Mjölnir - 01.05.1937, Blaðsíða 2

2
MJÖLNIR
jafnsnemma af berklum, og sjúkdómurinn hagaði
sér í öllum aðalatriðum eins á báðum, þrátt fyrir
fjarlægðina, sem á milli var. Arfgeng hneigð þeirra
til þess að hljóta sjúkdóminn var sú sama, og
umhVerfið megnaði engin áhirf á hana að hafa.
Það er jafnan viðkvæðið, þegar einhver hefur
orðið undir í lífinu, að betur mundi hafa farið
fyrir honum, ef hann hefði átt betri aðbúnað að
fagna í æsku, eða ef lífið hefði ekki farið jafn-
hörðum höndum um hann, eins og raun varð á.
Þetta má vafalaust oft til sanns vegar færa. Þar
sem hentug lífsskilyrði vantar algerlega, þar geta
jafnvel ekki hinir beztu hæfileikar náð þroska.
Mörg perlan hefur af þessum ástæðum orðið „gler-
brot á mannfélagsins haug“. En hinu er engu síður
óhætt að treysta, og mætti færa fram mörg dæmi
því til sönnunar, að hæfileikamir brjótast oft út,
þrátt fyrir örðugar ytri aðstæður. Hæfileikamað-
urinn vinnur bug á örðugleikunum, sem ónytjung-
urinn lætur bugast af. „Þótt náttúran sé lamin
með lurk, leitar hún heim um síðir“.
Því miður er sjaldan hægt að sýna fram á þetta
með óhrekjanlegum vísindalegum rökum, vegna
þess hve erfitt er að koma við tilraunum í þess-
um efnum. En þó er til a. m. k. eitt dæmi, sem
hefur leitt það greinilega í ljós, að mennirnir verða
með sitt hverju móti og að hverjum kippir í sitt
kyn, enda þótt þeir hafi vaxið upp í sama umhverfi
og við nákvæmlega sömu lífsskilyrði. Áðan, þegar
talað var um eineggja tvíburana, var íhugunar-
efnið þetta: Hvaða áhrif hefur ólíkt umhverfi á
samarfa einstaklinga ? Nú er hinsvegar spuming-
in þessi: Hvernig verkar sama umhverfið, sömu
lífsskilyrðin á einstaklinga með ólíka erfðahæfi-
leika ?
Eftir styrjöldina miklu var komið upp á nokkr-
um stöðum í Þýzkalandi heimilum handa munað-
arlausum ungbömum fallinna hermanna, sem einn-
ig höfðu misst mæður sínar. Börn þessi, sem öll
vom aðeins nokkurra vikna eða mánaða gömul,
er þau fluttust á heimilin, áttu til ólíkra foreldra
að telja innan hermannastéttarinnar. Þess var
vandlega gætt að veita öllum börnunum sömu lífs-
skilyrðin, svo að hér verður því ekki um kennt,
að sum börnin hafi lent sólarmegin, en önnur í
skugga lífsins. Ef sú kenning væri rétt, að allir
verði jafnir að eiginleikum og afrekum, ef þeir
aðeins alist upp við samskonar ytri aðstæður, þá
hefði það átt að koma í Ijós á þessum börnum.
En árangurinn varð allt annar. Eftir því sem börn-
in komust á legg, komu æ meir í ljós samskonar
hneigðir og eiginleikar, sem komið höfðu fram hjá
foreldrum og skyldmennum hvers þeirra um sig.
Ætternið, ættbundnir hæfileikar, sumir góðir, sum-
ir illir, sögðu hér til sín. —
Veigamestu áhrifin, sem einstaklingurinn fær
frá umhverfi sínu, eru uppeldisáhrifin. Það er því
ekki nema eðlilegt, að hér sé farið nokkrum orð-
um um afstöðu erfða og uppeldis hvors til annars.
Það skal þá strax tekið fram, að hlutverk upp-
eldisins er aldrei og getur aldrei annað verið, en
að móta og hafa holl áhrif á þá arfbundnu hæfi-
leika, sem í manninum búa, veita þeim hagstæð
skilyrði til þess að þróast. Þar sem hæfileikana
vantar, þar gagnar ekki hið bezta uppeldi. Enginn
getur gert dugnaðarmann úr ónytjungnum, sem
ekki hefur hæfileika til þess að verða það, ekki
fremur en hægt er að gera beittan hníf úr blýi.
Hlutverk þess, er elur upp, er ekki fyrst og fremst
að sá, heldur að veita sæði því, hæfileikunum, sem
í barninu búa, þroskavænleg skilyrði, flytja því
næringu og yl. Með þessu er enganveginn verið
að gera lítið úr hlutverki uppeldisins, heldur að-
eins verið að benda á, að uppeldinu eru takmörk
sett af eríðunum, og starf þeirra, er ala upp börn,
hvort heldur eru foreldrar eða kennarar, getur því
aðeins komið að notum, að þeir þekki þessi tak-
mörk sem bezt. Starfi uppalandans má líkja við
starf garðyrkjumannsins. Það, sem úr jurtinni
getur orðið, liggur falið í sæðinu. Þar verður engu
breytt. Með alúð og lagni getur hann stuðlað að
þroska hennar og vexti. Með hirðuleysi og klaufa-
skap getur hann hindrað þróun jurtarinnar. Hitt
mun hann aldrei láta sér til hugar koma, að hann
geti látið rós vaxa upp af sæði túlípanajurtar.
Uppeldið getur aldrei haft áhrif á upplagið, eðlis-
farið, heldur aðeins á svipfarið.
Ef uppeldið á ekki að vera fálm út í loftið, verð-
ur uppalandinn að gera sér grein fyrir erfðum
þess, er hann elur upp. Annars hefur hann engan
fastan grundvöll að byggja á.
Uppeldismálið er eitt mesta vandamál hverrar
þjóðar. Á því leikur enginn vafi, enda hefur það
verið margendurtekið. Hitt er rangt að halda því
fram, að það sé markverðasta málið. Það sem
hverri þjóð ríður mest á, það er að bæta eðlis-
farið. Þjóð verður aldrei lyft á hærra stig á ann-
an hátt en þann, að þeir, sem búnir eru beztum