Alþýðublaðið - 28.02.1923, Blaðsíða 2

s
Rauðir þræðir.
Eitir Agúst Jóhannesson.
IV. tlr ánnuð í 0rbirgð.
Ó, hefðu þeir yœngi, þeir hika
myndu’ ei þá
að hefja sína för gegn um blá-
loftin há. —
En fleira er það en eitt, sem að
för þeirra heftir,
syo fálátir, dreymandi verða
þeir eftir.
H u 1 d a.
I>að er hægra í en úr að kom-
ast. Þannig fór með vinnulýðinn,
sem sámansáfnast hafði í kaup-
staðina, Annars vegar gein við
ánauð, en hins vegar örbirgð.
Hinni starfandi hönd, sem hyrn-
ingarsteininn hafði lagt undir vel-
megun landsins frá alda öðli,
reyndist kaupstaðaríífið ekkert
Gósenland, heldur var hún inni-
birgð milli tveggja elda. Ávaxt-
anna nutu tiltölulega fáir menn
og >spekúleruðu< með þá eftir
eigin geðþótta og ekki ætið
sem hagsýnilegast — ekki til að
fylla sjálfsögð og gefin loforð
við vinnulýðinn, sem þeir höfðu
þó verið ólatir á að hóa saman
í sjóþorpin. Nei; það var gleymt,
sem var gleypti Ált þetta var
nú samt ovsök til þess, að verka-
Iýðurinn fór smám saman að
mynda samtök sín á milli gegn
atvinnurekendum.
En tramtiðin geymdi vinnu-
stéttinni margar og erfiðar ör-
birgðar-stundir í skauti sínu.
Óveður var í aðsigi.
Árið 1914 skall heimsstyrjöldin
yfir, hin mesta styrjöld, hið ægi-
legasta blóðbað, sem nokkurn
tfma hefir yfir heiminn verið
helt. Og afleiðingarnar komu
harðast niður á hinum startandi
stéttum allra Ianda. Framleiðsla
þjóðar vorrar var þá trekar f
góðu lagi og atvinna mikið til
fullnægjandi. Kaup vinnustéttar-
innar var þá Jágt og flestar
nauðsynjar með skaplegu verði
en þess var þó játnframt vel
gætt og trúlegá fylgt af kaup-
mönnum að láta vetð allia — þá
sem nú — samsvara fyllilega
kaupgetu fólksins.
Það hefir verið»ökstudd reynsla
hér, að þegar grimmir hundar,
váldasjáklr og drötnúnargjarnir,
ALÞYSUBLAÐID
hafa farið saman einhvers staðar
lengst úti í heimi, þá háfa óð-
ara, sem sú frétt náði eyrum
íslenzkra kaupmannabraskara, all-
ar nauðsynjar tekið að hækka,
jatnvel þó þær h;.fi veiið búnar
að l'flgj3 á markaðinum fleiri
mánuði og ef til vill ár. Svo var
1914. Jafnskjótt sem það fréttist,
að styrjöld væri byrjuð, stigu
nauðsynjar flestar upp úr öllu
valdi hjá kaupmannastéttinni,
löngu fyrr en nokkur ástæða
krafði, og þeirri stefnu hafa þeir
trúlega tylgt, svo að sá baggi
hefir lítið lézt á þjóðarfleyinu.
Gulls- og grænu-skóga-loforða-
heróp útgerðarmanna til vinnu-
lýðsins höfðu þá ekki verið etnd
betur en það, að verkalýðsstéttin
varð að krefjast kauphækkunar,
er nauðsynjar hækkuðu. Nú hefði
margur mátt ætla, að útgerðar-
menn yrðu skjótt við þeirri rétt-
mætu kröfu og efndu gefin lof-
orð með því að látá vinnulaun
hækka í samræmi við neyzlu-
þörf, þegar iíka þess er gætt,
að margir af þeim, sem vinnuna
veittu, voru líka kaupmenn og
létu fólkið taka út hjá sér allar
nauðsynjar og greiddu mest alla
vinnuna í vörum. En því fór
fjárri, að þeir tækju mjúklega
kauphækkunarbeiðni verkalýðs-
ins; þeir tóru hægar í það en
að hækka vöruna. Dýrar vörur
og ódýr startræksla var vatn á
þeirra mylnu. Þó urðu þeir að
láta undan og hækka kaupið,
aðallega þó vegna fólksfæðar,
er mest var að starfa, en þó
komst kaupið aldrei svo hátt,
að það samsvaraði nauðsynja-
verði; þess gættu þeir íyllilega.
