Dvöl - 01.12.1905, Blaðsíða 2

4 6
DV0L.
hann sér allt, heyrir allt, er alstaðar náhegur og sí-
fellt ræður fyrir öllu, hann, sem mitt í ýmislegum
umbreytingum lilutanna varðveitir gang náttérunnar
óhindrað og hvers lögum allar verur eru undirgefnar.
Hann — þessi æðsta vera, enda þótt sjálfur sé ó-
sýnilegur — er samt auðsýn í hans dýrðlegu verk-
um. Lærið því af sköpuðum hlututn, að viðurkenna
ósýnilegt almætti og að heiðra Guð o. s frv. Fyr-
ir þessum alstaðar nálæga og alvitra Guði ber mann-
inum að blygðast, dýrka hann með þeim trúarbragða-
siðum, sem lög sérhvers lands fyrirskipa, en þó helzt
með heilögu og dygðugu framferði ávinna sér guð-
dómsins hylli" o. s. frv.
Hann bað þá alstaðar nálægu Forsjón, sem ver-
öldinni stýrir, vegur og úthlutar kjörum manna, en
aldrei um neitt sérlegt eður án fororðs, en fól óskir
sínar forsjónarinnar vilja þannig: „Guð virstu að
gefa oss ávallt það, sem er sannarlega gott, þó vér
beiðumst þess ekki, en afstýr óheillum frá oss, eins
þó vér af fávizku beiðumst þeirra".
Mannlega sálu aðgreindi hann verulega frá lí-
kamanum, og hélt hana nátengda guðdóminum, ekki
við hlutdeild sömu veru, heldur við násvipaða líkingu.
Manninn hélt hann bera langt af öllum öðrum dýr-
um vegna skynseminnar, og að góðir menn lifa mundu
andanna lífi eftir dauðann og meðtaka umbun dyggða
sinna, þó virðist hann ekki fullviss verið hafa um
þetta, en sú huggun, sem hann gerði sér við yfirveg-
un síns dauða, virðist samt grundvölluð verið hafa
á trú hans og von um ódauðlegleika.
Þar á móti skeytti hann alls ekki hinni nýstár-
legu og ótrúlegu dýrkun skáldanna og hugmyndir
um neðri byggðir, og þegar hann einu sinni var
spurður, hversu ástand mundi þar ? svaraði hann :
„Hvorki kom ég þangað nokkurn tíma né fann neinn
þaðan kominn".
Fyrsti grundvöllur til dygðugrar breytni og sem
nær til alls mannkynsins eru — sagði hann — guðs
lög, og enginn víkur að ósekju frá þeim. Oft tekst
að skjóta sér undan hegningu eftir mannlegum lög-
um, en engum vinnst að vera ranglátur eða óþakk-
látur án þess honum sé hegning viss, af hverju ég
ræð, að þau sakalög séu gefin af æðri löggjafa en
mönnum. Guð hefir og með sjalfri náttúru mann-
anna sameinað þær afleiðingar dyggða og lasta, sem
enginn fær undan komist. Því eru öll Guðs boðorð
gæzkurík og veruleg farsæld ætíð sameinuð dyggð
og vísdómi, segir hann. „En það er vísdómur, að
þekkja, heiðra og æfa dyggðina; ánægja fylgi þeirri
æfingu fortaksiaust og þessvegna farsæld, og því sé
einungis ráðvandur maður sæll, en engin sönn sæla
sé annars bundin við auð og eignir, sé því fásinna
að réyna til að skilja það sundur, sem náttúran eins
nákvæmlega hefir sameinað eins og dyggð og farsæld.
