Vörður - 05.07.1924, Blaðsíða 2

2
V ö R Ð U R
ir og vinnutjónið, eru mjög tíð
orsök þess, að menn verða að
handbendi annara. Meðan heils-
an leyfir, eru dugnaðarmann-
inum vegir færir, en þegar hún
þrýtur, þá er fokið í flest eða
Öll skjói hjá þeim, sem ekki
hafa safnað sjer Qár, en þeir
munu fáir hjer á landi meðal
fjöldans, sem hafa svo góðri af-
komu að fagna, að þeir eigi
forða handa sjer og skylduliði,
ef veikindi steðja að til muna.
Ekkert er sárara fyrir menn, en
að þurfa að leita til sveitar-
innar undir þeim kringumstæð-
um, enda reyna sveitirnar að
hliðra sjer hjá þátttöku, meðan
þær sjá sjer undanfæri auðið.
Það gengur eigi skafið á stund-
um, að fá sveitfestisúrskurði, því
kunn eru dæmi þar sem það
hefir tekið nokkur ár; maður-
inn sem i hlut átti stundum
dáinn löngu áður, en börnin
sem hvergi áttu sveit, tekin i
gustukaskyni hingað ogþangað.
Sá sanni þjóðarauður eru
mannslífin. í*ess vegna er und-
arlegt, að þau skuli ekki öðru
fremur vera trygð hjer á landi
gegn veikindaáföllum, sem eru
þvi miður stundum rjett að kalla
á hverju strái. Allar menning-
arþjóðir nútímans hafa komið
auga á þetta, víða hefir það ver-
ið gert en þvi miður sumstað-
ar útundan enn. Þó eru ijelög
til meðal menningarþjóða, sem
annast þessar tryggingar, en
fjöldinn er tregur til forsjálni,
meðan heilsan er og alt getur
slampast. Þess vegna verðum
við Islendingar, eins og ná-
grannaþjóðir okkar hafa gert,
að lögskipa almennar sjúkra-
tryggingar.
Menn mæna vonaraugum eft-
ir þvi, að landsspítBli verði
reistur áður mörg ár líða, og
vonandi verður það gert svo
fljótt, sem ástæður leyfa. Það er
vart vansalaust ýmsra orsaka
vegna, hve lengi það hefir dreg-
ist. Pessi mikli dráttur, sem
þar á hefir orðið enn, myndi
mörgum bærilegra þykja, ef í
hönd færi viturlegar réðstafanir
þings og stjórnar, til þess að
öllum sem þess þurfa yrði gert
sem hægast fyrir, með að leita
sjer þar bjargar. Almenn sjúkra-
trygging gefur þann byr í segl-
in, sem nauðsynlegur er, svo
að menn kviðalaust kostnaðar-
ins vegna geti leitað þangað og
fengið þær meinabætur, sem fá-
anlegar eru. Með þessu frumv.
um almenna sjúkratrygging, er
grundvöllur lagður undir tvö-
falda tjársöfnun í framtiðinni,
bæði þá sem mannslifin skapa
fyrir bælt skilyrði þjóðfjelags-
ins i heilbrigðisáttina, sem eng-
inn getur til verðs metið, og
eins þeirrar, sem inn kemur, og
getur orðið veltufje í stórum
stíl, þegar stundir liða, svo eigi
þurfi út yfir pollinn til lántöku,
þegar límar þrengingar og neyð-
ar steðja að, eða þá til nauð-
synjaverka, sem þjóöin þarf að
koma í framkvæmt. Vonandi
væri að þingflokkarnir tækju
hjer saman höndum til fram-
kvæmda, svo að lög um þetta
efni í aðalatriðum eins og frv.
Jóns Sigurðssonar, komist sem
fyrst á.
Nöfn þeirra þingmanna, sem
að þessu máli vinna, munu sið-
ar meir í hávegum höfð með
vorri þjóð.
2./VI. — ’24.
Ól. 0. L.
Sambandsfundur ísl. sam-
vinnufjelaga hófst í Sambands-
húsinu hjer i bænum 4. f. m.
og stóð yfir í 6 daga. Á fund-
inum mættu 36 fulltrúar frá 31
samvinnufjelagi. Er þessi fundur
sjálfsagt sá einkennilegasti, sem
haldinn hefir verið hjer á landi.
Tíminn hefir nú birt þær till.
er náðu samþykki fundarins, en
eigi að slðan er saga fundarins
ekki þar með sögð að öllu leyti.
