skamm-
byssur, eina byssu, tvo silfur-
korða, sleða og bjarnarfeldi og
rauða skottbúfu með bryddingu
úr marðarskinni.
Hjónin áttu bús og böfðu
stórt heim’ili; einnig áttu þau
kornakur í bæjarlandinu. í stof-
unum voru skápar, borð og ensk
ir stólar, og á veggjunum hengu
myndir af böðlinum, konu hans
og báðum börnunum. í billunni
var 21 bók, flestar þýskar en
nokkrar á latínu. Af bókunum
mátti ráða, að böðullinn ætti
margvisleg ábugamál. Hann
átti lækningabók Matæj Gotli-
fredi Pamani, gjaldskrá lyf-
sala, þýska ferðabandbók og
teningabók, og auk þess „Veg-
inn til sælunnar“. Þegar liann
settist með bók 1 brúna frakk-
anum og með röndótta silki-
brjósthlíf, settist konan lians
við saumaborðið, tók fram silf-
urnálhúsið og setti fingurbjörg
úr silfri á puttann á sér. Þetta
var litil og lagleg húsmóðir, i
svartri taft-peysu og röndóttu
hörpilsi og setti svarta eða rauða
flauelshúfu á böfðinu.
Vinnukonurnar þrjár á heim-
ilinu böfðu meira en nóg að
gera, að liugsa um fatnaðinn,
dúkana og sængurfötin. Á liill-
unum i stofunni voru 22 skálar
úr tini, 32 tindiskar og 21 osta-
plötur úr tini til að nota þegar
gestir komu. Þá fór búsmóðir-
in í „lifstykki“ eða strengibol,
gylltan atlaskjól, setti upp báls-
festi úr hvítum vatnsperlum með
gulldjásni á, eyrnarhringi úr
silfri og festi slæðu undir koff-
ur um enni sér. Marga bringa
bar liún á fingrunum en þó bar
mest á einum með rúbínum og
fjórum litlum demöntum. Böð-
ullinn var að jafnaði með
signetsliring úr stáli. Færu bjón
in í gestaboð varð frúin að velja
á milli tveggja bandskjóla úr
hermelíni eða þá að taka marð-
arskinnið.
Auk liins eiginlega starfs hafði
böðullinn aðra drjúga tekjulind.
Hann bafði komið upp liárkollu-
gerð fyrir Nicolai Arvason Due
mág sinn, þarna í húsinu. Að
bann hafi haft talsverð viðskipti
má marka af því að árið 1701
liafði hann fyrirliggjandi 20
pund og álti lóð af hári, um 44
rikisdala virði.
Nú mundi einhver balda að
samband væri milli böðulsstarfs-
ins og bársins. Nei, það far
ekki svo — að minnsta kosti
ekki að öllu leyti. Böðullinn
keypti bárið sjálfur með heið-
arlegu móti — að minnsta kosti
eitthvað af því — 35 lóð hjá Jó-
hanni Möller, 23 lóð bjá Knúti
Wendelboe, 18 lóð hjá Andrési
vaktara, 16 hjá Zakaríasi Gran
og þar fram eftir götunum. Ef til
vill befir bann fengið eittbvað af
þeim, sem liann gerði að líkum.
Nicolaus Loumann úrsmið-
ur var lieimagangur þarna, ekki
síst vegna þesns að honum leist
vel á Malenu, eina vinnukonuna.
Húsmóðirin var ekkert lirifin
af þeim og ekki batnaði þeg-
ar úrsmiðurinn ætlaði að kaupa
sér bús og þurfti á 120 rikisdala
láni að halda.
Einn góðan veðurdag þegar
mágurinn Nicolai Due sat við
bárkollugerð sína kom úrsmið-
urinn í heimsókn. Flug fór fram
og vóg peninga á reislu og kom
aftur með fjögur kramarhús
sem hann afbenti úrsmiðnum.
Lisbet Arvadóttir lá rúmföst
í næsta herbergi, í næstbestu
nátttreyjunni sinni úr dýru
klausturlérefti og með knippl-
ingum. Bróðir bennar fór inn
til hennar og sagði benni livað
væri að> gerast:
•— Lisbet, nú er meistarinn
Flug að afbenda úrsmiðnum
peninga.
—Það mun vera fyrir húsið,
sagði bún.
— Veistu nokkuð nánar um
þessa peninga spurði bann.
— Eg skipti mér ekki af því.
