Fálkinn - 20.08.1954, Síða 8

8
FÁLKINN
NILS BRANTZEG:
Hátíðleg jarðarför
IGINLEGA syrgði enginn
Agötu frænku þegar hún
sálaðist. Þetta var útaf fyr-
ir sig eðlilegt: Agata frænka —
hún var móðursystir hennar
mömmu — varð yfir 89 ára, hún
var með æðakölkun, æðahnúta og
hægðaleysi og hafði fyrir löngu
lifað sitt fegursta. Sú eina sem
tók sér þetta nærri mun hafa ver-
ið hún sjálf. Hún hafði einsett sér
að verða níræð, því að það var
eins konar met. En það tókst með
öðrum orðum ekki.
Það fóru ýmsar sögur af henni.
Svona rétt eftir andlátið voru þær
sagðar meinleysislega, en hún var
löng og alltaf svartklædd og hend-
urnar eins og fuglsklær, svo að
hún var stundum kölluð krumma-
kerling meðan hún lifði. Hún lagði
það í vana sinn að gefa hluti sem
gljáði á, svo sem nælur, hringi og
lítið gullúr, en heimtaði þetta allt-
af aftur þegar verst stóð á. Hún
gleymdi að hún hafði gefið það,
og svo þegar hún sá hringinn,
næluna eða gullúrið næst á móður
minni eða einhverri af systrunum
hennar, heimtaði þetta aftur og
þjófkenndi þær. Hún vílaði held-
ur ekki fyrir sér að draga óvið-
komandi fólk í málið og kalla það
sem vitni. Það gat verið óþægilegt
að verða fyrir barðinu á henni á
götunni eða í strætisvagni.
En eftir að hún var dauð reyndu
ættingjarnir að gleyma þessum
óþægilegu endurminningum en
drógu heldur fram ýmislegt ann-
að, sem væri fremur fallið til þess
að sýna hve hún hefði verið
hjartagóð, barnsleg og saklaus.
Ég var langyngstur í hópnum og
var ekki laust við að ég færi hjá
mér þegar Friðrik, næstelsti bróð-
ir mömmu, sagði söguna af Agötu
og skattstofunni í 36. sinn;
Agata frænka var — eða hélt
að hún væri — í ætt við hina
frægu frönsku sjóhetju sir Walter
Raleigh (sem er líka til sölu sem
tóbak). Þegar hún var á 85. árinu
varð þessi göfuga frændsemi til
þess að hún gerði sér ferð á skatt •
stofuna og heimtaði að fá að tala
við gjaldkerann sjálfan. Frammi
fyrir þessum forviða starfsmanni
hafði hún hlykkjað sig tvöfalda
og var þetta hirðhneiging. Svo
kynnti hún sig og sagði svo blíð-
rödduð sem hún gat orðið: „Ég
er skyld sir Walter Raleigh. Hald-
ið þér ekki að ég fái að sleppa við
skattinn?"
Annar og meiri æðakölkunar-
atburður (sem ég sagði ekki frá)
gerðist þegar ég fyrir nokkru —
sem nýbakaður stúdent — heim-
sótti hana í þeirri von um að geta
haft út úr henni fimm-kall. Ég
hafði fengið félaga minn til að
slást í förina, dökkhærðan ítur-
vaxinn pilt með möndluaugu, og
Agata hafði elskað hann við fyrstu
sýn. Þegar hún hafði talað við
hann í hálftíma, sýnt honum í
albúmið og teygt fram fæturna
á sér, sem henni fannst vera eink-
ar nettir, benti hún allt í einu á
mig — sjálfan frændann — með
titrandi fingri: „Og hver er nú
þessi ungi maður?“
Að undanteknum tvö þúsund
krónum í bankanum voru það
ekki miklar eignir sem hin látna
jómfrú lét eftir sig, og aleigunni
hafði eiginlega verið skipt áður
en hún dó. Sem betur fer, lá mér
við að segja. Því að það forðaði
okkur frá öllu því ljóta, sem stund-
um skeður í fjölskyldum við slík
skipti. Þar draga alltaf þeir ó-
skammfeilnustu mest á bátinn.