Eins og fundargerðin ber með
sjer, kom sjera Tryggvi fram
með till., sem átti að vera van-
traust til núverandi landssljórnar
fyrir það, að hún skyldi ekki
snúa sjer til sambandsins eða
forráðamanna þess, viðvikjandi
grenslun á markaði erlendis fyrir
ísl. landbúnaðarafurðir. Tillaga
ritstjórans sem birt er i fundar-
gerðinni er nú ekki svipuð því,
eins og hann orðaði hana i
fyrstu, þegar hún kom fram á
fundinum. Sú till. var að mestu
leyti rifin niður vegna orðalags-
ins, sem þótti ekki nógu prest-
legt. Ritstj. stóð alllanga stund
yfir þessu afkvæmi sínu og þurfti
að breyta því mjög mikið. En
þrátt fyrir innbirðis óánægju
yfir till. \ar hún samþykt, eftir
að búið var að sniða af henni
meslu ójöfnurnar. Orðalag till.
var i upphafi svipuð grein, er
ritstj. kallar »Einföld þjónusta«
í sama blaði, sem er mest
skammir til íhaldsflokksins og
árásir á Árna Jónsson alþingism.
fyrir það, að hann hefir verið
verslunarstj. fyrir einni af sain-
einuðuverslunum. Sennilega hefir
ritslj. verið búinn að gleyma
því, að einn af íorstj. sambands-
ins var um nokkur ár í þjón-
ustu Fengers og þeirra fjelaga,
stóð fyrir verslun þeirra á
Norðurlandi og rak þar erindi
útlends firma. Meðan forstj.
var önnur hönd Fengers var
lítið um það talað og enginn
hafði orð á þvi, þótt hann færi
úr þjónustu Fengers til Sam-
bandsins. Það er dálítið skrítið,
að Sambandið skyldi seilast eftir
forstj. frá firmanuNathan&OIsen.
En sennilega hefir það þá ekki
verið jafn danskt sem það nú
er talið.
Samb.forstj. vann sjer traust
Fengers og telja má víst, að
hann hafi fult traust samvinnu-
manna þar sem hann nú starfar.
En þegar uppgjafapresturinn i
Laufási talar um Árna Jónsson,
þá er það með fyrirlitningu vegna
þess, að hann er einn af forstj.
Sameinuðuverslananna, sem
munu miklu íslenskari en firmað
Nathan & Olsen.
Nú er það vitanlegt, að einn
af stærri hluthöfum Samein-
uðuverslananna er stórkaupm.
L. Zöllner, er Jónas Jónsson
skólaslj. hefir sagt um að komið
hafi fram við Kaupfjelögin »með
föðurlegri umhyggju«.
Jónas Jónsson skólastjóri hjelt
tveggja tíma ræðu á fundinum
og hafði frá mörgu að segja.
Vel hefði hann getað lokið máli
sínu á styttri tíma. Fundarmenn
höfðu litla gleði af ræðu skóla-
stj. Hann viltist sem venja hans
er út á glapstigu fúkyrða og
hrottaskapar. Porvaldur Árna-
son ullariðnaðarm. hjelt ræðu
á fundinum um ullariðnað og
laulc erindi sínu meö þeirri ósk,
að þella mál yrði ekki gert að
pólitísku flokksmáli. Veittisl
Jónasl þá að honum með
skömmum og hafði sagt »að
sá yngsti (P. Á.) og elsti (Arnór
Árnason) væru sljóvastir fund-
armanna«. Sjera Arnór sendi
Jónasi nokkur orð á móti og
hafði sagl, að Jónas hefði læðst
inn á fundinn sem snykjudýr,
þvaðrandi manna á milli um
inálefni, sem honum kæmi ekk-
erl við. Jónas hafði sagl, að sjera
Arnór væri óalandi innan sam-
vinnunnar. Margir fundarmenn
kendu í brjóst um Jónas.
Peir vissu að nú hefði hann
rofið fundarhelgina til þess að
ljelta á sínum innra manni,
mannskemdafýsn sinni. Einn
fundarm. fann þá það ráð, að
taka málið, sem var til umræðu
út af dagskrá. Það gilti sama
og taka orðið af Jónasi en var
dálítið »finna« fyrir fundinn og
Jónas. Um samvinnufræðslu
masaði Jónas mikið. Taldi sam-
vinnuskólann vígi bænda gegn
ofsóknum úr ýmsum áttum. En
ýmsum fundarm. datt þá skóla-
stj. í hug og öll þau hlunnindi
er hann hafði heimtað sjer til
þæginda. Fundarmenn vissu að
hann hafði til afnota einn þriðja
hluta sambandshússins, og eftir
allar afskriftir af húsinu, höfðu
bændur lagt Jónasi til á þessum
eina lið um 100.000 kr. í eitt
skifti fyrir öll, fyrir utan laun
hans, sem láta mun nær að sje
10.000 kr. á óri. Til skólans
hafði hann fengið ár 1923.
