Fálkinn - 20.08.1954, Page 4

4
FÁLKINN
Haugasund er hundrað ára -
1
en þó ellefu sinnum eldra
Haugasund varð sögustaður sem legstaður Haralds hárfagra fyrir nær 1100 árum. En í nútímasögu fer staðar-
ins ekki að gæta fyrr en eftir að bærinn varð kauptún og síðar kaupstaður fyrir 100 árum. Nú er Haugasund einn
inesti útvegsbær í Noregi og kaupskipaflotinn þar er sá fjórði í röðinni, allra bæja í Noregi. Haugasund og Ála-
sund eru þeir tveir bæir norskir, sem mest stunda útgerð við Island.
„Haraldr konungr varð sóttdauðr á
Rogalandi, er liann heygðr á Haugum
við Karmtsund. í Haugasundi stendr
kirkja, en við sjálfan kirkjugarðinn í
útnorðr er haugr Harald konungs ins
hárfagra; fyrir vestan kirkjuna liggr
legsteinn Haraldz konungs, sá er iá
yfir legi hans í hauginum, ok er
steinninn hálfs fjögrtánda fets iangur
ok nær 11 álna breiðr. í miðjum haug-
inum var leg Haraldz konungs, þar
var settr steinn annarr at höfði, en
annarr að fótum, og lögð þar hellan á
ofan, en hlaðit grjóti tveim megin útan
undir. Þeir steinar standa nú þar í
kirkjugarðinum, er þá váru i haugin-
um ok nú var frá sagt“.
Ef Snorri hefði eigi skrifað þessa
frásögn mundi Haugasund ekki vera
talinn sögustaður. En samkvæmt hinni
glöggu tilvísun sagnaritarans gátu
Norðmenn reist konunginum, sem
gerði Noreg að einu ríki, minnismerki
sem honum hæfði. Það gerðu þeir fyr-
ir 82 árum. Haraldsstyttan var vígð
18. júli 1872, því að þá var talið að
liðin væru þúsund ár síðan Hafurs-
fjarðarorrusta var háð. Haugurinn er
5 metra hár og á honum miðjum ten-
ingsmyndaður steinstöpull með lág-
myndum úr bronsi, en á teninginum
er 17 metra há steinsúla, mesti bauta-
steinninn í Noregi, næst Vigelandssúl-
unni í Frognergarði i Osló. En kring-
um bautasteininn, í ferhyrning,
standa 29 minni steinar, 2% metra
háir, með nöfnum hinna 29 fylkja eða
smákonungaríkja, sem Haraldur sam-
einaði undir eina stjórn.
En hinn blómlegi bær Haugasund
er ungur bær. Slóðir þær, sem liann
stendur á eru að vísu sögufrægar, því
að hann stendur nyrst við Karmtsund,
sem var ein fjölfarnasta víkingaleið
til forna. í því sundi þótti gott að
Ráðhúsið í Haugasundi, gefið bænum af Knut Knutsen skipaeiganda, er
fallegasta ráðhús Noregs, utan Oslóar.
frekari ástæða til að halda upp á 100
ár’a afmælið eftir tólf ár, en nú.
Það réð vali Haugasunds að þar var
hægt að gera ágæta höfn með litlum
tilkostnaði. Nyrst í Karmtsundi aust-
anverðu eru tvær litlar eyjar,
Hasselöy og Risöy og milli þeirra og
austurlandsins er þröngt og þráðbeint
sund, um tveggja kilómetra langt en
aðeins 100 metra breitt. Það heitir
Smiðasund og þar er höfnin.
Allmikil byggð er á eyjunum tveim-
ur, en aðalbyggðin er þó á „megin-
landinu“ meðfram sundinu austan-
verðu. Talsverður halli er niður að
sundinu og eru þvergöturnar frá höfn-
inni upp i bæinn talsvert brattar. En
þær eru að sama skapi stuttar, því
að bærinn er ekki mikill um sig á
breiddina. Hann liggur með endilöngu
sundinu og aðalgöturnar í sömu
stefnu og það, til norðausturs.
