Vikan - 10.02.1944, Page 3

VIKAN, nr. 6, 1944
3
KIRKJAN
og íeíÆhúsíð.
Framhald af forsíðu.
En nú skulum við hverfa frá Danmörku
og fara í langferð, alla leið til Ástralíu-
negranna, ef þeir eru ekki liðnir undir lok.
Við spyrjum til vegar, hvar leikhúsið, eða
kvikmyndahúsið, sé og hvar kirkjan sé.
Svarið kemur á óvart. Þau eru á sama
staðnum, það er sami staðurinn. Menn
þekkja ekki muninn á þeim, þau eru eitt.
Prestur og meðhjálpari og organisti og kór
eru ekki einungis persónur, sem gegna
ýmsum störfum í kirkju, heldur og leikar-
ar staðarins, hirðleikarar fólksins. Enginn
hinna svörtu náunga mundi skilja spurn-
ingu vora um það, hvað kirkja og leik-
hús ættu sameiginlegt, ekki vegna þess að
þeir þekki eigi kirkju og leikhús, heldur af
því að hjá þeim rennur hvorttveggja sam-
an. Kirkja og leikhús er hæsti tindur og
kjarni lífs þeirra, en þau eru ekki aðskil-
in. Hátíðahöldin á hinum heilaga stað, í
blótlundinum, við andasúlurnar, dansinn í
forynjulegum búningum, grímurnar sér-
kennilegu, drungalegir hljómar trumb-
anna, hækkandi og lækkandi söngtónarnir
— þetta er hvorttveggja í senn: leikhús
og kirkja, sjónleikur og guðsþjónusta, tón-
leikur og messa, leikdans og bæn. Leik-
húsið og kirkjan er hér svo nátengt hvort
öðru, að það kemur ekki til greina að ræða
sambandið á milli þeirra.
Og sama verður uppi á teningnum, ef
við fljúgum áfram og lönduni í einhverj-
um tatarabæ milli Síberíu og Mongólíu og
fáum að horfa á geysi-áhrifamikinn sjón-
leik í einu af tjöldunum, þegar særinga-
maðurinn setur fólkið í samband við guð
þess með hinni sérkennilegu svipbrigða-
list sinni, dularfullum orðum, afkáraleg-
ustu líkamshreyfingum, töfrablöndnum
flautuleik og tilbreytingalausum söng.
Og ekki verður útkoman önnur, ef við
hverfum aftur í tímann og lendum sem
framandi fuglar, en þó hjá okkar eigin
kynþætti, norrænum forfeðrum, og erum
viðstaddir hátíð í hofi þeirra: kirkja og
íeikhús er eitt og hið sama; goðinn er allt
í senn: höfðingi, prestur og aðalleikari.
Listin heilaga á sér aðeins eitt takmark:
að nálgast guð, og um guðsþjónustu án
hinnar heilögu listar með fórnfæringu,
dansi, hljómlist og svipbrigðalist var ekki
að ræða.
Og enn er það sama sagan, ef við höld-
um til gamla Grikklands, þar sem við álít-
um að vagga leikhússins hafi staðið. Hvað
voru hinir fornu grísku sjónleikir annað
en guðsdýrkun fólksins? (í svigum er
hægt að skjóta inn: hvað annað voru
ólympsku leikarnir? Sýndu þeir afl og
leikni ? Látum svo vera, en fyrst og fremst
voru þeir guðsþjónusta, hafi Grikkjanum
▼erið líkaminn jafn-heilagur og sálin.
Einnig á þessu sviði hefir tíminn komið á
skilnaði: aðskilið íþróttir og kirkju). Það,
sem leikarinn gerði á sviðinu, var þetta:
Hann flutti fólkinu guðdómleg öfl, sem
héldu því uppi og sköpuðu því örlög. Leik-
arinn þjónaði sem prestur.
Menning vor á rætur að rekja til þess, að
tvö fljót iiafa runnið saman á danskri
grund: Fljótið frá Grikklandi og fljótið frá
Gyðingalandi. Og förum við með hinu
síðarnefnda í áttina að upptökum þess,
þá munum við aftur einn góðan veðurdag
koma í musteri eða heilaga tjaldbúð, á
Sínaíf jalli eða í Midíanseyðimörk, þar sem
prestar og æðstiprestur í skrautlegum
skrúða þjóna guði og fólkinu í sömu andrá,
en reykelsið angar, söngur hljómar og dans
dunar. Við mætum Davíð á leiðinni til
fjallsins heilaga með hina endurheimtu
sáttmálsörk. Og það er fagnaðar-guðs-
þjónusta og skínandi leiksýning fyrir
hátíðafólkið — alla nema drottninguna,
en sú kona hefir verið langt á undan sín-
I Hellas var sjónleikurinn heilög athöfn, hluti
guðsdýrkunarinnar, og hlautbollinn stóð fyrir
miðju sviðinu.
um tíma: hún fitjaði uppá nefið, er hún
sá konung og leikara og prest. í einni
persónu. Hún tilheyrði í rauninni þeirri
kynslóð, sem var uppi löngu seinna og er
þeirrar skoðunar, að leikhús og kirkja eigi
að vera algerlega aðskilin.
En samtíðin skildi hana ekki. Fólkið
söng Davíð hósíanna og vaggaði sér eftir
hljóðfalli hinna heilögu söngva. Levítarn-
ir og söfnuðirnir lögðu sinn skerf til hins
guðdómlega sjónleiks með því að syngja
,,Davíðssálma“ á hinn eldgamla hátt, sem
ennþá bergmálar í messum dönsku kirkj-
unnar, fyrir altari og frá bekkjunum; það
er hið hátíðlega samtal gömlu hebresku
,,leikaranna“, eins og messuklæðin eru
síðustu leifar hins heilaga leikarabúnings
guðdómlegra sjónleikja.
Og eining leikhúss og kirkju er ekki
bára fornsaga frá því fyrir daga Krists.
Mestan hluta þess tíma, er kristin kirkja
hefir starfað sem þjóðkirkja í Evrópu,
hefir hún sameinað sjónleik og guðsþjón-
ustu. Á miðöldum — því skínandi og nið-
dimma tímabili — var kirkjulífið samtímis
leikhúslíf, hin gamla einingarmenning
reis þá upp úr gröf sinni og lifði án klofn-
ings í aldaraðir. Sjálf guðsþjónustan, há-
messan, var mikill og áhrifaríkur sjónleik-
ur, þrunginn fegurð og dulrænu, þar sem
öll þjáning tilverunnar og fögnuður fékk
útrás.
Prestar, djáknar og messudrengir, sem
hreyfðu sig alltaf eftir ákveðnum reglum
j.við klukknahringingu og sálmasöng, rofinn
stundum af djúpri dauðakyrrð, sýndu í
kórnum með máluðu gluggarúðunum,
undir hvelfingum, er teygðu sig til himins,
hinn volduga leik endurlausnarinnar:
Sköpun mannsins í allri sinni dýrð, synda-
fallið og hinar miklu hörmungar mann-
kynsins, komu guðs til jarðarinnar í hin-
um dásamlega leyndardómi guðspjallsins,
fórn hans á Golgata-altarinu, nærveru
hans í hinu vígða brauði og blessaða
kaleik. Þetta var og er leikur, var og er
mesti leikur allra tíma.
Thit Jensen hefir heppnast að lýsa með
mjög miklu hugmyndaflugi og á litríkan
hátt í skáldsögu sinni um „Stygge Krum-
pen,“ hvað miðalda kirkjuhátíð var mikill
Framh. á bls. 7.