10.854,40 og til Tímarits ísl.
samv.fjelaga 3.000 kr. Þessar
fjárupphæðir gengu til Jónasar.
Fyrir þær átti hann að styðja
bændur til samvinnu. Með þeim
átti hann að auka samvinnuá-
huga í landinu og slyðja að
aukinni þátttöku landsmanna í
velferðarmálum þeirra.
En vegna náinnar samvinnu
við bolsevikka, gleymdi Jónas
bændunum. Hann lánaði einn
nemanda sinn Vilhj. í stjórn
Fjelags ungra Kommunista, sem
hafa það á stefnuskrá sinni að
breyta núverandi þjóðfjelags-
skipulagi, sem vjer eigum við að
búa, í það horf, sem það er í
nú á Rússlandi.
Þetta hafði Jónas líka lekið
fram í ræðu sinni á fundinum.
Hann vildi sem sje láta fundar-
menn vita það, að hann og
skólinn væru orðaðir við bolse-
vikka. En sá orðrómur væri nú
ekki sannur. Einn fundarmanna
sagði við Jónas út af þessu, að
hann hefði ekki svo mjög orðið
var við slíkt umlal út um land
og til þess að benda Jónasi á
hvað hjer væri á ferðinni bætti
hann við, »að bændum upp til
sveita væri ekki um bolsevikka
og slíkl dót«. Roðnaði Jónasþá
ákaílega og fundarmenn litu
hver til annars og hafa þvi flest-
ir hugsað það samn, að bænd-
um væri ekkert um bolsevikka
og slíkt dót.
J. J. gerði ekkert að því að
afsaka »dótið« eftir þetta, sig og
Hjeðinn. Menn eru nú farnir að
átta sig á Rauðúlpumönnunum,
Jónas, og Hjeðni og þeirra vensla-
dóti. Þeir eiga ekki lengur svo
hægt með að villa á sjer heim-
ildir. Rauðúlpurnar þeirra «ru
auðþektar og segja skýrt til ælt-
ar á skoðunum þeirra.
Á sambandsfundinum kom
fram tillaga frá tveim fundar-
mönnum, þess efnis að styðja
samvinnu og bændablöðin. Jón
Gauti Pjetursson vildi i sinni
tillögu binda styrkinn við á-
kveðna upphæð 8000 kr., en
Bergsteinn Kolbeinsson vildi
með sinni tillögu engin takmörk
setja hvað borgað yrði til blað-
anna. Svo nú getur Jónas skrif-
að og stutt útibú sín með ærnu
fje. Heimildin er honum gefin,
en það er svo sem ekki hætt
við því, að hann misbeitihenni,
þessari rúmu heimild, sem hon-
um er gefin með tillögunni. Hann
er ekki vanur að misbeita því,
sem honum er lagt í hendur.
Hver skyldi ekki bera fult traust
til þingmannsins, skólastjórans
og samvinnuhöfðingjans, sem
hjer um árið útbjó vantrausts-
yfirlýsinguna á formann sam-
bandsins Pjetur sál. Jónsson og
fjekk Gunnar Sigurðsson til að
flytja hana. Gunnar hefir sjálf-
sagt fengið þann greiða borgað-
an, ef alt hefir þá ekki verið
honum að fullu greitt, hafa
eftirstöðvarnar sennilega verið
Kjallari V’arðar: StjirnunYið, 5
6
7
8
Lögun. Hreltlngai'.
3. Örðugt er að gera ljósa lögun sól-
kerfisins fyrir þeim sem eigi hafa sjeð
hnattgönguvjel eða myndir af þvf. Veld-
ur því tvent. Annað er það, að sólkerf-
ið er engu lfkt nema sjálfu sjer og svo
ef til vill einhverjum öðrum sólkerfum
langt út í geyrai, eða atóminu sem eng-
inn fær heldur sjeð. Hitt er, að það
tekur sifeldum breytingum ár frá ári
og öld eftir öld. Ekkert hefir þar var-
anlegan samastað. En hreyfingarnar eru
þó yfirleitt háttbundnar. Atburðarröðin
endurtekst.