I stað þess að grufla til ónýtis yfir uppruna hins
vonda í heiminum, kvað hann af villu þeirri, sem
skilningarvit manna leiða þá í, með skökkum ímynd-
unum og röngu áliti hiutanna, sprottna alla þá
fordóma og hjátrú, sem blinda skynsemina, svipta
viljann frelsi og gera manninn tilhneigingunum ánauð
ugan. „En", sagði hann, „birti skilningurinn upp,
hverfa missýningarnar, dyggðin verður inndæl, lestir
viðbjóður. Þann upplýsta mann Ieiðir sannfæringin
til dyggðar, til réttvísi. sem hann veit annara heill og
fullkomnun sinni samfara, til hófs, því hann sér
hættulegar afleiðingar vellystanna, — til guðhræðslu,
því hann þekkir undirgefni sína við Guð og skyldur
þær, sem af henni leiða". — Hann kenndi raðvendni
og góðvild í framferði eins við fjandmenn og óvini,
hvað siðalærdómskennendur fyrir og eftir hann aldrei
kenndu, heldur töldu hefnd með dygðum og hógværð
sinnisbrest
„Enginn má áreita annan" — sagði hann — „því
verra miklu er að gjöra en líða óréttinn". Aldrei vildi
hann þiggja tilboð nálægra höfðingja í Grikklandi,
að kenna við hirð þeirra og öðlast hjá þeim heiður,
álit og laun, en kenndi heldur kauplaust í Aþenuborg.
Þegar minnst varði, framkom ungur skjalari að
nafni Melitus, með svarna klögun yfir Sókrates til
hæsta réttar í Aþenuborg, og voru þeir Anythus
sútari og annar að nafni Lykon talsmaður með hana
honum samtaka. Hún var svo látandi:
„Melitus Melítusson frá Pytas, áklagar skriflega
Sókrates Sophroniskusson frá Alopeke, sem sakfall-
inn að lögum, þar um, að hann ekki viðurkennir þá
Guði, sem landið dýrkar, heldur innsetur aðra nýja
Guði þar hjá, um lagabrot með afvegaleiðslu ung-
dómsins. Hann er því dauða sekur".
Þingdagurinn kom, og Sókrates á þingið, komu 3
fyrnefndir áklagendur og héldu ræður gegn honum
hver eptir annan; reyndu táltölum og keyptum ljúg-
vottum að sanna, að hann spillti ungdóminum, en
Anythus einkum, að ættu trúarbrögð og stjórnar-
form óröskuð að varðveitast, yrði Sókrates, sem guð-
neitari og ofríkismaður að ráðast af dögum, hvað
hann með ákefð krafði. Sókrates vottaði við allt
þetta venjulegt stöðuglyndi og eðallyndi, sem grund-
vallast á góðri samvizku einni. Vinir hans nokkrir
héldu ræður honum til varnar og lærisveinar hans;
Plato reis upp til þess; en á meðan hann var að
biðja réttinn að umbera fakænsku síns ungdóms,
skipaði rétturinn honum að setjast niður aptui og
þegja. En Sókrates þurfti ekki heldur talsmanns
við. Sjálfur stóð hann upp glaður í bragði, og hélt
fremur að lagafyrirmælum en til að verja líf sitt ineð
manndómslegum og tignarlegum rómi óforhugsaða,
snjalla ræðu til málsvarnar. (Sú ræða hefir komið
og er að koma út í blaði þessu).
Sókrates var dæmdur til dauða — til að tæma
eiturbikarinn, sem þá var dauðsmáti sakamanna. Hann
tæmdi hann með hinni mestu hugarrósemi, og þetta
voru hans síðustu orð: „Ó, Kríton, við erum skyld-
ugir að fórna „Asklepios" einum hana, fórnaðu hon-
um og láttu það ekki gleymast".
Asklepios var dýrkaður sem Guð læknislistar-
innar, og þeir, sem sjúkir höfðu verið og hlotið aftur
heilsu sína, voru vanir að fórna honum hana. Með
þessum sínum orðum tilkynnir því Sókrates, að hann
þá í fyrsta sinni vonaði eftir að hljóta hina réttu
heilbrygði, er hann við dauðann fluttist inn í æðra
líf. (Hinn annar Alkibiades).