Stúdentablaðið - 01.04.1997, Blaðsíða 17

APRÍL 1997
17
STÚDENTABLAÐIÐ
s a m t a I
allt saman svoldið germanskt.
Guðni:Ég hafði það á tilfínningunni
þegar ég las Augu þín sáu mig að
það mætti næstum því skoða hana á
forsendum fyrstu þýsku skáldsagn-
anna, bóka á borð við Henry von
Ofterdingen eftir Novalis. Bókin er
í rauninni samsafn ólíkra bók-
menntagreina, við fáum smáljóð,
ævintýri, raunsæiskafla og síðast en
ekki síst draumlýsingar úr undirvit-
und smáþorps þar sem hver persóna
stígur fram og segir draum sinn.
Skáldsagan flæðir þannig yftr bakka
sína og fjarlægist form klassísku
skáldsögunnar sem festi sig í sessi í
Englandi, reyndar flestum löndum
Evrópu, eftir því sem líða tók á 19.
öldina. Það má því segja að þegar
allar þessar bókmenntagreinar
streymi saman, verði merking óræð-
ari, því við erum orðin vön því að
halda þessum þáttum aðgreindum í
skáldskap. Skilurðu hvað ég á við?
SjóntÉg held að það sé einfaldlega
vegna þess að ég kann ekki að
skrifa venjulega skáldsögu. Ef mér
fer að leiðast söguþráðurinn þá
skemmti ég mér við að skipta um
stíl og form...
Guðni:...þannig að þetta eru þögguð
höfundarinnskot? Þú varst að tala
um átökin milli vellíðunarlögmáls-
ins og veruleikalögmálsins. Ef við
skoðum Stálnótt út frá því, má segja
að í henni sé vellíðunarlögmálið
óheft, þó það sé reyndar spuming
hvemig við myndum túlka lokin á
henni. Má segja að sögusviðið í
Augu þín sáu mig, upphaf Hitlers-
tímans i Þýskalandi, sé þetta kúg-
andi veruleikalögmál sem liggur
yfír sögunni og að hugsanlega megi
tengja það þýska expressjónisman-
um, a.m.k. síðustu árin?
Sjón:Jú, það er alltaf maðurinn að
brjótast úr fjötmm samfélagsins og
veruleikans. Það sem er spennandi
við expressjónismann er að hann er
ekki eins nútímalegur og súrreal-
isminn. Súrrealisminn er borgar-
stefna sem nærist á borginni á með-
an expressjónisminn er með annan
fótinn í nítjándu öldinni, í dulúðinni
og heimsmyndarfræðunum. Ef ég
er nostalgískur eftir einhverjum
tíma, þá er það þessi tími í kringum
aldamótin þegar hvaða sérvitringur
sem var gat sest niður og skrifað
hina endanlegu útskýringu á veru-
leikanum. Viðkomandi hafði ekki
rassgats hugmynd um neitt sem var
að gerast í vísindum eða öðru, hann
bara settist niður og skrifaði bók
sem sagði: svona er mannssálin,
svona er veruleikinn, þetta er það
sem við erum að gera, stjömumar
em gastegundir sem eiga sér sam-
svömn í kirtlastarfsemi líkam-
ans...Þetta skrifuðu menn heilu
doðrantana um og vom síðan
diskúteraðir á kaffihúsum eins og
heilbrigðir nienn en ekki einhverjir
sem ætti að stinga inn á geðveikra-
hæli. Þeir hafa kannski endað þar
þegar þeir fóm að praktísera heims-
fræði. Ég öfunda þessa menn. Ex-
pressjónisminn er miklu nær þess-
um vangaveltum öllum heldur en
súrrealisminn og leyfír sér að mörgu
leyti að vera trúarlegri en hann.
Guðni:Er kannski leiðin fyrir
„unga“ rithöfunda? Að bijóta sig út
úr þessu fornú blekberans sem situr
heima hjá sér og framleiðir bækur, -
að kasta sér útí poppmenningu. Þú
ritstýrðir blaði, skrifar kvikmynda-
handrit og fleira.
Sjón:Hjá mér kemur þetta algjör-
lega af sjálfu sér. Líklega vegna
þess að ég hef alltaf verið á bólakafi
í einhverri svona hringiðu, því sem
er að gerast. Það má kalla það
poppmenningu sama hvað það er.
Vinir mínir hafa verið í þessari deild
og þess vegna hef ég verið innvinkl-
aður í það. Ég held að það sé hollt,
ég skulda engum neinar bækur. Ég
fæddist ekki með skuldaregister um
hálsinn þar sem stóð: eftir að þú
verður kynþroska þá áttu að skrifa
skáldsögu á tveggja ára fresti og
ljóðabók á þriggja ára fresti. Á ís-
landi lifum við undir oki módelsins
sem Halldór Laxness er, sískrifandi
skáldsögur og í blöðin auk þess að
þýða aðra heimsmeistara. Þetta er
módel sem eldra fólk ólst upp við
en mín kynslóð gerði það ekki.
Halldór er orðinn virðulegur gamall
maður og við upplifðum það ekki
þegar hann kom heim með
nóbelinn.
Guðni:Um leið kemur samfélags-
krafan, hugmyndin um rithöfundinn
sem á að lækna samfélagsmeinin?
Sjón:...við erum laus við það, og
kannski vegna þess að við erurn líka
laus undan þessum stóru spuming-
um.
GuðnitJá, við misstum báðir af
hippatímabilinu...
Sjón:...já við vorum svo heppnir að
missa af því! Og það var síðasta til-
raunin sem var gerð til að njörva
höfunda niður í einhverja félagsráð-
gjafastóla.