í fám orðum má lýsa sólkerfinu á
þessa leið: Innst er sólin, sem er risa-
vaxinn bnöttur. Hún hefir möndulsnún-
ing og þvi bæði miðbaug og heimskaut.
Úti fyrir miðbaug hennar sveima reiki-
stjörnurnar 8, með tunglum sínum og
öðru föruneyti. Allar renna þær nálægt
einum og sama »fleti« eins og það er
venjulega orðað, en flötur sá er hugs-
aður miðbaugsflötur sólarinnar. P. e.
þær renna allar utan um miðbaug sól-
ar — umrita bauga sem eru honum
. næstum sammiðja og renna allar i
sömu átt. Samt er þetta hvergi nákvæmt
og ýmsir »hallar« eða »skekkjur« eiga
sjer stað. Þ. e. brautarmöndlar reiki-
stjarnanna hallast ýmislega á miðbaugs-
fleti sólarinnar, en þó hvergi yfir 27 ’/»
mælistig og einnig hallast möndlar reiki-
stjarnanna á sínum eigin brautarflötum.
Pessi reglubundna rás hefir þó fyrir
löngu vakið athygli manna og leitt á
þá skoðun að alt sólkerfið væri af einu
og sama bergi brotið — komið af ein-
um »þokukendum« móðurhnetti. Hins-
vegar hafa skekkjurnar orðið til þess,
að í sinni tíð hafa menn sjeð, að eigi
nægði það eitt. Hreyfingar tungla og
smáhnatta ganga yfirleitt í sömu ált og
hreyfingar reikistjarna. Þó eru til al-
gerðar undantekningar, sem hafa leitt af
sjer margar tilgátur og mikla útreikninga.
Sje miðað við áttir hjer á jörð og
talið, að sólin snúist frá vestri til aust-
urs um möndul sinn, þá er aðalreglan
sú að reikistjörnurnar ganga á sama
hátt umhverfis sólina og snúast á sama
hátt um möndul sinn. Tunglin ganga
einnig á sama hátt umhverfis reikistjörn-
ur sínar og þau snúast á sama hátt um
möndul sinn. Þarna koma þó margar
undarlegar skekkjur og aö því er tungl-
in snertir nokkrar algerðar undantekn-
ingar,
Stserðir. Fjarlæsðlr.
4. Af reikistjörnunum eru 4 hinar
innri tillölulega litlar. Jörðin er þar á
meðal. Fjórar þær ytri eru miklu stærri.
Sömuleiðis aukast fjarlægðirnar á milli
brautanna því meir sem utar dregur í
sólkerfið. Reikistjörnurnar heita: Merkúr,
Venus, Jörð, Mars, Júpíter, Satúrnus,
Úranus, Neptúnus. Alt voru þetta nöfn
á fornum goðum — Grískum og Róm-
verskum.
Svo eru þessir himinhnettir stórir, að
örðugt er að fá hugmynd um rúmtak
þeirra. Samt eru þeir agnar smáir sje
miðað við svigrúm þeirra í geiminum.
Er naumast hægt aö gera sjer neina
hugmynd um víðáltu þess — víðáttu
sólkerfisins. En vel má hugsa sjer líkan
af því. Sami mælikvarði verður þá að
gilda fyrir bæði hnettina og millibilin.
Allir stærstu hnettirnir, 9 að tölu, skyldu
þá liggja í einum sljettum kringlóttum
fleti. Væri hann lárjettur, þá vissi ann-
að skaut hnattanna upp en hitt niður.
En til þess að minstu reikistjörnur
yrðu á stærð við selahögl þyrfti flötur
sá að vera um 9 km. að þvermáli. Yrði
mælikvarðinn þá 1: 1000 000 000 — einn
á móti þúsund miljónum á línunni.
Sólin yrði þá ljóshnöttur í miðri skif-
unni, en reikistjörnurnar dimmir smá
hnettir á vissum brautum út frá ljós-
hnetti þessum í sömu röð og líkum
hlutföllum og hjer er talið:
metrn geisla
Sólin: hnöttur með
Merkúrbrautin: baugur —
Merkúr: hnöttur
Venusbrautin: baugur —
Venus: hnöttur —
Jarðbrautin: baugur —
O.G900
58.30
0.00S2
107.01
O.ooos
149.so