Vikan - 11.01.1940, Qupperneq 5

VIKAN, nr. 2, 1940
5
Síðasta grein QUNNARS KAABER: UM LOFTHERNAÐ.
Eiturgas, og verndun óvarðra borga
Hér lýkur greinaflokki Gunnars Kaaber: Um lofthernað, er
hann hefir skrifað fyrir VIKUNA. Sem fulltrúi fyrir Ven-
syssel-hérað í Norður-Jótlandi sótti Gunnar í haust nám-
skeið danskra lyfjafræðinga, er landvarnaráðuneyti Dana
gekkst fyrir í þeim tilgangi, að lyf jafræðingarnir gætu haft
forustu í björgun og landvarnamálum, hver á sínum stað, ef
til árása úr lofti kynni að koma.
I þessari grein sinni gerir höfundurinn grein fyrir eiturgas-
árásum og verndun óvarðra borga gegn árásum úr lofti. —
hvert skipti, er upp hafa fundizt ný
vopn í hernaði, hafa jafnan von bráð-
ar fundizt varnarvopn gegn þeim. Þetta
gildir.ekki sízt eftir að eiturgasið kom til
sögunnar í heimsstyrjöldinni.
Þegar eftir fyrstu árás Þjóðverja með
eiturgasi, vorið 1915, fengu hermenn
Frakka og Englendinga tæki til varnar
klórlofti. Það var svört andlitsskýla fyrir
allt andlitið, með glervörðum götum í
augnastað, en fyrir nefi og munni var
hafður ullartausklútur, vættur í uppleystu
fixernatórn. Þessi vökvi myndar hættu-
laust efnasamband við klór. Eftir því sem
eiturefnum fjölgaði, er notuð voru, fengu
hermennirnir klúta með nýjum efnum. En
eins og gefur að skilja var þetta fyrir-
komulag mjög óhentugt. — Áður en hægt
var að ákveða, um hvaða eiturgastegund
var að ræða og hvaða efni þyrfti til að
eyða því, hafði hlotizt talsvert tjón af. Til
þess að geta greint efni þau, er notuð voru,
kom til kasta efnafræðinganna — og ekki
voru þeir á hverju strái.
Þá varð annað til bragðs að taka, og
var nú reynt að nota viðarkol eða beinkol,
sem hafa sömu eiginleika. Eins og flest-
um er kunnugt hefir það verið notað frá
alda öðli til að eyða rotnunaródaun, t. d.
nálykt, þar sem lík standa uppi.
Þessar tilraunir sýndu það, að sé and-
rúmsloftið látið fara gegnum mulin kol,
sugu þau í sig öllum eitruðum lofttegund-
um, sem til greina komu.
Nú var tekið að framleiða gasgrímur,
svipaðar þeim, sem enn eru notaðar. And-
rúmsloftið síaðist gegn um mulin kol og
hreinsaðist þannig af öllu eiturgasi, er
þekktist á fyrstu stríðsárunum. En ekki
vildu Þjóðverjar gefast upp við svo búið.
Árangur efnastríðsins hafði verið of mikill
til þess, að nú mætti leggja árar í bát. Það,
sem nú lá fyrir, var að finna eiturefni, sem
var nægilega frábrugðið þeim, er hingað
til höfðu verið notuð, til þess að loftsía
gasgrímanna yrðu gagnslausar. Það
tókst.
Þeir höfðu tekið eftir því, að gasgrím-
urnar vörðu ekki gegn reyk, og 1917 tókst
þeim að framleiða hnerrigas, er ég gat um
í fyrri grein minni um eiturgas. Kolasíur
grímanna gátu ekki veitt vörn gegn því,
og kölluðu Þjóðverjar það „Maskenbrech-
er“, eða „grímubrjóta“, vegna þess að þeir,
sem fyrir því urðu, neyddust til að taka
ofan grímur sínar.
Þó leið ekki á löngu, áður en upp var
Greinarhöfundur, búinn gasgrímu.
fundið ráð við þessari hættu sem þeim
fyrri.
