Vikan - 29.08.1940, Blaðsíða 3

VIKAN, nr. 35, 1940
3
Síðasta verk listamannsins.
r
sgrímur Harðars kom gangandi eft-
ir einni fjölförnustu götu borgarinn-
ar. Göngulagið var dálítið hikandi.
Augun starandi og óeðlileg. Hatturinn
slútti niður í augu. Andlitið var fölt og
veikindalegt. Það var eins og hann veitti
engu eftirtekt, hann slangraði áfram, hálf
vitundarlaus, bjálfalegur og einstæðings-
legur, innan um þennan fólksfjölda, sem
sífellt streymdi fram hjá honum. Það var
eins og hann vissi ekki annað, en að hann
ætti að ganga og ganga áfram, hve lengi,
það gat enginn sagt, hann vissi það ekki
sjálfur. Hann vissi aðeins, að hann varð
að halda áfram, áfram, eitthvað. Og fóta-
tak hans hélt áfram á gangstéttinni, ein-
mana, þunglamalegt og óvisst, innan um
óteljandi önnur spor, hröð eða hægfara,
sem óaflátanlega héldu áfram í hringiðu
stórborgarinnar. Allt í einu var sem hann
rankaði við sér, hann sneri við og beygði
inn á hliðargötu, hélt áfram og stanzaði
að síðustu fyrir framan lítið sérstakt hús.
Enn hikaði hann. Síðan gekk hann inn.
Hurðin féll þunglamalega að baki honum.
Húsmóðirin andvarpaði, loksins var
herra Harðar kominn, og auðvitað fullur
eins og vant var. Það var sorglegt með
þennan unga listamann, hvernig líf hans
var orðið. Bara að hún vissi hvar ættingj-
ar hans væru, svo að hún gæti skrifað
þeim, ef einhver gæti haft áhrif á hann.
Hún vissi, að hann átti foreldra og syst-
kini á lífi, en meira hafði hún aldrei fengið
að vita. Það var eitthvað dularfullt við
hann, eitthvað aðlaðandi. Hann var svo
einstæðingslegur, átti enga vini, aðeins
svallbræður. Lánið er hverfult. Frúin and-
varpaði á ný, hún ætlaði að ganga upp til
hans og vita, hvort hann fengist ekki til
að borða eitthvað. Um leið og hún ákvað
þetta, heyrðust veikir tónar ofan af loft-
inu; frúin stanzaði og hlustaði, svona hafði
hún aldrei heyrt hann spila fyrr. Það var
eins og grátur, vonlaus, örvæntingarfullur
grátur. Nú hækkaði það, varð trylltara og
æstara, að lokum eins og hróp, vitstola
örvænting manns, sem er að drukkna.
Frúin gekk upp, hún opnaði hljóðlega
hurðina að herbergi Harðars. Hver andlits-
dráttur hans var spenntur, augun æðisleg.
Hann tók ekki eftir neinu, en hélt áfram
að spila. Það var eins og hann legði alla
sál sína í spilið, örvænting, sorg og sökn-
uður, vonleysi, spilling, allt hljómaði þetta
úr tónum þeim, er hann framleiddi á fiðl-
una. Síðast var það eins og hrópandi bæn
um miskunn.
Frúin lagði höndina sefandi á öxl hans.
Hann hætti að spila og leit upp. Hún
hrökk við, augun voru tryllt, æðisgengin,
hann starði á hana eins og sá, sem hvorki
heyrir, skilur né veit nokknrn skapaðan
hlut. Svo var allt í einu eins og einhver
eldur sloknaði í augunum, um leið linaðist
spenningurinn í andlitinu, það var eins og
líf hefði slokknað. Svo beygði hann sig
niður og grét. Tárin runnu heit og sölt
án afláts í langan tíma. Frúin stóð þögul
og ráðalaus við hlið listamannsins, sem
grét út sorg sína í örvæntingartárum.
Hún skildi ekki til fullnustu það, sem
gerzt hafði, en hún vissi, að það var eitt-
hvað mikið, einhver breyting hafði orðið,
og aldrei hafði hún heyrt því líkt spil, og
mundi sjálfsagt aldrei heyra framar. Hún
lagði höndina aftur sefandi á öxl hsta-
| Smásaga eftir 1
I J'tf.Q.hYHCLM.VlScLóttLÚl \
: frá Skútustöðum 1
manninum: „Nú skuluð þér hátta og hvíla
yður, Harðars,“ sagði hún ákveðið en vin-
gjarnlega. ,,Já,“ hvíslaði hann bugaður og
viljalaus: „Svo ætla ég að færa yður eitt-
hvað til að hressa yður á, og reynið þér svo
að sofna og hvíla yður.“ Þegar frúin hafði
mælt þetta, sneri hún sér við og gekk
niður. Henni dvaldist dálítið við að taka
til á bakka hressingu handa honum, en
er því var lokið, tók hún bakkann í aðra
hendi og gekk af stað upp á loftið. Um
Jeið og hún steig í fyrstu tröppuna, kvað
við hár hvellur; hann bergmálaði aftur frá
öllum hliðum og dó síðan út. Frúin rak
upp hljóð og náfölnaði, bakkinn hrundi
með braki og brestum. Hún studdi sig við
handriðið í nokkrar mínútur, síðan gekk
hún hægt upp á loftið og opnaði hurðina
að herbergi Harðars. Hann lá á gólfinu
með starandi augu. Skammt frá honum lá
skammbyssa. Á borðinu lágu nýskrifuð
nótnablöð. Síðasta verk listamannsins, sem
nú flúði undan örlögum sínum.
