Vikan - 05.10.1939, Blaðsíða 11

Nr. 40, 1939
VIKAN
11
Grasastúlkan frá Strönd.
Annar kafli
af endurminningum Guðlaugs á Fremmstafelli
jóðhátíðin 1874 vakti nýjar hreyfing-
ingar meðal landsmanna. Fóru þá
ýmsir með áhuga að hyggja til framfara.
Var þess og full þörf, því að deyfð og
drungi hafði legið í landinu. Margir fyllt-
ust guðmóði framfarabaráttunnar. 1 því
skini voru stofnuð ýms félög, einnig í Mý-
vatnssveit. Fyrsta félagið þar í sveit hét
Menntafélag Mývetninga. Tillög félags-
manna var ein króna á ári, og úr þeim
sjóði var kennurum unglingaskólanna
goldið kaup þeirra. Er fleiri og greiðari
vegir urðu til mennta fór félagi þessu að
hnigna og félagsmannatalan að þynnast.
Ákváðum við þá að verja sjóðleifunum til
kaupa á útlendum bókum, er voru látnar
ganga á milli félagsmanna til lesturs. Að
því búnu voru þær seldar, eða geymdar,
ef viðunandi verð fékkst ekki fyrir þær.
Þessar bækur okkar urðu síðar fyrsti vís-
irinn til bókasafns Suður-Þingeyinga.
Veturinn eftir þjóðhátíðarsumarið var
stofnaður unglingaskóli í Mývatnsveit —
fyrir atbeina og forgöngu helztu manna
sveitarinnar. Var þetta fyrsti unglinga-
skóli hér á landi. Hægt var á stað farið,
því að ekki starfaði skólinn nema einn
mánuð, og nemendur voru, að mig minnir,
tólf talsins, — þó ekki alltaf þeir sömu,
en aðrir komu þá í hinna stað, svo að talan
hélzt. Skólinn var á Grímsstöðum, hjá
Jakobi Halfdánarsyni, bónda, síðar kaup-
félagsstjóra.
Ég sótti þennan fyrsta alþýðuskóla í
landinu, en þar var kennari Jón, er síðar
var kenndur við Múla, sonur Jóns Hinriks-
sonar, skálds. Mjög þótti mér skemmtilegt
í skólanum, en nærri má geta, að ekki safn-
aði ég þar miklum fróðleik fyrir lífið. Þó
var þetta mér vakning til að afla mér
menntunar á eigin spýtur og mannast á
eigin hönd, þótt seint gengi. Námsgreinir
skólans voru: reikningur, landafræði, rétt-
ritun og danska, auðvitað einföldustu
grundvallaratriði, því aldrei fyrr hafði
nokkur okkar litið í þessi fræði. Tveimur
árum síðar var ég einn mánuð í skóla á
Skútustöðum, en kennari skólans var þá
Sigurður frá Yztafelli. Hann var snemma
gáfaður vel, en skólaveg hafði hann aldrei
gengið, fremur en Jón frá Múla. 1 Skútu-
staðaskólanum bætti ég það við fróðleik
minn, að nú varð ég viðþolslaus af löngun
til að ganga skólaveginn, — en úr því gat
þó ekki orðið. Til þess voru engin efni né
aðrar veraldlegar kringumstæður. Svo liðu
tvö ár. Þá komst ég í þriggja vikna læri til
séra Stefáns Jónssonar á Þóroddsstað.
Kenndi hann mér eingöngu dönsku og
reikning.
Þetta er öll sú tilsögn, sem ég hefi fengið
og notið um mína daga, og henni var seint
aflað og með nokkurri fyrirhöfn, því ég
var á 17. ári, er ég lærði fyrst að draga
til stafs svo heitið gæti.
Fyrsta veturinn, sem ég var á Stöng —
skömmu eftir nýár 1875 — fór mamma um
nokkurn hluta Mývatnssveitar til að finna
skyldfólk sitt, sem hún hafi svo sjaldan
séð síðan á æskuskeiði. Ég fékk að vera
fylgdarsveinn hennar og hafði gaman af.
Hafði ég þá lítt kynnst Mývetningum, en
þótti þeir f jörugir og skemmtilegir. Á Geit-
eyjarströnd gistum við hjá Rósu móður-
systur minni. Var þar margt fólk í heimili
og mikil glaðværð. Þar ólst þá upp stúlka,
sem Anna hét. Hún var dóttir Sigurðar frá
Rauðá og systir Erlendar á Bretningsstöð-
um. Hún var nú á 16. ári, en þroskuð meira
en aldur benti til. Veitti ég henni ekki
mikla athygli, og var ég þó vanur að gefa
ungum stúlkum auga, enda þótti ég glögg-
skyggn á þau einkenni þeirra, sem nokkurs
voru verð. Eitthvað myndarlegt fannst mér
við svip þessarar stúlku, og látbragð, þó
ég gæfi henni ekki nánari gætur. Um
kvöldið sat hún á litlum þrífættum stóli og
greiddi hár sitt, og er hún hafði losað það
úr fléttunum huldi það hana alla. Þóttist
ég ekki hafa séð jafn mikið og fagurt hár.