Reynslan sýnir, að verjast má köfnun í
lokuðum herbergjum, þegar um eldsvoða
er að ræða, a. m. k. stuttan tíma, með því
að halda bómull eða vasaklút að vitum
sér. Þar sem hnerrigas er sama eðlis og
reykur má verjast því með svipuðum hætti.
Nú eru gasgrímur þannig gerðar, að
loftið, sem maður andar að sér, fer fyrst
í gegnum þar til gerða bómullarsíu, sem
heldur úti reyk og úða. Síðan fer loftið
um hólf, sem er troðfullt af smámuldu
koladufti. Við það hreinsast andrúmsloftið
tvívegis, áður en það nær lungunum og er
því meinlaust.
Þannig standa nú til boða lofthreinsun-
artæki, sem verja gegn innöndun allra
þekktra tegunda af eiturgasi tímum sam-
an.
Gasgríma verður að vera loftþétt og
verður að ná upp fyrir augun, til að verj-
ast táragasi, en vatnið í útöndunarloftinu
og svitinn döggvuðu gleraugu grímanna,
svo að ekki sást handaskil. Þess vegna var
í fyrstu hafður „vasi“ ofan til á hliðum
gasgrímanna með bómullartappa í. Þar
mátti stinga inn fingri og þurrka af glerj-
unum án þess að taka ofan grímuna.
Þetta var óþægilegt, og gat verið vara-
samt. Þá var það ráð tekið að láta gagn-
sæjar skífur með sérstöku efni, sem ver
dögg, innan við gleraugun.
Til eru margar tegundir af gasgrímum,
sem eru að ýmsu leyti frábrugðnar hver
annarri. Til þess að gríman verji mann
sem lengst gegn eiturgasi, verður að hafa
síuna sem stærsta. Sumar þjóðir hafa það
því þannig, að loftsían er fest við mittisól
hermannanna og tengd við grímuna með
loftpípu, og má þá hafa síuna nokkuð
stóra. Við það verða hreyfingar höfuðsins
ófrjálsar og innöndunin erfiðari, en loft-
sían dugar lengi.
Danir hafa leyst úr þessum vanda á
þann hátt, að grímum þeim, sem þeir fram-
leiða, fylgja tvær loftsíur, litlar og léttar.
Sú, sem notuð er, er skrúfuð á gasgrím-
una sjálfa, og eru því höfuðhreyfingar all-
ar frjálsar og andardrátturinn auðveldur.
Sú sía, sem er höfð til vara, er fest við
lok geymsluílátsins. Með lítilli æfingu er
hægt að skipta um síu á fáeinum sekúnd-
um, og með því að halda niðri í sér and-
anum á meðan er það hættulaust.
Öðru máli er að gegna um brennieitrin
(sennepsgas o. fl.). Verkun þeirra kemur
fram við snertingu og verður því að verja
allan líkamann. Til þess er notaður gúmmí-
fatnaður, er hylur mann frá hvirfli til ilja
og er algerlega loftþéttur. En fyrir and-
litinu er höfð gasgríma. Gúmmíföt þessi
eru óþægileg í notkun, svitinn getur ekki
gufað upp, en streymir niður, svo að menn
verða stígvélafullir. Fötin eru dýr og fyrir-
ferðarmikil, svo að ógerningur er að útbúa
alla hermenn með þeim.
Til varnar gegn árásum með senneps-
gasi hafa því herdeildirnar sérstakan flokk
manna, sem á svipstundu getur íklæðst
gúmmífötum, en tekur síðan til starfa með
að eyðileggja brennigasið með sérstökum
efnum og áhöldum. Það er erfitt verk og
ekki hættulaust, enda ekki talið, að menn
geti unnið í gúmmífötunum meira en um
4 klukkustundir.
Föt þessi eru þannig gerð, að hægt er
að afklæðast þeim hjálparlaust, án þess
að þau séu snert að utan, — því að það
væri stórhættulegt. Frh. á bis. 17.