Vitanlega heitir „Strikið“ í Hauga-
sundi Haraldsgata, hún er Austur-
gera óvinaskipum fyrirsát, því að erf-
itt var að komast undan. Sundið er
viðast ekki nema tveggja kilómetra
breitt og miklu þrengra sums staðar og
vestan að þvi er eyjan Iíörmt, sem oft
er getið. Er eyjan rúmlega 30 kiló-
metra löng og gott undir bú þar, enda
átti Haraldur liárfagri eitt stórbúa
sinna á Ögvaldsnesi, norðarlega á
Körmt. En sunnar á eyjunni er Stang-
arland, þar bjó Þormóður Torfason
og skrifaði Noregssögu sína.
Um 1840 kom til orða að stofna
nýjan verslunarstað einhvers staðar
milli Bergen og Stavanger. Helsti stað-
urinn á þeim slóðum var Koparvik á
Körmt, þar var góð höfn en sá galli
var á, að ekki varð komist þangað
nema sjóleiðis úr byggðarlögunum
fyrir austan sundið, en þau áttu fyrst
og fremst að hafa gagn af þessum
nýja verslunarstað. Ýmsir bentu á
Haugasund, austanvert við norðurenda
Karmtsunds — í þá daga var staðurinn
reyndar kallaður „Karmtsund" en ekki
Haugasund. Þá áttu 13 fjölskyldur
heima i þorpinu og þar voru 12 léleg
hús. En Stórþingið neitaði að viður-
kenna þorpið sem verslunarstað. Það
var sildin sem þá tók í taumana og
reið baggamuninn. Næstu árin varð
mikil sildveiði þarna, svo að árið 1852
voru fjölskyldurnar orðnar 100 og
húsin 61 og það varð úr að þingið lög-
gilti Haugasund sem verslunarstað
sumarið 1855, frá ársbyrjun 1855. En
kaupstaðarréttindi fékk Haugasund
ekki fyrr en 1866, svo i rauninni væri
Brúin milli Risöy og meginlandsins var fullgerð 1939 og kostaðj eina
milljón n. kr. Hún er alls 361,7 metra löng en aðal-hafið er 98 metrar og
hæðin frá sjó, undir boganum 22,4 metrar.
Islenski ræðismaðurinn í Haugasundi,
Ragnar W. Mösen.
stræti-Laugavegur Haugasunds og
liggur áfram úr bænum alla leið norð-
ur að Haraldsstyttunni.
Vegna þess hve ungur bærinn er
getur hann ekki sýnt neinar þröngar,
hlykkjóttar götur með gömlum kumb-
óldum, eins og t. d. Stavanger og
Bergen. Og til áréttingar brann all-
mikið af elstu húsunum i bænum til
kaldra kola árið 1899. Má þvi með
sanni segja að Haugasund er sköpun-
arverk þessarar aldar. Eftir brunaun
var farið að reisa fyrstu steinhúsin
i Haugasundi og nú er nær eingöngu
byggt úr steini þar. í Haraldsgötu
skiptast á stór steinhús og lægri
timburhús, alveg eins og á Laugaveg-
inum, en Haugasund hefir það fram
yfir, að þar standa sum gömlu húsin
með gaflinn út að götunni, eins og á
Bryggjunni í Bergen. Og hestakerrur
eru meira notaðar i Haugasundi en i
Reykjavík.
Það eru brýrnar miklu yfir Smiðs-
sund, sem einkum setja svip á bæinn,
gamla brúin til Hasselöy og önnur
til Risöy, nokkurra ára gömul. Þess-
ar brýr eru svo hátt yfir sjó, að stór
skip geta siglt undir þær, því að
annars mundu þær loka höfninni. Og
þess vegna gnæfa þær við himinn og
sjást úr mikilli fjarlægð. Og nú er
þriðja og stærsta brúin í smíðum, yfir
sjálft Karmtsund, svo að innan
skamms verður Iíörmt „landföst" við
meginlandið. Þessi nýja brú heitir
Salhusbrú og er skammt fyrir sunn-
an bæinn.
1 Haugasundi er menntaskóli, vél-
stjóra- og sjómannaskóli o. fk, en
langfegursta bygging bæjarins er ráð-
húsið, sem ein mesta stoð bæjarins,
Knut Knutsen útgerðarmaður gaf
bænum — einn. Sú gjöf var svo
raunarleg, að Haugasund á nú lang-
veglegasta ráðhús allra bæja i Noregi,
að höfuðborginni einni fráskilinni.
Knutsen var mesti skipaeigandi bæj-