Á þessum árum voru fjallagrös allmjög
höfð til matar í þeim sveitum landsins, sem
hægt áttu með að afla þeirra. Vorið eftir
var Anna litla á ,,Strönd“ látin fara til
grasa að Stöng og var hún þar í tvær
vikur. Gengum við systkinin með henni á
grasamóinn. Var um þann tíma svalviðra-
samt og súldir, svo að okkur var oft kalt.
Flugust við þá á, okkur til hita. Hafði ég
þá alltaf í fullum höndum við systur mínar,
en er við Anna áttumst við mátti ekki á
milli sjá, hvort sterkara væri. Þessir grasa-
dagar fundust mér fyrirtaks dagar, og er
Anna var horfin heim fannst mér lífið
dapurt og tómlegt, enda þótt ég héldi glað-
lyndi mínu óskertu.
Nú er skemmst af því að segja, að seinna
urðum við Anna þessi samtíða á Brettings-
stöðum og tókust þá með okkur svo náin
kynni, að við ákváðum að eyða saman líf-
dögum. Gengum við síðar í hjónaband og
byrjuðum búskap að Stöng 1884. Fluttum
við síðar að Haganesi og vorum þar í nokk-
ur ár, en þaðan fluttum við að Fremstafelli
í Ljósavatnshreppi og dvöldum þar síðan.
Er við komum að Fremstafelli hafði
okkur orðið tveggja dætra auðið, Rósu og
Esther. Síðar eignuðumst við tvær dætur,
Klöru og Sigrúnu. Fleiri börn áttum við
Anna ekki. En ég eignaðist einn dreng með
annarri stúlku. Lét ég hann heita Frið-
þjóf. Ekki valdi ég honum þetta nafn sök-
um þess, að tilvera hans rændi nokkrum
friði úr hjónabandi okkar Önnu, því það
var jafn gott eftir sem áður, — heldur
hitt, að mér var nafnið kært frá söguljóð-
um Friðþjófs frækna, sem ég var hugfang-
inn af og kunni utan að. Svo olli þetta sjálf-
um mér allmiklum óróleika, sem að líkind-
um lætur, því mér fannst þetta vera all
óviðfeldinn ljóður á ráði mínu. Samt var
þessu tekið með skynsamlegri stillingu af
öllum, þótt Anna ætti þar að vísu beztan
og drýgstan hlutinn, því hún sýndi þá, sem
oftar, að hún var meira en meðalkona og
gat fyrirgefið án þess að heimta nokkra
fórn í staðinn. Móðir Friðþjófs var Jón-
ína, systir Arnfríðar, konu Ásmundar
bróður míns. Var það all-velgefin stúlka.
bæði til munns og handa og mjög vel lát-
in af öllum, sem henni hafa kynnzt. Helzt
hefðum við hjónin kosið að taka drenginn
til okkar, en þar sem hann var móður
sinni dýrmætari en hennar eigin sál, fannst
okkur óréttlátt að særa þá móðurást og
skerða þá einlægu móðurgleði, og létum
við henni því eftir að ala drenginn upp, þar
sem líka mátti trúa henni fyrir því.
Vorið 1910 brugðum við búi og gáfum
ábúðarrétt okkar á jörðinni í hendur Rósu
dóttur okkar og manni hennar Kristjáni
Jónssyni frá Hriflu. Nokkrum árum síðar
keyptu þau jörðina, sem var landssjóðs
eign, og hafa þau búið hér síðan. En við
Anna mín settumst hér í húsmennsku,
vörpuðum af okkur búsáhyggjum og tók-
um upp rólegar lífsvenjur. Höfðum við
lengi framan af nokkrar kindur og eitt
hross. Oft var ég í kaupavinnu haust og
vor, og fékkst ögn við barnakennslu tíma
og tíma í stað á vetrum. En annars tætt-
um við Anna mín smáband, og svo heklaði
hún kvensjöl og prjónaði þríhyrnur, er hún
seldi.
Þannig liðu árin í sátt og hamingju hóf-
legs starfs og góðrar hvíldar. Dætur okkar
giftust, barnabörnin fæddust, — og svo
kom um síðir, að við Anna mín áttum gul.1-
brúðkaup. Var okkur þá haldin vegleg
veizla og til þess fagnaðar boðið 180
manns. Margar ræður voru okkur fluttar
og mikið sungið. Ennfremur voru okkur
afhentar að gjöf 200 krónur í peningum,
sem okkur var sagt að nota okkur til gagns
og ánægju eftir vild. Tíu heillaóskaskeyti
fengum við og frá fjarstöddum vinum.
Fannst okkur mikið til um þennan fagnað.
Skömmu seinna fór Anna til Akureyrar til
að finna kunningja sína þar, og gat hún
Framh. á bls. 22.