Fálkinn - 01.10.1954, Blaðsíða 4

4
FÁLKINN
Zigaunar - llökkuþjóðin
ísland er eina land Evrópu, sem zigaunar flakka ekki um. Annars staðar eru
þeir algengir, en þykja yfirleitt litlir aufúsugestir.
Óhjákvæmilega rifjast þjóðsagan um
Gyðinginn gangandi upp í huganum,
þegar minnst er á zigaunana. Enda
sögðu þeir sjálfir, er þeir fóru að
leggjast í flakk um vesturliluta Ev-
rópu fyrir 500 árum að þeir væru eins
konar flóttamenn og eirðu hvergi síð-
an forfeður þeirra ofsóttu Jósep og
Maríu mey, er þau voru á flóttanum
til Egyptalands. Það er að vísu tals-
vert önnur saga en sagan um Alias-
verus, en jjjóðsögur er að vísu svo
fljótar að breytast.
Þeir sögðust vera komnir frá „Litia
Egyptalandi“, en það land hefir aldrci
verið til. Þó kalla enskumælandi þjóð-
ir þá „gypsies", sem er stytting á
„Egypti". Sjálfir kalla þeir sig „rom“
eða „manusch“ sem þýðir maður eða
manneskja.
En enginn veit með vissu hvaðan
þeir eru komnir. Til Vestur-Evrópu
komu þeir úr Dónárlöndunum, en þar
voru þeir orðnir allfjölmennir á 15.
öld. En líklegast er talið að þeir hafi
komið til Austur-Evrópu úr norður-
hluta Indlands; það eru málfræðing-
arnir sem hafa sýnt fram á likindin
til þessa með því að benda á mörg
indversk orð, sem zigaunar nota.
Það sem fyrst og fremst einkennir
zigauna er, hve mikil náttúrubörn
þeir eru. Þeir kunna best við sig í
skauti náttúrunnar, þeir hafast við
í tjöldum og flytja stað úr stað eins
og liirðingjar, þó að engan eða lítinn
hafi þeir búpeninginn. Þeim er ó-
mögulegt að hlýða lögum og reglum
og þeir virða eignarréttinn litils. Það
er táknrænt að í hinu forna máli
þeirra eru engin orð til yfir hugtökin
„eign“ og „skylda“. í ævagamalli
zigauna-rímu stendur: „Veraldarauður
þinn á þig og skemmir þig. Ástin á að
vera eins og vindurinn, frískur og
hressandi. Innan múranna er vindur-
inn molla. Opin tjöld — opin hjörtu.
Látu vindinn blása!“
Þá sjaldan zigaunar verða bólfast-
ir liætta þeir að verða zigaunar og
senija sig að háttum annarra. Það
kemur fyrir að þeir brenna vagninn
sinn og allt sem í honum er, þegar
fjölskyldufaðirinn deyr. En flökku-
þráin er i blóðinu. Það kemur oft.
fyrir að zigaunabörn,’ sein fólk hefir
tekið til fósturs og alið upp eins og
sín eigin börn, strjúka og leggjast út
þegar þau stálpast.
Zigaunar hafa mestu óbeit á reglu-
bundinni vinnu. Þeir geta unnið
nokkrar vilcur eða mánuði, en aðeins
til þess að afla sér peninga svo að
þeir geti lagst í flakk aftur. Og undir
eins og vorar halda þeim engin bönd.
Þangað til fyrir einum mannsaldri
gátu þeir komist af án þess að ráða
sig nokkurn tíma í fasta innivinnu.
Þeir seldu skran á götunum, fléttuðu
tágakörfur, gerðu við katla og potta
og brýndu hnífa og skæri fyrir fólk,
og á þann hátt höfðu þeir ofan af fyrir
sér. En með vaxandi fjölbreytni í
verksmiðjuiðnaði hefir orðið minni
þörf fyrir þúsund þjala smiði þeirra.
Og siðan bifreiðunum fjölgaði hefir
hestum fækkað og hestaprang, sem áð-
ur var ein atvinnugrein zigauna, hefir
lagst niður.
Zigaunar vilja helst taka útivinnu
þegar lnin fæst, svo sem að hjálpa
til við ávaxtauppskeru og blómatínslu.
í Englandi vinna þeir við blómasöfn-
unina í Cornwall og lialda svo áfram
til Kent, Cambridgeshire og Worcest-
ershire til að vinna að ávaxtauppsker-
unni þar, og enda sumarvinnuna með
því að tína humla í Kent. Bændurnir
telja sér þennan vinnukraft vísan, þó
að engir séu ráðningarsamningarnir,
og sömu zigaunahóparnir koma á
sömu bæina ár eftir ár.
Þeir sem best eru stæðir eiga hring-
ekjur og rólur og önnur skemmtitæki
og sækja markaðina í bæjunum og
hafa talsverða peninga upp úr þvi, en
kerlingarnar spá í spil og græða \el.
Zigaunar fóru ekki að venja komur
sinar til Vestur-Evrópu fyrr en á 15.
öld. Auk þeirra nafna sem áður var
getið, kalla þeir sig „atzigans" og af
því er leitt orðið „czigánvok" i Ung-
verjalandi, „zigeuner", í Þýskalandi og
„zingari“ á Ítalíu. En í Englandi eru
þeir kallaðir „gypsies", á Spáni „gita-
nos“ og í Grikklandi „gyptos" og eru
þau nöfn dregin af Egyptalandi. En
vegna þess að þeir kölluðu sig „rom“
þegar þjóðflutningur þeirra voru sem
mestir yfir Hellusund, kölluðu sumir
þá „romani".