Guðni:Myndirðu þá segja, svona út
frá gömlu góðu klisjunni, að okkar
kynslóð væri að einhverju leyti
firrt? Ég ntan að þegar Berlínar-
múrinn féll þá skipti ég varla skapi
og hafði það á tilfinningunni, ef eitt-
hvað væri, að hlutimir myndu bara
fara versnandi.
Sjón:Mér fannst nú sætt að sjá múr-
inn falla en eiginlega bara vegna
þess að það var svo mikið partý
þama. Þá var ég var einmitt í
Maastrict og hugsaði með mér hvort
maður ætti ekki bara að hoppa upp í
lest og skella sér í partýið. Ég held
þetta sé ekki beinlínis firring, þetta
er bara heimsmynd sem kemur okk-
ur ekki við. Af hverju eigum við að
vera svona upprifm og æst yfir falli
kommúnismans ef við bemm engar
tilfinningar í hans garð, hvorki já-
kvæðar né neikvæðar? Kapítalism-
inn er bara eitthvað sem virðist vera
orðið að normi. Hann er að týnast
sem hugsjón og er eingöngu orðinn
að viðskiptamáta, sem er svosum
ágætt.
Guðni:Já, maður sér þetta í umræð-
um urn háskólann. Stóra mýtan í
kringunt 1980 var „Háskólinn sem
sjálfstæð stofnun" og núna er það
„Háskólinn og atvinnulífið" og það
samþykkja það allir sem lógískt
framhald. Kapítalisminn hangir á
spýtunni þama, en ekki sem hug-
myndafræði, heldur fremur sem
náttúruleg niðurstaða sem menn ein-
hverra hluta vegna tóku ekki eftir.
Sjón:Það sem er jákvætt við þetta
er að kapítalismanum er að takast að
þurrka út landamæri og koma með
megafyrirtæki eins og Microsoft
sem er að þurrka út allt sem heitir
pólítik því að kapítalisminn er al-
gjörlega komin úr höndum stjóm-
málamannannna.
Guðni:Ég hef reyndar séð númer-
ólógíska greiningu á Bill Gates þar
sem því er haldið fram að ef maður
lesi nafnið hans og heitið á fyrirtæk-
inu rétt, þá komi alltaf út 666...
Sjón:...það er ömgglega rétt...merki
dýrsins. „Microsoft“ verður tattú-
verað á hvem mann ásamt strika-
merki...En með rithöfundinn, þá
hefur það alltaf verið númer tvö fyr-
ir mér í lífinu að skrifa. Það getur
enginn verið fæddur bara til þess að
skrifa bækur, af því það er afbrigði-
legt að skrifa bækur...
Guðni:...finnst þér leiðinlegt að
skrifa?
Sjón:Nei mér er farið að finnast það
skemmtilegt. Mér þótti það alveg
ofboðslega leiðinlegt lengi vel en
með síðustu bók þá settist ég niður
með það í huga að skrifa bók sem
mig langaði sjálfum að lesa. Niður-
staðan af þessu verki átti að verða
sú að ef ég rækist á hana í bókabúð,
keypti hana og læsi, þá yrði hún ein
af uppáhaldsbókunum mínum. Það
var leiðarljósið og Augu þín sáu
mig lýsir vel bókmenntasmekk mín-
um, ég vil lesa skáldsögur sem
flæða út og suður.
Guðni:Lestu dórna um bækumar
þínar?
Sjón:Já...
Guðni:Finnst þér íslenskir gagn-
rýnendur ná utan um bækurnar,
skilja þær?
Sjón:Mér finnst ég varla geta gert
þá kröfu að menn viti hvaða sérvitr-
ingabókmenntum ég byggi á, því ég
vinn uppúr efni sem er á margan
hátt ruslbókmenntir. Núna nýlega
var Meyrink gefinn út í fyrsta sinn
fyrir hinn enskumælandi heim en
hann var að skrifa á sama tíma og
Kafka, en þótti ekki fínn því hann
var á bólakafi í fantastískum bók-
menntum. Meyrink og félagar hans
bjuggu til bókmenntir úr einhverju
sem fram að þessu höfðu bara verið
vinnukonureifarar og það em svona
bókmenntir sem ég er að byggja á
og ég get ekki gert kröfu til þess að
bókmenntagagnrýnendur á íslandi
átti sig á því. Síðasta bók fékk nú
samt helvíti fínar viðtökur, fólki
fannst hún skemmtileg og ég var
náttúrulega bara ánægður með það.
GuðnEHeldurður kannski að vegur
fantasíunnar hafi farið vaxandi
hérna heima. Einar Már Guð-
mundsson er til dæmis alltaf nokkuð
fantasískur en hann setur það í ís-
lenskara samhengi en þú. Ef við
tökum Halldór Laxness sem dæmi,
þá sýnir hann fyrst hvað í sér býr
með ntjög evrópskri skáldsögu, Vef-
aranurn rnikla frá Kasrnír.
Sjón:Ákkúrat, og í rauninni er Augu
þín sáu mig kannski skyldust henni
af íslenskum skáldsögum af því
hann byggir á sama ósið og ég, að
vera alltaf að dúndra inn einhverjum
þjóðsögum og undirvitundarflæði.
Guðni:Svo em teiknimyndasögurn-
ar kannski annar þáttur, sem erfiðara
er að negla niður?
Sjón:Það er kannski mest áberandi í
Stálnótt, þar sem hver mynd er eins
og ein síða í teiknimyndasögu.
Stálnótt er algjörlega þögul. Ég
held að það séu sagðar þrjár setn-
ingar í allri bókinni. Þar var ég að