Samtök verkálýðsins hafa þá
verið svo veigalítil, að þeirra
hefir sama og ekkert gætt og
fáir til að stappa í þá stálinu.
Utgerðarmáðurinn og kaupmað-
urinnvoru nokkurs konarkóngár,
enda var auðurinn þeirra megin.
Félagssamtök verkamanna hér á
landi eru ung enn þá, en óðara
og þau voru mynduð, voru þau
illa þokkuð af útgerðarmönnum
og1 kaupmönnum, en hið gagn-
siæða var með þeirra samtök.
Að verkalýðurinn skyldi mynda
samtök gegn þeim (útgerðár-
mönnum), sem þóttust hafa alið
önn týrir vinnuíýðnum og verið
honum föðurleglr leiðtogar, gekk
guðlasti næst tyrst, - en þegar
þeir sáu, að alvaran g'ilti og
margt af hinum starfandi lýð var
loks farið að opna augun fytir
því, að það var að eins verið
að skáka honum fram á taflborði
auðgræðginnar til hagsmuna ein-
stökurú mönnum, en loforðin
reyndust svik, þá snéru þeir við
blaðinu og reyndu með ísmeygi-
legum fagurgála að ná betri
tökum á fólkinu, og það tókst
þeim — og tekst, því að margir
voru því miður og eru enn tal-
hlýðnir, þýlyiidir augnabliksþjón-
ar, sjálfs sín böðlar og sér og
öðrum tótakefli. En þeir, sem
þegar höfðu opnað augun, sáu,
hvar fiskur lá undir steini, að
þáð var að eins verið að draga
vinnustéttina úr ánauð til ör-
birgðar, er>da fóru nú bolatök
útgerðat m ,nna gegn verkalýðn-
um með vaxandi samtökum þeirrá
að kom-’. iætur og betur í ljós.
Lengi vel gilti sú regla í
fjölmörgtm sjóþorpum, að fólkið
var látið vinna fyrir óákveðið
kaup eða yfirborðskaup; auk
þess var vinnutíminn ótakmark-
aður og verkalýðnum útþrælkað
at fremsta megni. Það var eins
og fólkið væri tilfinningalausár
vélar, sem útgerðarmenn o. fl.
gátu farið með sem Ieiksopp;
mannúðin var hvarvetua tótum
troðin, og margur af lægri stétta
lýðnum hafði um sárt að bii da
sem nú. Þetta var nú Gósen-
landið.
Menningin óx og örbirgðin
samhliða. xÞær systur áttu að
verða samferðja upp í hásætið.
Opinberum starfströnnum Iands-
ins var fjölgað og laun þeirra
hækkuð með hækkandi nauð-
synjum auk dýitíðaruppbótar og
eltirlaunafúlgu, sem þótti allrífleg;
— látum það nú vera, hefðu út-
gerðarmenn, sem nú voru að
mynda trygga auðvaldsskjald-
borg um sig, ekki verið pottur
og panna í því. Þeir sáu, að
með þvf, að þeir gengju ötullega
fram i þvf að bæta launakjör
embættismanna landsins, höfðu
þeir löggjafarvald þess og stjórn
á sínu bandi og gátu ráðið lög-
um og lofum í öllum þjóðar
málum.
Að lýsa öllum þeim ófögnuði,
er óx upp og þreifst mæta vel
1 skjóli auðvaldsstjórnar-fyrir-