Vikan - 22.08.2000, Blaðsíða 60

°g
Líklega uíta allir að svart og
hvítt eru andstæður, en
kannski vita færri um aðrar
andstæður í litrófinu. Frum-
litirnir, sem flestir litir eru
gerðír úr, eru í raunínni að-
eins hrír; rauður, gulur og
blár. Ásamt svörtu og hvítu
mynda heir alla há liti sem
mannlegt auga getur greint.
Því til sönnunar nægir að
benda á að allar myndirnar í
Víkunni, og reyndar öllum
öðrum tímaritum, eru ein-
göngu prentaðar með bláu,
gulu, rauðu og svörtu á
hvítan pappír.
FRUMUTIR OG ANDSTÆÐUR
Rauði liturinn hefur lægsta
ljóstíðni frumlitanna.Áhrifhans
eru sterk. Umhverfi sem er t.d.
eingöngu málað með rauðum lit-
brigðum getur verið nokkuð
þrúgandi. Rauður litur dökknar
á undan öðrum litum þegar
skyggja tekur. Andstæðan við
rautt er grænt (gult + blátt).
Grænn iitur er róandi og getur
haftýmisáhrif eftir því hvað blæ-
brigðin eru mismunandi.
Guli liturinn er bjartastur
frumlitanna og því mjög áber-
andi. í seinni heimsstyrjöldinni
fundu áróðursmeistarar Hitlers
það út að svört skilti með gulum
stöfum, eða gul með svörtum
stöfum, vöktu verulega athygli.
Andstæðu-liturinn við gult er
fjólublátt (blátt + rautt), sem er
dimmur litur í eðli sínu. Senni-
lega hefðu fjólublá skilti með
hvítum stöfum ekki haft mikið að
segja í stríðinu. Fjólublár litur
beinir athyglinni því frá sér, sér-
staklega ef hann er blandaður
með gráum lit sem er líka hlut-
laus.
Blái liturinn hefur hæstu ljós-
tíðni litanna. Umhverfi sem ein-
göngu er málað með bláum lit-
brigðum getur verið hið fjöl-
breyttasta
frísklegasta.
Reyndargetablá
litbrigði verið
svo óendanlega
fjölbreytt að einn
af frægustu list-
málurum þessar-
ar aldar, Pablo
Picasso, eyddi
nokkrum misser-
um í að mála
myndir sem voru
nær eingöngu
bláar. Blái litur-
inn er síðastur til
að dofna þegar
skyggja tekur.
Hann er líka
„kaldastur" lit-
anna en and-
stæða hans er
appelsínugulur
(rauður + gulur)
sem er litur elds-
ins og því heitast-
ur allra litanna.
Þegar and-
stæðum litum er
teflt saman, geta
þeir stundum skorið í augu.
Kannski ekki svart og hvítt eða
gult og fjólublátt, en rautt og
grænt fara ekki alltaf vel saman,
hvað þá blátt og appelsínugult.
Þó má segja að þetta sé allt
spurning um smekk. Á miðjum
sjöunda áratugnum komst í tísku
að ganga í svörtu og hvítu og allt
átti að vera köflótt. Nokkrum
mánuðum seinna sáust menn í
heiðbláum skyrtum með æpandi
appelsínugul bindi, eða stelpur í
grænum blússum með rauða
hálsklúta. í því sambandi má
kannski minna á að rauð rós með
grænum blöðum er hið fullkomn-
asta sköpunarverk. Rósin dregur
athyglina frá blöðunum og öfugt.
Þó hlýtur athyglin að beinast
meira að rósinni en blöðunum
vegna þess að rauður litur er
meira afgerandi en grænn. Hugs-
ið ykkur td. græna rós með rauð-
um blöðum.
LITIR OG UMHVERFI
Svart og hvítt teljast ekki til
eiginlegra lita. Jafnvel lit-
blindasta fólk skynjar svart og
hvítt ef það getur á annað borð
séð. En segja má að hlutlaus, grár
litur sé andstæða brúna litarins
sem hægt er að búa til úr rauðum,
gulum og bláum litum. Arineld-
ur í brúnleitu umhverfi virkar
mun rómantískari en arineldur í
gráu umhverfi. Og úr því að aft-
ur er minnst á svart og hvítt, sak-
ar ekki að geta þess að litir virð-
ast dökkna í næsta námunda við
hvítt en svart umhverfi gerir þá
skærari. Þetta á að sumu leyti líka
við um ljóst og dökkt.
Appelsínugulur og laxableik-
ur litur eru einhverjir verstu litir
sem hægt er að velja á svefnher-
bergi og jafnvel baðherbergi.
Fólk vaknar illa í þannig um-
hverfi og finnur kannski fyrir
vissum drunga. Aftur á móti hef-
ur ljósblágrænn litur þveröfug
áhrif. Einhverra hluta vegna
vaknar maður hress og endur-
nærður í þannig umhverfi.
Svo undarlega sem það nú
hljómar, hafa lituð ljós stundum
þveröfug áhrif við litað eða mál-
að umhverfi. Grænt eða blátt ljós
virkar fráhrindandi, þótt bláleit-
ir og grænleitir veggir geri það
ekki. Ástæðan er sú að ljósið hef-
ur áhrif á litina. Blátt ljós gerir
rauðar varir dökkfjólublá-
ar.Grænt gerir þær dökkbrúnar
eða næstum svartar. Rautt ljós
mildar aftur á móti allt sem er
rautt. Þannig lýsast varir og and-
lit fær mjúklegan blæ. í fjólubláu
ljósi verða skilin skörp, því þar
dökkna þeir litir sem hafa gult í
sér en þeir sem hafa í sér snefil
af fjólubláu verða meira áber-
andi. Svokallað „black-light“
sem stundum er notað á
skemmtistöðum, gerir fólk sól-
brúnt en hvítar skyrtur tandur-
hreinar. Gult ljós hefur þann eig-
inleika að skerpa allar útlínur í
umhverfi utan dyra, t.d. í þoku,
og þess vegna hefur það verið
valið í þokuljós.
Til er fólk sem hefur eytt allri
ævinni í að rannsaka virkni lita,
þannig að ein stutt tímaritsgrein
getur engan veginn veitt tæmandi
svör. Auk þess hlýtur það að vera
persónubundið hverjir uppá-
haldslitir fólks eru. Litir eru því
óþrjótandi rannsóknarefni.
60
Vikan