Þeir sem höfðu safnast heima
til þess að bíla saman út í grafreit-
inn voru ekki ginkeyptir fyrir
ruslinu sem Agata lét eftir sig.
Kvenfólkið talaði saman um dag-
inn og veginn — hús, heimili og
börnin, og þrír bræður mömmu
höfðu ekki sést lengi. Því að þetta
var merkisdagur, þótt engin jarð-
arför hefði verið: þetta var í fyrsta
skipti í mörg ár, sem f jölskyldan
hafði komið saman.
Það var dautt í vindlinum hans
Friðriks. Hann var hæglátur, mið-
aldra og með fallegar broshrukk-
ur kringum augun og rak litla
bókaverslun í smábæ suður með
sjó. Nú sat hann og virtist ekki
líða vel og smádreypti á teboll-
anum, en Tómas, eldri bróðir
hans, var að skamma hann há-
stöfum og kallaði hann tusku og
ómenni.
Tómas frændi hafði rauða nell-
iku í hnappagatinu og dökkbrún-
an drykk í glasinu; hann hafði
sjálfur hellt í það úr viskíflösk-
unni og sparað sér vatnið.
Sjálfur bar ég óttablandna virð-
ingu fyrir þessum digra manni,
sem svo margar merkilegar sögur
fóru af. Hendurnar á honum voru
eins og soðnir krabbar, og andlit-
ið með írugráu yfirskegginu var
nærri því hrottalegt. Að nokkru
leyti varð ég að vera honum sam-
mála þegar hann sagði að Friðrik
frændi væri tuska, en ég skildi
líka ástæðuna til þess að hann
sagði það. Tómas frændi hafði ný-
lega misst skipið sitt í ofsaveðri
við Skotlandsströnd. Hann var
eins og mannýgt naut og ofsareið-
ur við alla veröldina eftir áfallið,
sem hann átti að vísu enga sök á
sjálfur. En skip er skip og úr því
að hann var kominn á þennan ald-
ur var vafasamt hvort hann fengi
skip aftur.
Þess vegna sat hann þarna og
úthúðaði Friðrik frænda, sem
hins vegar var svo hygginn að
kingja ósómanum þegjandi.
Pábbi fékk sér næfurþunnan
sjúss líka, eiginlega mest af kurt-
eisi. Annars hafði verið ákveðið
að veita te og smurt brauð fyrir
jarðarförina og sjússinn á eftir, en
þegar mamma fór að andmæla
sjússinum í fyrstu, drukknuðu orð
hennar í rámu öskri Tómasar
frænda: „Skál, öll saman!“ og svo
fór sem fór.
Hálftíma áður en við áttum að
fara kom einn gesturinn enn,
frænka mömmu, sem alls ekki
hafði verið boðin, en sem allir
buðu velkomna samt. Við kölluð-
um hana öll Möggu frænku, þó
að hún gæti eiginlega alls ekki
talist til fjölskyldunnar.
Það hýrnaði yfir henni líka þeg-
ar hún sá áfengisflöskuna, og
pabbi var ekki seinn á sér að
blanda henni í glas, mátulega
sterkt.
„En hvað er að sjá þetta sem
þú hefir á höfðinu?“ spurði hann
kankvíslega hissa.
„Hvað heldurðu það sé nema
hattur? Spánýr, mjög fallegur
hattur!" sagði Magga frænka. Og
eftir dálitla þögn hélt hún áfram
í afsakandi tón: „Já, þið vitið nú
öll hvernig ég er, uppáþrengjandi
og allt svoleiðis, og hálfgerður
úlfur í samkvæmislífinu. En ég
þekkti nú hana Agötu líka, eins
og þið vitið, og mér fannst ég ekki
mega forsóma að koma í jarðar-
förina. Jæja, skál!“
Hún svolgraði hálft glasið í einu
og fór svo að tala um hattinn
aftur.
