Vikan - 10.10.1940, Blaðsíða 7

VIKAN, nr. 41, 1940
7
Fyrsti barnaskólinn
í Reykjavík.
I þessari grein er að nokkru sagt frá fyrsta
barnaskólanum í Reykjavík, fyrstu bókinni,
sem prentuð var í höfuðstaðnum, og „föður
söngs og tónlistar á lslandi“.
Suðurendi Aðalstrætis 1870. 1 húsinu í miðið, sem snýr gafli að götu,
var fyrsti bamaskóli Reykvíkinga. Þar hafði verið lóskurðarstofa „inn-
réttinga“ Skúla Magnússonar og seinna bústaður landfógeta. 1831 var
húsið gefið bænum fy.rir fátækrahæli og jafnframt hafður þar bama-
skóli frá 1830—1848. Nú er þar Aðalstræti 16, Klæðaverzlun H. Ander-
sen & Sön.
Inýútkomnu hefti af „Landnámi Ingólfs“ (Safn til sögu þess) er
ritgerð eftir Önnu L. Thoroddsen. Greinin heitir „Æskuminn-
ingar“, og er merkileg fyrir það, að hún bregður ljósi yfir lífið
í höfuðstað landsins fyrr á tímum og segir auk þess frá brautryðj-
anda í söng og tónlistarlífi hér á landi og lýsir heimilisháttum þeirra
hjóna Péturs Guðjohnsens organista og Guðrúnar Lárusdóttur
Knudsens.
Pétur er fæddur árið 1812, kvæntist 1841, eignaðist 15 börn, en
það, sem lengst þeirra lifði, frú Kirstín, er gift var séra Lárusi
heitnum Halldórssyni, andaðist fyrir skömmu 90 ára gömul og var
jarðsett 4. þ. m. Var hún elzt þeirra Reykvíkinga, sem fæddir eru
í bænum.
I upphafi greinar Önnu Thoroddsen segir meðal annars: „Þau (for-
eldrar hennar) bjuggu
allan sinn búskap í
Reykjavík. Fyrstu árin
fékkst hann við barna-
kennslu, og var sá skóli
í Aðalstræti 16, sem nú
er saumastofa Ander-
sens. Það var fyrsti
barnaskóli Reykjavíkur
hefir mér verið sagt. Þar
bjuggu þau líka framan
af.“
Er fróðlegt í sam-
bandi við frásögn þessa
að rif ja upp nokkur at-
riði um skóla þennan,
og er einkum stuðst við
„Sögu Reykjavíkur“ eft-
ir Klemens Jónsson.
Reykvíkingar á fyrstu
áratugum nítjándu ald-
arinnar voru ekki komn-
ir svo langt, að þeir létu
sér annt um uppfræðingu barnanna í bænum. Árið 1830 voru bæj-
armenn um 500 og þar af 70—80 börn, er fræðslu þurftu. Þá var
enginn barnaskóli til í bænum. Bæjarmenn vildu gjarnan láta kenna
börnum sínum, en „hins vegar ekki leggja mikið fram í því skyni,
þangað til stiptamtmaður lofaði ríflegum styrk úr Thorkilliisjóði,
sem stofnaður hafði verið til uppfræðingar fátækum börnum í Kjal-
arnessþingi, en alls ekki ætlaður Reykjavík eingöngu. Á fæðingar-
degi konungs, 28. jan. 1830, var því ákveðið að stofna skóla í von
um ríflegan styrk úr nefndum sjóði, og byrjaði hann þegar 18. febrú1
ar s. á. og komu 18 börn í skólann“. Skólagjaldið var tólf ríkisdalir
um árið fyrir hvert barn, aðeins greitt af efnameiri borgurum, en
reksturshallinn tekinn úr sjóðnum. Þau 18 ár, sem skóli þessi starfaði
lagði bærinn ekki einn eyrir til hans, en frá því er skýrt, „að það
sé gamall siður, að þeir sem taki mó upp, gefi af hverjum 100 hest-
um mós einn hest til barnaskólans, og er hvatt til að halda þeim
sið áfram“. Árið 1848 tók stiptamtmaður styrkinn af skólanum og
hætti hann þá, og voru Reykvíkingar barnaskólalausir næstu 14 árin,
Pétur Guðjohnsen.
eða þar til reglulegur barnskóli komst á árið 1862. — I skól-
anum var kenndur lestur, skrift, reikningur, kver, biblíu-
sögur og landafræði, og hefir kennslan að líkindum mest farið
fram á dönsku. Lestur var kenndur bæði á dönsku og ís-
lenzku og sennilegt er talið, að kotabörnunum hafi verið
kennt allt á íslenzku. Starfstíminn var 10—11 mánuðir á ári,
en mörg börn voru ekki í skólanum nema 1—3 mánuði. Eink-
unnir voru gefnar daglega.
Fyrsti kennari skólans var Hans Simon Hansen verzlun-
armaður; annar Ólafur Einarsson Hjaltested, stúdent úr
Bessastaðaskóla, og þriðji Pétur Guðjohnsen stúdent og
organisti, sem tók við skólanum 1840, nýútskrifaður af
Framhald á bls. 15.
Blaðsíða úr Stafrófskveri Péturs Guðjohnsen, fyrstu bók, sem prentuð
var í Reykjavík.