Þeir hafa dreifst um öll lönd Ev-
rópu nema ísland og einnig um Asíu,
Afríku, Ameríku og nú síðast til
Ástralíu. Á Norðurlöndum eru þeir þó
fámennir; þeim finnst of kalt þar til
að eiga heima í tjöldum yfir veturinn.
Hjá Linköping í Svíþjóð er zigauna-
nýlenda, sem smám saman er að bland-
ast fólkinu í kring. Alls eru um 800
zigaunar í Sviþjóð og kringum 1000 í
Noregi. Þar stunda þeir hrossaprang
og gera við katla og brýna hnífa og
dveljast nokkra daga á hverjum stað.
Flestir zigaunar Evrópu eiga heima
í Suðaustur-Evrópu, frá Balkanskaga
til Suður-Þýskalands. Þeir eru alls
ekki sjaldséðir í Dónárlöndunum. Þar
fara þeir milli markaðanna og sýna
birni ofan úr Karpatafjöllum, sem þeir
liafa tamið og kennt að dansa. Og þeir
eru alls ekki sjaldséðir sem liljóð-
færaleikarar á krám og kaffihúsum,
ekki síst í Ungverjalandi. Þeir eru í
cssinu sínu þegar þeir fá að syngja,
spila og dansa. í Dónárlöndum munu
um 700 þúsund zigaunar eiga heima,
en samtals um 150 þúsund annars
staðar í Evrópu. Á Balkan voru þeir
svo fjölmennir að þeir gátu látið
kveða talsvert að sér. Þeir héldu
zigaunaþing í Sofia í Búlgaríu árið
1900 og þar kröfuðst þeir kosningar-
réttar og annarra réttinda handa zig-
aunum í Tyrklandi. Allar blómasölu-
stúlkur í Bukarest eru zigaunar og
öll rúmensk tónlist er frá zigaunum.
Tónskáldið Franz Liszt telur ung-
versku þjóðlögin i heild komin frá
zigaunum, og hann færði kynstur af
þessum lögum í þann búning, sem
heimurinn hefir kynnst þeim i. Og
það eru fleiri en Liszt sem hafa gert
þetta. Bæði Sarasate, Brahms og
Schubert bjuggu til tónverk upp úr
lögum, sem þeir höfðu heyrt lijá
flökkuhópum zigauna á mörkuðum og
skemmtistöðum.
Zigaunar þykja vita jafnlangt nefi
sínu, hafa spádómsgáfu og sjá fyrir
óorðna hluti. Zigaunakerlingarnar eru
taldar göldróttar og sagðar kunna
galdraþulur, sem geti skaðað óvini og
bjargað vinum. Líka geta þær létt á-
lögum af fólki. Þær eru kunnar fyrir
að sná í spil, og nota þá alltaf „tarok“-
sþil, en ekki venjuleg whist-spil.
Zigaunar eru fastheldnir við forna
siði, hvar sem þeir eru. Hver flokkur
hefir sinn „konung“ eða höfðingja. í
enskum kirkjugörðum má víða sjá
grafir zigaunakonunga. Brúðkaup sin
halda þeir með mikilli viðhöfn; þá
verður allur hópurinn að vera við-
staddur og brúðkaupið er ógilt nema
„kóngurinn" leggi blessun sína yfir
það. Venjulega takast brúðhjónin i
hendur og „blanda blóði“ á þann hátt
að liendur beggja eru rispaðar til
blóðs og liendurnar bundnar saman
þannig að rispurnar mætist. Stundum
borða þau köku, sem blóði úr þeim
báðum hefir verið blandað i. Lika
eiga þau að hoppa yfir grein eða
snúru, en að svo búnu tekur brúðgum-
inn brúðurina og ber hana inn í tjaldið
sitt.
Þeir hafa sérstaka aðferð til að
finna aftur fólk úr flokki sinum ef
það verður viðskila við sjálfan hóp-
inn. Það eru svokölluð förumerki, til
dæmis tvær spýtur, önnur lengri eu
liin, sem lagðar eru i kross meðfram
stígunum sem hópurinn fer. Lengsta
álman í krossinum bendir í áttina
sem hópurinn liefir farið. Auk þess
eru ýmsar upplýsingar gefnar með
því að rista rúnir á spýturnar, en þær
geta ekki aðrir ráðið en zigaunar.
Það hefir komið á daginn, að kring-
um jiriðjungur allra orða i „romani"
— máli zigauna — er mjög svipaður
tungu indverska jat-þjóðflokksins, og
þykir þetta benda og til að zigaunar
séu komnir frá Indlandi. Ýms líkams-
einkenni benda og til þessa: dökkt
hörund, hrafnsvart hár og fegurð
ungu stúlknanna, sem er horfin þegar
þær eru komnar um þrítugt. Zigauna-
kveqfólk er líka mjög hrifið af sterk-
um litum og skartgripum eins og ind-
verskar konur.
í New F"orest í Suður-Englandi eru
þrír zigaunafíökkar, mörg hundruð
manns, sem búa þar i tjöldum allan
veturinn og vinna fyrir sér við ávaxta-
uppskeru og humlasöfnun á sumrin.
Drottning þeirra, Mary Lee, þótti ekki
af smámennum komin, því að hún var
afkomandi hinnar frægu spákerlingar,
sem spáði fyrir Victoriu Bretadrottn-
ingu.
Á hverju vori i maí er haldin
zigaunahátíð í þorpinu Saintes Maries-
de-la-Mer, slcammt frá Arles í Frakk-
landi. Helgisögn cr um það að þar hafi
Lola Medina heitir zigaunadrottningin í Granada. Hún býr í helli. Myndirnar bera með sér að þetta er ekki
óveglegur bústaður. Þar eru alls konar þægindi og mikið skraut. T. v. er drottningin að tala við blaðamann, og
til hægri hellir hún manzanilla í glös handa gesti, af kútnum sínum.