„Finnst ykkur hann ekki fal-
legur — hvers vegna segið þið
ekki neitt fallegt um hann? En
hann var líka dýr — hræðilega
dýr. Það er kannske hálfgert guð-
last að fara með hann í jarðarför,
en það er nú ekki eingöngu sorg-
arhátíð heldur, þegar manneskja
deyr. Við sem lifum áfram verð-
um að minnsta kosti að reyna að
láta týra á skarinu meðan hægt
er.“
Hatturinn var tvímælalaust
hneykslanlegur. Þetta var gríðar
barðastór hlemmur, líklega ekki
ósvipaður hengigörðunum í Baby-
lon. Þar var alls konar jurtafæða
— ber og grænmeti og gerviblóm.
Lítil kirsiberjagrein hoppaði
hvenær sem Magga sagði eitthvað
eða saup á glasinu sínu, og það
var ekki sjaldan. 1 hendinni hélt
hún á hálfs meters löngu vindl-
ingamunnstykki úr rafi eða gleri,
sem var hentugt að því leyti, að
vindlingurinn í því náði út fyrir
hattbarðið.
En nú var ég sendur út af örk-
inni til að ná í tvo leigubila, sem
áttu að skutla líkfylgdinni upp í
líkbrennslukapelluna.
Ég lenti í bíl með Möggu frænku
og Tómasi frænda upp eftir, og
með blygðun verð ég að játa að
samtalið í reykjarsvælunni í bíln-
um var hávært og afar veraldlegt.
Tómas frændi hafði þó hugsun á
að drepa í vindlinum um leið og
hann fór út og hvarf inn í svart-
klæddu fylkinguna fyrir utan kap-
elluna.
Fyrst í stað fór allt eftir áætl-
un. Fólk heilsaðist með viðeigandi
alvörusvip — þarna í þorpinu
þekktust allir — og Tómas frændi,
sem enn var skreyttur nellikk-
unni, talaði nú í hálfum hljóðum
og vinsamlega við bóksalann,
bróður sinn. Samtalið snerist að
ég held um það, að Tómas kynni
bölvanlega við þessar útfarir, eins
og þær færu fram á þurru landi,
og óskaði innilega að þetta yrði
nú einhvern tíma búið.
Hattur Möggu frænku vakti
allmikla eftirtekt innan um allan
svarta litinn, en hún baðst sjálf
afsökunar á honum: „Ég tek
hann vitanlega ofan þegar við
komum inn,“ sagði hún við þá,
sem næstir stóðu, og brosti.
Við höfum verið eitthvað 30—
40, sem gengum inn þegar dyrnar
voru opnaðar og samtalið drukkn-
aði í tónunum frá orgelinu er við
settumst í hálfrökkrinu í kapell-
unni. Ljósin, fögur skreytingin í
húsinu, blómin og sjálft andrúms-
loftið, kom okkur í hið rétta jarð-
arfararskap.
Tómas frændi hafði hiklaust
hlammað sér á miðjan fremsta
bekk. Hann hafði tekið mömmu
undir arminn, hvort það var með
eða móti vilja hennar veit ég ekki,
en pabbi elti þau ofur lágkúru-
legur og settist eins og mús. Ut-
ast á bekknum sat Magga frænka.
Mér létti er ég sá að hún hafði
tekið ofan óviðeigandi kirsiberja-
skrautið og sett það á gólfið við
hliðina á sér.
Nú gekk presturinn fram og
fór að tala um hið nálæga og um
hvað væri hinumegin, með skjálf-
andi bassarödd. Það var svo að
heyra sem hann þættist viss um
að Agata frænka mundi fá góða
ævi í öðru lifi, þótt ekki hefði
hann séð hana í þessu. En þegar
sótti fram í ræðuna og presturinn
komst lengra burt frá því, sem
varaði okkar hundheiðnu
frænku Agötu, virtist presturinn
verða efablandari. Fallegi bass-
inn sprakk og snerist í skræki;