Hann gerir eins og honum sýnist.
En í rauinni stóð benni ekki
á sama. Hún hugsaði mikið um
þetta dálæti mannsins síns á úr-
smiðnum. Nokkrum dögum síð-
ar gerði bún lienni Katrínu, kon-
unni lians óla glerskera orð að
finna sig. Og nú bafði hún nátt-
treyjuskipti í snatri og fór í þá
rauðu, — útsaumaða silkitreyju
og lagðist út af og beið.
Þegar Katrín bafði setið um
sfund við sjúkrabeðinn, 'gerði
Malena vinnukona sér erindi inn
til að sækja flösku, sem stóð í
glugganum. Undir eins og liún
var komin út úr dyrunum glopr-
aðist upp úr Lísbetu:
— Guð gefi að liún drepist
ekki fyrr en bún hefir kvalist
eins mikið og ég geri. Hún er
brædd við mig og þó befi ég
ekki næman sjúkdóm.
Svo sagði hún Katrínu að Mal-
ena ætlaði að giftast úrsmiðn-
um, að bann hefði fengið 120
dala lán bjá Flúg, og að Flúg
liefði auk þess lánað bonum fyr-
ir nýjum stássfötum til jólanna.
Guð bjálpi mér til að kom-
ast á fætur, þá skgl þetta ekki
svo lil ganga, andvarpaði bún.
En það fór nú ekki svo vel.
Lísbet komst ekki á fætur aftur.
Hún dó alll i einu vilcu síðar,
frá manni og tveimur smábörn-
um Dorotheu Maríu fjögra ára
og Ágústínus aðeins 5 mánaða.
Það var Malena sem tók við
bústjórninni og lagði undir sig
lyklana að öllum skápum og
kistum.
Skömrnu síðar varð böðullinn
véikur líka. Hann setti upp rós-
óltu náttbúfuna og skreið í bólið
Úr rúmi sínu hafði bann unsjón
með öllu eftir þvi sem uunt var.
Og svo lagðist Anna vinnukona.
Hún var sett bak við milligerð
ásamt Gunnhildi vinnukonu, i
sömu slofu og liúsbóndinn. Með-
an Anna lá var Berta Óladóttir
fengin til að bjálpa til á heim-
ilinu.
Frants Cbristensen bélt reikn-
ingana. Hann settist við rúm-
stokkinn og las uppliátt allar út-
og innborganir bvern dag.
Það varð jafn brátl og óvænt
um búsbóndann eins og um
konuna. Lars Tömbte bartskeri
var sóttur, en hann gat lítið gert.
Kvöklið 18. febrúar tóku vinnu-
konurnar eftir, að kraftar bús-
bóndans voru að þverra, og þeg-
ar Gunnhildur sá að bann ætti
ekki langt eftir liljóp bún til
grannanna. Úrsmiðurinn kom
klukkan níu.
Böðullinn bafði varla tekið
síðasta andvarpið þegar Nicolaus
Loumann úrsmiður tók fram
höfuðbókina fann blaðsíðuna
sem 120 dala skuldin lians var
skrifuð á, og sat hugsi. Hvað átli
bann að gera. Svo skóf liann út
töluna 1 og gerði 6 úr núllinu,
svo að skuldin lækkaði niður í
26 dali.
Þegar því var lokið varð bon-
um litið á bárkollu böðulsins -—
bve falleg og ný bún var, sam-
anborið við kolluna lians. Og
lionum fannst böðullinn ekkert
bafa við bárkollu að gera leng-
ur. Þess vegna hrifsaði bann af
sér hárkolluna sína og setti þá
fallegu böðulsins upp í staðinn.
Svo geklc bann um stofurnar og
athugaði. Honum fannst það vel
til fallið, að hann, úrsmiðurinn,
eignaðist litlu silfurklukkuna
þarna, og aðra klukku til. Og
líka gat liann notað silfurkorð-
ann, messingsdós og göngustaf
bins látna með gyltum járnliólki
á. Og þess vegna birti bann það.
Þegar þeim Malenu og bon-
um fannst nóg að gert afklædd-
ust þau og lögðust fyrir á bekk
í stofunni bjá líkinu.
Gunnbildur vinnukona var svo
þreytt um kvöldið að bún lagð-
ist fyrir á gólfinu fyrir innan
milligerðina i stofunni og sofn-
að. Þegar bún vaknaði um nótt-