Lífið er skrítið. Þarna lá nú þessi maður
liðið lík. Maður, sem átti allt lífið fram-
undan sér, og hafði fengið í vöggugjöf,
hina stórkostlegu hæfileika, að geta túlk-
að í tónum hið viðkvæmasta og fegursta
er mannlífið á og einnig hið sárasta og
versta. Maður, sem hefði getað unnið sér
frægð og frama, sem hefði verið dáður og
elskaður jafnt af þeim, sem ekki skildu
listina, en hrifust af henni, og hinum, sem
skildu og unnu listinni. Hvað skyldi hafa
orðið til þess, að hann greip til þessa ör-
þrifaráðs, að hverfa af leiksviði lífsins
ótilkvaddur? Hvaða dimmviðri mannlegra
örðugleika stóðu á bak við þetta óhappa-
verk ? Ef til vill höf ðu hinar grimmu norn-
ir staðið við vöggu hans sem barns, og
síðan við hlið hans í lífinu, og valdið því,
að han villtist af braut lífsins, gat ekki
gengið hinn rétta veg, en hafnaði mitt á
hinum þröngu, ógreiðfæru og torsóttu göt-
um. Enginn getur sagt um það. En það
eitt er víst, að sá maður, sem ræður sér
bana, gerir það að óhugsuðu máli, og af
augnabliks, óviðráðanlegri þrá til að
hverfa. Hann stendur á regindjúpi mann-
legs myrkurs og þunglyndis og fremur þá,
óhugsað og í augnabliks algerðri yfirbug-
un, það verk, sem hann mundi ekki annars
hafa gert.
#
„Gerið þið svo vel. Velkomin.“ Frúin
stendur í dyrunum og tekur á móti gest-
unum. Hún er há og gíæsileg, já jafnvel
falleg, en þóttaleg. Það er boð hjá forstjór-
anum — ja, það er auðvitað hjá frúnni,
— og nú eru gestirnir sem óðast að koma,
og eru allir boðnir velkomnir við dyrnar
og vísað inn í hinar viðhafnarmiklu stof-
ur. Síðast kemur gamli bankastjórinn.
Hann er mikill vinur frúarinnar, og er
stöðugur gestur hennar, síðan hann lét af
hinu virðulega embætti. Frúin gengur við
hlið hans in í stofumar.
„Hefirðu heyrt, að Hilmar bróðir er
kominn frá útlandinu, og hann verður
hérna í kvöld og ætlar að spila á fiðluna."
„Gleður mig að heyra,“ rymur gamli
maðurinn. „Það verður líklega heyrandi,
það eru ekki svo fá ár, sem hann er búinn
að vera við þetta nám.“
Kliður samtala gestanna, sem fyrir eru,
yfirgnæfir raddir þeirra svo meira verður
ekki heyrt. Frúin gefur sig á tal við gesti
sína einn eftir annan. Hinn létti tónn sam-
kvæmissamtalanna breiðir sig yfir stof-
urnar. Eftir skamma stund eru gestirnir
leiddir að hinu uppbúna kaffiborði, og
borðhaldið hefst með því, að forstjór-
inn býður gesti sína velkomna með nokkr-
um orðum. Síðan hefst kaffidrykkjan.
Menn verða glaðir og reifir, einkum þegar
farið er að skála í kampavíni. En hófs er
vandlega gætt, og borðhaldið fer prýðilega
fram. Að endaðri kaffidrykkjunni dreifa
menn sér um stofurnar, og nú tilkynnir
frúin, að Hilmar bróðir sinn, nýkominn
frá iitlandinu, ætli að skemmta um stund
með fiðluspili. Kliður samtalanna þagnar
samstundis, þegar hinn ungi fiðluleikari
kemur með fiðluna og hallar sér upp að
píanói frúarinnar. Hann er hár og grann-
ur, með dálítið þunglyndisleg augu. Allra
augu stara á hinn unga mann, þegar mjúk-
ir tónar fiðlunnar berast um stofurnar. Að
enduðu fyrsta laginu, klappar fólkið í mik-
illi hrifningu. Fiðuleikarinn spilar nokkur
lög og hrifning áheyrenda vex stöðugt.
Að síðustu leggur hann frá sér fiðluna
og fær sér sæti, en hinir heimtufreku á-
heyrendur klappa þangað til hann lofar að
spila eitt lag í viðbót. Hann tekur fiðluna
í aðra hendi og bogann í hina, síðan lítur
hann upp og horfir yfir fólkið, sem bíður
í þögulli eftirvæntingu. „Ég ætla að spila
lag, sem kallað er síðasta verk listamanns-
ins. Þið vitið, að það er eftir hinn unga